I

Toho liêta ja peršy raz nałožyv studenćku šapku i byv ščaslivy tym osoblivym ščastiom počatku mołodoho svobôdnoho žytia, što byvaje tôlko v siêtu poru. Ja vyrus u strohuj dvoranśkuj simjiê, u seliê, i pudliêtkom, horačo maračy ob lubovi, byv šče čysty dušoju i tiêłom, čyrvoniêv pry skoromnych rozhovorach himnazijalnych tovaryšuv, a vony kryvilisie: „Išov by ty, Miščerśki, u monachi!”. Toho liêta ja vže ne čyrvoniêv by. Pryjiêchavšy dodomu na vakaciji, ja postanoviv, što nastav i dla mene čas byti takim, jak usiê, i narušyti svoju čystotu, šukati kochania bez romantyki, i z ohladu na siête postanovlenie i ochvotu pokazati svôj hołuby okołyš, stav jiêzditi v pošukach lubovnych pryhoduv do susiêdnich majontkuv, do svojakôv i znakomych. Tak popav ja v majontok mojoho diaďka po matery, odstavnoho i davno ovdoviêłoho ułana Čerkasova, baťka odinoji dočki, a mojeji dvojurodnoji sestrê Soni...

Ja pryjiêchav pôzno, i v domi vstrêtiła mene tôlko Sonia. Koli ja vyskočyv z bryčki i vbiêh u temny siêni, vona vyjšła tudy v nočnôm flanelovum chałatikovi, trymajučy vysoko v ruciê sviêčku, pudstaviła mniê ščoku dla pociłovania i skazała, chitajučy hołovoju zo svojoju zvyčajnoju nasmiêšlivostieju:

— Ach, mołody čołoviêk, kotory viêčno i vsiudy spuzniajetsie!

— Nu, na siêty raz vže preč ne z mojoji viny, — odkazav ja. — Spuznivsie ne mołody čołoviêk, a pojizd.

— Ticho, usiê spjat. Ciêły večur umirali od neterplivosti, ždali, i nakuneć machnuli na tebe rukoju. Tato pujšov spati rozzłovany, nazvav tebe vitrohonom, a Jefrema, kotory, vidno, ostavsie na stanciji do ranioho pojizda, starym durniom. Natalie pujšła obražana, słuhi tože rozyjšlisie, odna ja okazałasie terplivoju i viêrnoju tobiê. Nu, rozdiahajsie i chodi večerati.

Ja odkazav, lubujučysie jeji sinimi očyma i pudniatoju, odkrytoju do pleča rukoju:

— Spasibo, miła svojačko. Perekonatisie v tvojôj viêrnosti mniê teper osoblivo pryjemno — ty stała povnoju krasavicieju, i ja maju dotyčno tebe velmi považny namiêry. Jakaja ruka, šyja, i jak spokušaje siêty mjahki chałatik, pud kotorym, pevno, ničoho nema!

Vona zasmijałasie:

— Omal ničoho. Ale i ty stav choť-kudy i velmi pomužniêv. Žyvy pohlad i paskudny čorny usiki... Što z toboju stałosie? Ty za siêty dva roki, što ja tebe ne bačyła, pereminiavsie z viêčno čyrvoniêjuščoho od nesmiêłosti chłopčyka v velmi cikavoho nachała. I siête obiščało b nam mnôho lubovnych utiêch, jak kazali našy babuli, koli b ne Natalie, u kotoru ty zavtra z samoho rania zakochaješsie až do mohiły.

— A chto siêta Natalie? — zapytav ja, uvochodiačy za joju v osviêtlanu gaznikom jadalniu z oknami, odčynianymi v temravu tepłoji i tichoji liêtnioji nočy.

— Nataša Stankievič, moja podružka z gimnaziji, kotora pryjiêchała pohostiti v mene. Vona to vže na samum diêli krasavicia, ne toje što ja. Ujavi sobiê: čudna hołôvka, tak zvany „zołotyje” vołosy i čorny očy. I naveť ne očy, a čorny sonci, kažučy po-perśki. Viêjki, zrozumiêło, dovžyzny i tože čorny, i čudiesny zołoty kolor tvaru, plečy i vsioho inšoho.

— Čoho inšoho? — zapytavsie ja, štoraz bôlš zadovolany tonom našoho rozhovoru.

