Korystajučy z posliêdnich tepłych i sonečnych dniôv veresnia, sidiêła ja v sebe na tarasovi, piła kavu i diviłasie na dospiêły vinohrad. Chorošy v siêtum rokovi vdavsie... Veliki i sołodki, dobre vyhryty sonečkom. I prypomniłosie mniê, jak my jiêzdili na Moravu, na vinobranie i burčák.
Bzenec
U mojoho Vani v praci odna koležanka, Alena, vyjšła zamuž za čecha, Jardu, u kotoroho byv veliki vinohradnik na pôvdni krajiny. Jarda zimoju praciovav u Prazi, ale ciêłu vesnu i liêto provodiv na Moravi, u Bzenci, de dohladav vinohradu, a osenieju robiv z joho vino. My ne raz kupovali v jich vino, i čyrvone, i biêłe, bo velmi nam smakowało. Jarda, koli my spotykalisie, rozkazuvav pro svôj Bzenec i pro sviato vina, jakoje tam odbyvajetsie kažnoho roku v veresni. Odnoho razu my namovili Kostiu i Tamaru Bondarukôv, našych zemlakôv z Pudlaša, kob tudy pojiêchati.
Pohoda toji nediêli była čudna, by teper, koli siête vspominaju. Tepło, sonečko, na derevach kolorovy listki. My musili vyjichati dovoli rano, bo do Bzenca z Prahi dalekovato, ponad 300 kilometruv. My chuteńko zobralisie, zajiêchali po dorozi po Bondarukôv i podulisie autostradoju do samoho Brna.
Bzenec to małoje mistečko. Tam žyve trochi ponad štyry tysiačy čołoviêk. Peršy zhadki pro Bzenec pochodiat z 1015 roku. Majut tam renesansovy zamok (ale tohdy akurat joho remontovali) i kapliciu sviatoho Floryjana (jeji rekonstrukciju dokônčyli sioholita).
Najperuč my zajiêchali do Jardy, i vôn pokazav nam svôj vinohradnik. Uch! Až sercie radovałosie — kudy okom ne kiń, usiudy vinohrad. A jaki chorošy i sołodki! Jarda nam rozkazuvav, kôlko pry jôm roboty. Ranioju vesnoju, časom navet pud kuneć lutoho, treba vinohrad poprytinati i to solidno, bo jak siejoho ne zrobitsie, to potum bubki budut małyje i začnut hniti. Potum, koli vinohrad vypustit listki i začne cvisti, treba oburvati časť kviêtok i poobrêzuvati odrôstki, kob ne peretiažyti korčôv. Ziêle mižy radkami treba kositi. I tak kružka až do veresnia, koli počynajetsie vinobranie. Čym tepliêjše liêto, bôlš sonečne, tym sołodšy vinohrad, a potum liêpše vino. Jarda dav nam poprobuvati svojoho vina z minułoho roku, a posli šče jakohoś velmi staroho, ale nikomu vono ne smakowało, choč kažut, što vino čym starše, tym liêpše...
Nu a potum my pujšli podivitisie na huličny pochody-korovody. Lude išli v narodnych strojach, vyšyvanych rubaškach, bluzkach, kolorovych spudniciach, na platformi jiêchav Bachus z rusałkami, usiê vony byli z kiliškami vina, na hołovach miêli vinki... Prosto čudo! Na odnôm placovi prodavali pletiany košyki, razny donički, kubki i kupu vsiakoji vsiačyny. My tohdy kupili štyry dobre vypravlany ovečy skôry, pudstavku dla parasolok, dviê korzinki i podarunki dla našych synôv — samurajśki miêč i štylet. Vania, było vidno, vypiv zamnôho bzenećkoho vina i ne kontrolovav košelka...
Posli my pryhladalisie, jak lude zvozili vinohrad, sypali joho razom z hulkami do veliznoji bočki, trochu mjali spicijalnym vałkom (elektryčnym i veliznym) i pokidali sieje vsio, kob fermentowało. Z toho najperuč bude burčak, a potum vino. Pochodili my šče po pivničkach, de lude trymajut vino, trochu naprobuvalisie (okrum mene, bo ja kirovała samochodom), potum zajšli na jakiś obiêd, posłuchali koncertu na placovi, a potum zvečerêło i treba było jiêchati dodomu. Našy chłopci, Vania i Kostia, nabralisie toho vinečka jak žaby mułu i zadrymali, ja z Tamarkoju dorohi ne znali (GPS-u my tohdy šče ne miêli) i zamiś autostradoju, vołoklisie „zakłuniami”, jak kazav Vania. Dovho siête tryvało, ale vsio-taki my ščaslivo dobralisie do Prahi.