— Zavtra rano my z joju pôjdemo kupatisie — radžu tobiê zaliêzti v korčê, tohdy pobačyš čoho. I złožana vona, jak mołodeńka nimfa...

Na stoliê v jadalni byli zimny kotlety, kusok syra i butel čyrvonoho krymśkoho vina.

— Ne pohnievajsie, bôlš ničoho nema, — skazała vona, siadajučy i nalivajučy vina mniê i sobiê. — I vôdki nema. Nu, daj Bože, stuknemsie choť vinom.

— A što imenno daj Bože?

— Znajti mniê jak najchutčêj takoho ženicha, kotory pryjšov by do nas „na pudvôrok”. Mniê ž uže dvadceť peršy rôk, i vyjti zamuž kudy-nebuď ubôk ja nijak ne mohu, bo z kim že ostanetsie tato?

— Nu, daj Bože!

I my stuknulisie; vypivšy pomału svôj kilišok, vona znov z divnoju vsmiêškoju stała divitisie na mene, na toje, jak ja spravlujusie z videlciom, i zahovoryła niby sama do sebe:

— Tak, ty ničoho sobiê, podôbny do gruzina i dosyć hožy, uperuč byv zanadto chudy i zelony na tvarovi. Naohuł velmi pominiavsie, stav lohki, pryjemny. Tôlko što očy biêhajut.

— Siête tomu, što ty mene bentežyš svojimi vabnotami. Ty ž tože ne zovsiêm takaja była vperuč...

I ja vesioło ohlanuv jijiê. Vona sidiêła z druhoji storony stoła, usadovivšysie ciêła na krêsli, pudtisnuvšy pud sebe nohu, połožyvšy povne koliêno na koliêno, trochu bokom do mene, pud gaznikom bliščała jeji rômno opalana ruka, zichotiêli sinio-lilijovy usmiêšlivy očy i čyrvonovato minilisie kaštanom husty i mjahki vołosy, zapletiany nanuč u veliku kosu; komiêr rozchrêstanoho chałatika odkryvav kruhłovatu opalanu šyju i počatok povniêjuščych hrudi z trochkutnikom opalanoji skôry; ma liêvuj ščocie v jijiê była rodimka z hožym zavitkom čornych vołoskôv.

— Nu, a što tato?

Vona, divlačysie ciêły čas z toju samoju vsmiêškoju, vyniała z kišeni cygarničku i serebranu pušečku z zapałkami i zakuryła z jakimś naveť zališnim sprytom, popravlajučy pud soboju pudtisnuty kłub:

— Tato, słava Bohu, mołodeć. Po-raniêjšomu prosty, tverdy, postukuje kulbakoju, vybivaje svoju sivu peruku, potajkom pudkrašuje čymś burym usy i baki, piêvniom hulkaje na Chrystiu... Tôlko šče bôlš čym uperuč i bôlš uperto trese i krutit hołovoju. Vyhladaje, što nikoli ni z kim ne pohodžujetsie, — skazała vona i zasmijałasie.

— Chočeš paperosa?

Ja zakuryv, choť šče tohdy ne kuryv, vona znov naliła mniê i sobiê i podiviłasie v temravu za odčynianym oknom:

— Tak, poka vsio słava Bohu. I liêto takoje hože — jakaja nôč, a? Tôlko sołovjiê vže zamovkli. I ja napravdu velmi tobiê rada. Posłała po tebe šče o šostuj hodini, bojałasie, kob Jefrem, jaki vže preč bez rozumu, ne spuznivsie na pojizd. Ždała tebe najbôlš neterplivo z usiêch. A potum naveť zadovolana była, što vsie rozyjšlisie, i što ty spuzniaješsie, što my, jak ty pryjiêdes, posidimo odny. Ja čomś tak i dumała, što ty velmi pominiavsie, z takimi, jak ty, use tak byvaje. I znaješ, to tak pryjemno — sidiêti odnôj u ciêłum domi v liêtniu nôč, koli ždeš koho-leń z pojizda, i narešti čuti, što jiêdut, zvoniat zvonocki, bryčka pudjizdžaje pud ganok...

Ja môcno vziav čerez stôł jeji ruku i potrymav u svojôj, odčuvajučy potiah do ciêłoho jeji tiêła. Vona z vesiołym spokojom puskała z rota kružocki dymu. Ja pustiv ruku i, niby žartujučy, skazav:

— Ot, ty kažeš Natalie... Nijaka Natalie z toboju ne porumniajetsie... Do słova, chto vona — skôl?

— Naša voroniežśka, z chorošoji simjiê, koliś velmi bohatoji, teper prosto žebračoji. Doma hovorat po-angielśki i po-francuśki, a jiêsti nema čoho... Velmi duševna diêvčynka, zhrabniutka, šče krehka. Rozumna, tôlko velmi skrytna, ne odrazu rozbereš, rozumna čy durnaja... Siêty Stankievičy nedaleki susiêdy tvoho dorožeńkoho svojaka Aleksiêja Miščerśkoho, i Natalie kaže, što vôn jakoś často stav zajizdžati do jich i narykati na svoje kavaliêrśkie žycie. Ale vôn jôj ne podobajetsie. A prytôm — bohaty, podumajut, što vyjšła dla hrošy, požertvovała soboju dla baťkôv.

— Tak, — skazav ja. — Ale vernemsie do diêła. Natalie, Natalie, a jak že naš z toboju romans?

— Natalie našomu romansovi nijak ne pomišaje, — odkazała vona. — Ty budeš schoditi z rozumu od lubovi do jijiê, a ciłovatisie budeš zo mnoju. Budeš płakati v mene na hrudiach čerez jeji žôrstkosť, a ja budu tebe potišati.

— Ale ty ž viêdaješ, što ja vže davno zakochavsie v tobiê.

— Tak, ale to była zvyčajna zakochanosť u svojačku i prytôm zanadto pudkołodna, ty tohdy byv tôlko smiêšny i nudny. Ale Bôh z toboju, vybačaju tobiê tvoju raniêjšu durnotu i hotova počati naš romans choť zavtra, ne divlačysie na Natalie. A poka idemo spati, mniê zavtra rano vstavati do hospodarki.

I vona vstała, zachilajučy chałatik, uziała v siêniach čuť ne dohorêłu sviêčku i poveła mene do mojoho pokoja. I na porozi siêtoho pokoja, radujučysie i zdivlajučysie tym, čym ja v dušê radovavsie i zdivlavsie ciêłu večeru, — takoju ščaslivoju vdačoju svojich lubovnych spodivaniuv, kotora raptom vypała na moju dolu v Čerkasovych, — ja dovho i žadobno ciłovav i prytiskav jijiê do ušaka, a vona zmrôčno prypluščuvała očy, štoraz nižêj opuskajučy kapajušču sviêčku. Odychodiačy od mene z pokrasniêłym liciom, vona pohroziła mniê palciom i ticho skazała:

— Tôlko hledi teper: zavtra, pry vsiêch, ne smiêj požyrati mene „strastnymi očyma”! Boroni Bože, koli zavvažyt što-leń tato. Vôn mene bojitsie strašno, a ja joho šče bôlš. I ja ne choču, kob Natalie što-leń zavvažyła. Ja ž velmi stydliva, ne sudi, prošu, po tôm, jak ja vedu sebe z toboju. A jak ne posłuchaješ mojoho prykazu, odrazu staneš mniê protivny...

Ja rozdiahnuvsie i vpav na postiêl z zavorotom hołovy, ale zasnuv sołodko i momentalno, rozbity ščastiom i stomlenostieju, preč ne pudozryvajučy, jakoje velikie neščastie čekaje mene daliêj, i što žarty Soni okažutsie ne žartami.

Posli ja ne raz zhaduvav, jak jakojeś złoviêsne poperedženie, što koli ja vujšov do svojoho pokoja i čyrknuv zapałkom, kob zapaliti sviêčku, na mene kinuvsie veliki ramiênnik. Vôn proletiêv mimo moho tvaru, tak bliźko, što ja naveť pry sviêtli zapałka jasno zobačyv joho hidku temnu aksamitnosť i ušastu, tuponosu, podôbnu do smerti drapiêžnu mordočku, a potum z hładkim trepotaniom, perełomujučysie, vôn zanurciovav u čornotu odčynianoho okna. Ale tohdy ja odrazu zabyv pro joho.