Druhi raz my odviêdali Bzenec para liêt puzniêj, u majovi, koli burčak vže pereminivsie v mołodoje vino. Pojiêchali tôlko ja i Maks, na subotu i nediêlu, Jarda zarezervovav nam pokuj u hotelovi. My chodili po Bzenciovi, zachodili do pivničok poprobuvati vina, a večur proveli v velikuj pivnici, de koliś perechovuvali bočki z vinom, a teper tam była restauracija, u kotoruj lude vypivali i spivali. Ale jak spivali! Ja do diś pomniu, jak mniê muraščki biêhali po plečach, po ščokach kotilisie ślozy i zamirało sercie!!! Takich odčuvaniuv u žyci byvaje mało, tomu vony zapometujutsie navse.
A z Bondarukami my jiêzdili šče do Čeśkoho Krumlova. To takoje mistečko v inšuj časti puvdennoji Cechiji. Architekturny cukieročok. Žyve tam bôlš-menš 15 tysiač čołoviêk. Nad mistečkom uzvyšajetsie veliki zamok (musit, svojeju velikostieju druhi po pražśkich Hradčanach). Najstarêjša joho časť pochodit z połoviny XIII viêku. Velmi cikavy, z pryzamkovymi horódami. A jaki tam hožy rynok Staroho Miêsta, i ratuš, i fontanny. Usiudy čysteńko, usio odrestaurovane, kolorove, prytiahaje očy. My chodili cilutki deń i ne mohli nadivovatisie krasiê horodka. I jiêsti tam taksamo dajut dobre.
Pohołos davnioji tradyciji
30 kviêtnia večerom, pered dniom sviatych Filipa i Jakuba, čechi odznačajut „spaluvanie čarovniciuv”. Koliś lude viêryli, što akurat u siêty deń temny siły je najmucniêjšy, a čarovnici letiat na svôj sabat i mohut narobiti velikoji škody. Tomu vnočê rozpaluvali na vysokich mistiach veliki ohoń, pudpaluvali miêtły i kidali jich uverch, nosili pry sobiê svečanu kredu i jakojeś ziêle, kob nečysta siła ne miêła do jich prystupu. Popeł z takich ohniskuv miêv zagvarantovati dobry vrodžaj.
Čechi palat ohniska po diś deń, ono teper pálení čarodějnic vyhladaje trochu inakš. Divčata perediahajutsie za čarovniciuv, mołodiož i diêti tanciujut kružka ohniu, palat kukłu čarovnici, usiê spivajut i dobre hulajut. Časom musit pryjiêchati straž požarna, koli ohoń zavelmi rozbałachtitsie. Ale sviatkujut usiê: i v ditiačych sadkach, i v škołach, i v siołach, i v małych i bôlšych horodkach, i naveť u Prazi. Diêti šykujutsie do siêtoji okaziji, musit, zo dva tyžni raniêj.
U nas u Přílepach tože odznačajemo pálení čarodějnic.
Usiê chto tôlko choče schodiatsie na miêstie spotkania — z lampijonami, perediahnuty abo niê (žadnoho prymusu nema). Na futbolovum bojisku rozpalujut veliki ohoń (vyšotoju koło 4 metruv), palat symboličnu čarovniciu. Naša gmina daje hrošy na jiêdło, servujut tam hot-dogi, kovbaski, napoji, kavu, dorosły mohut sobiê kupiti pivo abo vino. Pryšykovany razny konkursy z nahorodami: za najliêpšy kostium, za najdivniêjšu mitłu, za vyscigi z miêtłami i za mnôho čoho inšoho. Zabavy tryvajut do rania. Často je tak, što lude idut z rozsviêčanymi lampijonami čy listrykami do susiêdnich vjosok, de taksamo je razny zabavy. A jak hože vyhladajut takije pochody vnočê: ludi ne vidno i zdajetsie, što v poviêtry płyvut odny lampočki. Što kraj to obyčaj.
Koli naša Marylka chodiła do čeśkoho ditiačoho sadka, vony tam tože sviatkovali pálení čarodějnic. Ja perediahała Marylku v „porvanu” spudniciu, zavezuvała jôj veliznu obtrêpanu kokardu, i vona zadovolana biêhła do sadka. A po południ do diti prychodili vsiê baťki, my rozpaluvali ohnisko, pekli kovbaski, gandoryli odne z odnym, diêti biêhali i kryčali, jiêli, pili, spivali nam pisniê, i było velmi fajno i vesioło.