II

Peršy raz ja zobačyv Natalie na druhi deń zrania tôlko mihciom: vona raptom vyskočyła z siêniuv u jadalniu, hlanuła, — była šče ne pryčesana i v odnôj lohkuj nakidci z cohoś ohońkovoho, — i, blisnuvšy siêtym ohońkovym, zołotistoju jasnotečoju vołosôv i čornymi očyma, znikła. Ja byv u tuju chvilinu v jadalni odin, tôlko što skônčyv piti kavu, — ułan skônčyv uperuč i pujšov, — i, ustavšy z-za stoła, vypadkom obernuvsie...

Ja pročnuvsie tohdy dosyć rano, u ciêłum domi było šče zovsiêm ticho. U domi było tôlko pokojuv, što ja časom błudiv u jich. Ja pročnuvsie v jakômś dalekum pokoji, kotory divivsie oknami v zatiênianu časť sadu, dobre vyspavšysie, z zadovoleniom pomyvsie, odiahnuvsie vo vsio čyste, — osoblivo pryjemno było odiahnuti novu rubašku z čyrvonoho šovku, — jak najchorôšč pryčesav svojiê čorny mokry vołosy, pudstryžany včora v Voroniežy, vyjšov na korydor, povernuv u druhi i okazavsie pered gabinetom i zaodno spalnioju ułana. Znajučy, što liêtom vôn ustaje o pjatuj hodini, postukav. Nichto ne odkazav, i ja odčyniv dvery, zahlanuv i z zadovoleniom perekonavsie, što siêty stary prostôrny pokuj z potrôjnym italijanśkim oknom pud stoliêtni serebrysty topôl ne pominiavsie: po liêvy bôk cieła stina v dubovych knižnych šafach, mižy jimi v odnôm miêsti uzvyšajutsie mahoniovy časy z miêdnym dyskom neruchomoho majatnika, u druhum stojit ciêła kupa lulok z perłovymi cibuchami, a nad jimi visit barometr, u tretium usunuty składany stôł didôvśkoji epochi z poryžêłym suknom na odkinutuj dosci z orêchovoho dereva, a na sukniê obcengi, mołotki, gozdi, miêdna luneta, na stiniê koło dvery, nad stopudovoju derevjannoju kanapoju, ciêła galeryja vycviłych portretuv v ovalnych ramkach; pud oknom bjurko, hłuboki fotel — odno i druhie tože veliziarnych rozmiêruv; po pravy bôk, nad šyroznym dubovym łôžkom kartina na ciêłu stinu: počorniêłe polakierovane tło, na jim čuť vidôčny kłuby smahło-zadymlanych obołokuv i zelonovato-sinich poetyčnych derevôv, a na perednium plani bliščyt, napodobi skameniêłoho jiciovoho biłka, hoła dorôdna krasavicia, čuť ne naturalnoji veličyny, kotora stojit na puv obernuta do hledača hôrdym liciom i vsiêmi vypukłostiami povnovažkich plečy, spachovoho zadu i mohutnych nôh, spokuslivo prykryvajučy prodovhovatymi roztopyranymi palcima odnoji ruki sutku cićki, a druhoju niz žyvota v tłustych zhibach. Ohlanuvšy vsio siête, ja včuv zzadu môcny hołos ułana, kotory z kulbakoju pudychodiv do mene z korydora:

— Niê, bratok, mene v siêtu poru v spalni ne znajdeš. To tôlko vy valajetesie v łôžku do troch dubôv.

Ja pociłovav joho šyroku suchuju ruku i skazav:

— Do jakich dubôv, diaďku?

— Tak hovorat mužyki, — odkazav vôn, matyłhajučy sivym uzłom peruki i ohladajučy mene žovtymi očyma, šče zôrkimi i rozumnymi. — Soncie na try duby pudniałosie, a ty vsio šče mordoju na podušci, kažut mužyki. Nu, chodiêmo piti kavu...

„Čudiesny stary, čudiesny dôm”, — dumav ja, uvochodiačy za jim u jadalniu, u odčyniany okna kotoroji diviłasie zeleń staroho sadu i vsia liêtnia błahodať panśkoho dvoru. Prysłužuvała staraja niańka, maleńka i horbata, ułan piv z gruboji šklanki v serebranuj pudstavci môcny čaj zo smetankoju, prytrymujučy v šklanci šyrokim palciom tonkie i dovhie, vite stebło kruhłoji zołotoji starosviêćkoji łožečki, ja jiêv skibka za skibkoju čorny chliêb z masłom i ciêły čas dolivav sobiê z žežkoho serebranoho zbanka z kavoju; ułan, zacikavlany tôlko soboju, pro ništo mene ne zapytav, rozkazuvav pro susiêduv-pomiêščykuv, na vsiê łady hańbujučy i obsmiêjujučy jich, ja prykiduvavsie, što słuchaju, divivsie na joho usy, baki, na dovhi vołosy na kunciovi nosa, a sam tak ždav Natalie i Soniu, što ne môh usediti na miêsti: što to za Natalie i jak my vstrêtimsie z Sonioju posli včorašnioho? Ja odčuvav do jijiê zamiłovanosť, udiačnosť, hrêšno dumav pro spalni jijiê i Natalie, pro vsio toje, što robitsie v ranišnium bezporadkovi ženśkoji spalni... Može, Sonia vsio-taki skazała Natalie sto-leń pro našu lubov, jakaja počałasie včora? Koli tak, to ja odčuvaju štoś napodobi lubovi i do Natalie, i ne tomu, što vona takaja krasunia, a tomu, što vona vže stała našoju z Sonioju potajemnoju spuvudiêlnicieju — čom že ž ne možna lubiti dvoch? Ot že vony zaraz vôjdut vo vsiôj svojôj ranišniuj sviêžosti, zobačat mene, moju gruzinśku krasu i čyrvonu rubašku, zahovorat, zasmijutsie, siadut za stôł, hože nalivajučy z siêtoho žežkoho zbanka z kavoju — mołody ranišni apetyt, mołodaja ranišnia pobudžanosť, blask vyspanych očy, lohki nalot pudru na jakby pomołodiêłych posli snu ščokach i siêty smiêch za kažnym słovom, ne zovsiêm naturalny i tym bôlš čarôvny... A pered snedaniom vony pôjdut sadom do rêčki, budut rozdiahatisie v kupalni, jichni hoły tiła budut osviêtlany zverchu sinim odtiênkom neba, a znizu odblaskom prozôrnoji vody... Ujavlenie vse było žyvoje v mene, ja v dumkach bačyv, jak Sonia i Natalie stanut, trymajučysia za poručni schôdkuv u kupalni, nezhrabno schoditi po prystupkach, pohružanych u vodu, mokrych, zimnych i slizkich od protivnoho zelonoho aksamitu šlamu, narosłoho na jich, jak Sonia, odkinuvšy nazad hustovołosu hołovu, tiažko plochnetsie raptom na vodu pudniatymi hrudima, — i, ciêła divovidna v vodiê svojim hołubovato-zelonym tiêłom, koso roztopyryt v razny boki ruki i nohi, preč jak žaba...

— Nu, byvaj do obiêda, ty ž pomniš: obiêd o dvanadcetuj, — zaperečlivo krutiačy hołovoju, skazav ułan i vstav zo svojim vybrytym pudborôdkom, u burych usach, złučanych z takimi ž bakami, vysoki, tverdy stary, u prostôrnum česučovum garnitury i tuponosych čerevikach, z kulbakoju v šyrokuj dołoni, pokrytuj hrečnievymi plamkami, polapav mene po plečach i chutkim krokom pujšov. I same tohdy, koli ja vže vstav, kob vyjti čerez susiêdni pokuj na balkon, vona i vskočyła, milhonuła i schovałasie, odrazu pronizavšy mene radosnym zamiłovaniom. Ja vyjšov na balkon zdivovany: na samum diêli, krasunia! — i dovho stojav tak, jakby zbirajučy dumki. Ja tak ždav jich, ale koli narešti včuv jich u jadalni z balkona, raptom utiôk u sad — mene ochvativ jakiś strach čy to pered oboma, z odnoju z kotorych ja miêv uže čarôvnu tajemniciu, čy to bôlš za vsio pered Natalie, pered tym mihom, kotorym vona puv hodiny tomu oslipiła mene v svojôj švôrnosti. Ja chodiv po sadi, kotory rozpołožyvsie, jak i ciêły dvôr, u ryčnôj obołoni, nakuneć peremôhsie, vujšov z udavanoju prostotoju i vstrêtiv vesiołu smiêłosť Soni i miły žart Natalie, kotora z usmiêškoju kinuła na mene z-pud čornych viêjok zichotlivu čornotu svojich očy, osoblivo pronizlivu pry sviêtli jeji vołosôv:

— My vže bačylisie!