Ne tôlko chliêbom i pivom
Jak my vže trochu obžylisie i naučylisie čeśkoji movy, to stali „ukulturalniatisie”. Hlediêli čeśki filmy, chodili do teatru, na vystavy, a potum do opery, słuchali čeśkoji muzyki. U kini, pravdu kažučy, to byvali my rêdko, ale vsiê cikaviêjšy filmy kuplali sobiê na videokasetach, a posli na DVD. Ja stała velikoju fankoju čeśkoho kina. Podobajetsie mnie klimat jichnich filmuv, aktory, humor, prosto vsio. U movnuj školi ja pohlediêła Hoří ma panenko Miloša Formana i Rozmarné leto Jiřího Menzla, a potum z Maksom my hlediêli Postřižiny Jiří Menzla, Kolja i Vratné lahve Jana Svěráka, Báječná lěta pod psa Petra Nikolaeva, Horem pádem Jana Hřebejka, Rok ďábla Petra Zelenki i Želary Ondřeja Trojana... I mnôho, mnôho inšych. Teper mohu siêty filmy hlediêti znov. Ne znudilisie mniê, ani trochi, nekotory podobajutsie šče bôlš, čym koliś.
Odkryli my dla sebe spivaka Jarka Nohavicu i majemo vsiê joho płyty. I šče odkryli spivačku Radůzu — Maks tože zakupiv usiê jeji płyty. Nekotory pisniê Nohavicy i Radůzy ja znaju napameť.
My byli na koncerti Radůzy, spivačka naveť na płyti mniê pudpisałasie. Vona, kromi svojich, zaspivała i piêsniu Maryli Rodovič „Bal”, i šče mene pytała, čy maje dobry akcent. Radůza koncertuje v kameralnych salach, bo jeji pisniê tohdy najlepi zvučat. My akurat byli na koncerti Radůzy v maleńkuj restauraciji. Ja była zafascynovana tym, jak čechi spivali razom z jeju — i hosti, i kelnery, i barmany znali jeji teksty. Peršy raz Radůzu my pobačyli pered koncertom Mike’a Oldfielda v Prazi (vona vystupała jak předskokanka — takoje słovo čechi majut na artystku, kotora vystupaje pered koncertom muzyčnoji znakomitosti). Ale tohdy my šče ne miêli poniatija, što polubimo jeji pisniê, što budemo jich słuchati mnôho raz i choditi na jeji koncerty.
Na koncert Jarka Nohavicy nam nikoli ne vdałosie dostati bileta, sieje lokše v Pôlščy, našy kumy bez problemu zjiêzdili na joho koncert u Varšavi. Ale piseń Nohavicy často słuchajemo, čy to doma, čy to koli jiêdemo v samochodi. A najčastiêj to Divné stoleti. Jaromir Nohavica znaje pôlśku movu (vôn urodivsie v Ostravi, bliśko pôlśkoji hranici) i časom na koncertach para piseń zaspivaje po-pôlśki.
Ja osobisto šče velmi lublu płytu Daniela Landy Večer s písní Karla Kryla pro český národ. Čechi svojoho Karla Kryla (taki čeśki odpoviêdnik Jacka Kaczmarśkoho) velmi lublat. Von od 1969 roku byv na emigraciji v Nimečyni, u Čechiji ne mohli joho piseń słuchati legalno. Landa, artyst mołodšoho pokoliênia, spivaje joho pisniê velmi hože, trochu zachrypnutym hołosom, z małym chorom — dla mene čudno.
Hlediêli my tože čeśku televiziju. Nekotory programy byli dovtipny i zabavny, jak naprykład Počasičko (Pohoda) na TV Nova: vychodiła zusiêm hoła panienka i odiahałasie vo vsio toje, što na druhi deń bude potrêbne, hovoračy pry siêtum pro temperaturu, viêtior čy došč. U čechuv nema tematuv tabu. Čy to jde pro seks, čy pro inšy spravy. Ja, pryvykła do pôlśkoji televiziji, musiła naučytisie prymati sviêt trochu inakš. Ale, jak kažut, čołoviêk chutko učytsie i do vsioho pryvykaje.
Samy ambitny programy pokazuvav druhi kanał čeśkoji publičnoji televiziji: cikavy dokumentalny filmy, rozhovory z čeśkimi autorami, režyserami, fotografami, aktorami. Ale potum pojaviłosie mnôho inšych tv-kanałuv, tak jak i v Pôlščy, i publična čeśka TV môcno stratiła zo svojeji raniêjšoji popularnosti.
Nu i my šče chodili na rock-koncerty. I do opery. Ale ob siêtum napišu inšym razom.
Musit, na druhi rôk posli toho, jak my perevelisie do Prahi, do nas pryjiêchali z Biłostoku Vavreniuki, Kola i Alina, z ditima. I my razom pujšli na vystavu velmi znanoho čeśkoho fotografa Jana Saudka. Vania posli kupiv nam para joho albumuv. Ja była zafascynovana tymi zdymkami. Ono odna rêč mene môcno rozčarovała. Vystava odbyvałasie v Obecním Domě — to słavne miêstie v Prazi i chorošy budynok (secesija) — ale osvitlenie tam było doničoho (koli skazati mjahko). Škoda, bo Saudek maje nesamovity fotografiji...