Potum my stojali na balkoni, obopirajučysie łôktiami na kamennu balustradu, z liêtnim zadovoleniom odčuvajučy, jak soncie horačo peče nam v odkryty hołovy, i Natalie stojała pobuč mene, a Sonia, obniavšy jijiê i nibyto rozsiêjano divlačysie kudyś, z usmiêškoju pudspiêvuvała: „Sered šumnoho balu...” Potum vyprostiłasie:

— Nu, kupatisie! Spočatku my, potum pôjdeš ty...

Natalie pobiêhła po prostyni, a vona zatrymałasie i skazała mniê:

— Prošu tebe od nini vdavati, što ty zakochavsie v Natalie. I berežysie, jak okažetsie, što tobiê vdavati ne treba.

I ja čuť ne odkazav z vesiołym zuchvalstvom, što tak, uže ne treba, a vona, hlanuvšy skosa na dvery, ticho dodała:

— Pryjdu do tebe posli obiêda...

Koli vony vernulisie, pujšov u kupalniu i ja — spočatku po dovhuj berozovuj aleji, potum sered raznych starych derevôv pry berezi, de tepło pachło ryčnoju vodoju i kryčali na verškach dereviny hajvorony, išov i znov dumav z dvoma absolutno protilehłymi odčuvaniami pro Natalie i pro Soniu, što ja budu kupatisie v tôj samuj vodiê, u kotoruj tôlko što kupalisie vony...

Po obiêdi sered usioho toho ščaslivoho, bezciêlnoho, vôlnoho i spokôjnoho, što diviłosie z sadu v odčyniany okna, — nebo, zeleń, soncie, — po dovhum obiêdi z chołodnicieju, pudsmažanymi kureniatami i malinami zo smetanoju, pudčas kotoroho ja tajkom zamirav od prysutnosti Natalie i od čekania tojiê chvili, koli zatichne ciêły dôm na poobiêdni čas i Sonia (kotora pryjšła na obiêd z temnočyrvonoju aksamitistoju ružoju v vołosach) potajemno prybižyt do mene, kob prodovžyti včorašnie vže ne pospichom i ne aby-jak, ja odrazu pujšov do svojoho pokoja i pryčyniv okonnici z prosvitami, stav ždati jijiê, ležačy na otomani, słuchajučy horaču tišynu dvoru i vže melancholične poobiêdnie spivanie ptašok z sadu, z kotoroho išło v okonnici sołodkie od kviêtok i travuv poviêtre, i bezvychudno dumav: ja mniê teper žyti v siêtuj dvojistosti — u tajnych spotkaniach z Sonioju i pobuč z Natalie, odna dumka pro kotoru napovniała mene takim čystym lubovnym ekstazom, strastnoju maroju divitisie na jijiê z tym radosnym obohovleniom, z kotorym ja nedavno divivsie na jijiê tonku pochilanu taliju, na ostry divočy łôkti, kotorymi vona, puvstojačy, opirałasie na nahrêtuj sonciom kamennuj balustradi? Sonia, oboperšysie na łôktiovi poruč z joju i obniavšy jijiê za plečy, była v svojôm batystovum peniuary z falbankami, podôbna do mołodoji kobiêty, kotora tôlko što vyjšła zamuž, a vona v perkalovuj spudničci i vyšyvanuj małorosijśkuj soročci, pud kotoroju oboznačałasie vsia mołodaja doskonałosť jeji składu, zdavałasie čuť ne pudliêtkom. U siêtum to i była najvyžša radosť, što ja naveť podumati ne smiêv pro možlivosť pociłovati jijiê z takimi samymi odčuvaniami, z jakimi ciłovav učora Soniu! U lohkum i šyrokum rukaviê soročki, vyšyvanum na plečê čyrvonym i sinim, było vidno jeji tonku ruku, do suchozołotistoji skôry kotoroji prylahali ryžovaty vołoski, — ja divivsie i dumav: što ja odčuv by, koli b osmiêlivsie dotknutisie do jich hubami! I, vyčuvajučy môj pohlad, vona povernuła na mene zichotlivu čornotu svojich očy i ciêłu svoju jasnu hołôvku, obvitu splotom dosyć gruboji kosy. Ja odyjšov i pospiêšno opustiv očy, zobačyvsy jeji nohi skrôź prosviêčany sonciom podôł jeji spudnici i tonki, môcny, porodisty kôtniki v šaruj prozôrnuj škarpetci...

Sonia, z ružoju v vołosach, chutko odčyniła i začyniła dvery, ticho vykryknuła: „Jak, ty spav?”. Ja zorvavsie na nohi — što ty, što ty, jak ja môh zasnuti! — schvativ jeji ruki. „Zamkni dvery na kluč...” Ja kinuvsie do dvery, vona siêła na otomanu, zapluščyła očy, — „Nu, chodi do mene”, — i my odrazu pozbylisie vsiakoho stydu i rozsudku. My navrad čy promovili choť słovo za siêty minuty, i vona, u vsiôj povabnosti svoho žežkoho tiêła, pozvoliła ciłovati sebe vže vsiudy — tôlko ciłovati — i štoraz mucniêj merkli jeji očy, storaz mucniêj rozpaluvałosie jeji licie, a potum znov, odychodiačy i popravlajučy vołosy, vona šeptom pohroziła:

— A što do Natalie, to povtoraju: berežysie pujti daliêj za vdavanie. Charakter u mene zovsiêm ne taki miły, jak možna podumati!

Ruža valałasie na pomosti. Ja schovav jijiê do šuflady, i pud večur jeji temnočyrvony aksamit stav zvjałym i lilijovym.

III

Moje žycie pujšło zniêšnio po-budionnomu, ale v nutrê ja ne znav ni minuty spokoju, štoraz bôlš pryvezuvavsie do Soni, do sołodkoji pryvyčki znesilujuščych i strastnych spotkaniuv z joju vnočê, — vona teper prychodiła do mene tôlko pôzno večerom, koli ciêły dôm zasynav, — i z štoraz bôlšoju mukoju i ekstazom tajno slidiv za Natalie, za kažnym jeji ruchom. Usio išło zvyčajnym liêtnim poradkom: ustrêčy rano, kupanie pered obiêdom i obiêd, potum odpočynok v svojich pokojach, potum sad, — vony štoś vyšyvali, sediačy v berozovuj aleji i zastavlajučy mene čytati vhołos Gončarova, abo varyli konfitury na zatiênianuj polanci pud dubami, nedaleko od doma, napravo od balkona; o pjatuj hodini čaj na druhuj zatiênianuj polani, naliêvo, večerom prohułka abo krokiet na šyrokum pudvôrku pered domom, — ja z Natalie proti Soni abo Sonia z Natalie proti mene, — na zmerkani večera v jadalni... Po večery ułan išov spati, a my šče dovho sidiêli v temnotiê na balkoni, my z Sonioju kuryli i žartovali, a Natalie movčała. Narešti Sonia kazała: „Nu, spati!” — i, rozvitavšysie z jimi, ja išov do sebe, z chołodiêjuščymi rukami ždav tojiê zapoviêtnoji chvili, koli v ciêłum domi stane temno i tak ticho, što čuti, jak bezpereryvno tykajuščoju nitočkoju bihut kišenny časy koło mojeji hołovy pud nahorêłoju sviêčkoju, i ciêły čas zdivlavsie, žachavsie: za što tak pokarav mene Bôh, za što dav odrazu dviê lubovi, takije razny i takije strastny, takuju mučytelnu krasu obohovlenia Natalie i takuju tiliêsnu opjaniêłosť Sonioju. Ja odčuvav, što šče trochi, i my ne vyderžymo našoji nepovnoji bliźkosti i ja zovsiêm straču rozum od čekania našych nočnych spotkaniuv i od dumania pro jich potum ciêły deń, i vsio siête koło Natalie! Sonia vže odčuvała zajzdrosť, čas od času pohrôzlivo vspychuvała, a razom z tym sam-na-sam zo mnoju hovoryła:

— Bojusie, što my z toboju za stołom i pry Natalie ne dosyć prosty. Tato, mniê zdajetsie, začynaje štoś zavvažati. Natalie tože, a niańka, zrozumiêło, uže vpevniana v našum romansi i, napevno, kłade v ušy tatovi. Sidi dovš u sadi z Natalie, čytaj jôj toj neznôsny „Obryv”, zabery jijiê časom na spacer večerom... To strašno, ja ž bačy, jak po-idyjoćki ty vyračuješ na jijiê svojiê očy, čas od času odčuvaju do tebe nenavisť, hotova, jak jakajaś Odarka, učepitisie pry vsiêch u tvojiê vołosy, ale što ž mniê robiti?

Strašniêjše za vsio było toje, što, jak mniê zdavałosie, začała čy to mučytisie, čy to hniêvatisie, odčuvati, što mižy mnoju i Sonioju je štoś tajne, Natalie. Vona, i bez toho movkliva, stanoviłasie šče movklivša, hrała v krokieta abo vyšyvała zanadto pilno. My jak-buďto pryvykli odno do odnoho, zblizilisie, ale odnoho razu ja požartovav, sediačy z joju v saloni, de vona perelistuvała noty, puvležačy na kanapi:

— A ja čuv, Natalie, što, može, my z vami posvojajemsia.

Vona ostro hlanuła na mene:

— Jak to?

— Môj svojak, Aleksiêj Nikołajevič Miščerśki...

Vona ne dała mniê dohovoryti:

— Ach, ot što! Vaš svojak, siêty, vybačajte, odkormlany, ciêły zarosły čornymi bliskuščymi vołosami, hurkavjaščy bambiza z čyrvonym zaslinianym rotom... I chto dav vam pravo na podôbny rozhovory zo mnoju?

Ja zlakavsie:

— Natalie, Natalie, za što vy tak stroho do mene! Naveť požartovati ne možna! Nu, vybačte mniê, — skazav ja, beručy jijiê za ruku.

Vona ne zabrała ruki i skazała:

— Ja do siêtoji porê ne rozumiêju... ne znaju vas... Ale chvatit pro siête...

Kob ne bačyti jeji ticho spokuslivych nôh u biêłych tenisôvočkach, kotory vony pudtiahnuła skosom na kanapu, ja vstav i vyjšov na balkon. Z-za sadu nachodiła chmara, temniêło poviêtre, štoraz šyrêj i bližej išov po sadi mjahki liêtni šum, sołodko poduvav pôlny doščovy viêtior, i mene raptom tak sołodko, mołodo i vôlno ochvatiło jakojeś bezpryčynne, na vsio zhôdne ščastie, što ja kryknuv:

— Natalie, na chvilinku!

Vona pudyjšła do poroha:

— Što?

— Dychniête — jaki viêtior! Jakoju radostieju mohło b byti vsio!

Vona pomovčała.

— Tak.

— Natalie, jakaja vy nemiła zo mnoju! Vy štoś majete proti mene?

Vona hôrdo stisnuła plečyma:

— Što i čom ja mohu miêti proti vas?

Večerom, ležačy v temravi v pletianych fotelach na balkoni, my vsiê troje movčali, — zôrki de-ne-de mihotali v temnych obołokach, słabo tiahnuło od rêčki vjałym viêtrom, drymôtno kumkali žaby.

— Na došč, spati chočetsie, — skazała Sonia, prydušujučy poziachanie. — Niańka skazała, narodivsie mołody miêseć, teper z tyždeń bude „obmyvatisie”. — I, pomovčavšy, dodała: — Natalie, što vy dumajete pro peršu lubov?

Natalie odozvałasie z temravy:

— Ja pevna odnoho: je strašna raznicia v peršuj lubovi chłopcia i diêvčyny.

Sonia podumała:

— Nu, i divčata byvajut razny...

I vona tverdo vstała:

— Niê, spati, spati!

— A ja šče podrymlu ode, mniê nôč podobajetsie, — skazała Natalie.

Ja prošeptav, słuchajučy štoraz daliêjšych krokuv Soni:

— Jakoś nedobre hovoryli my nini z vami!

Vona odkazała:

— Tak, tak, my nedobre hovoryli...

Na druhi deń my vstrêtilisie jak-buďto spokôjno. Unočê išov tichi došč, ale zrania vypohodiłosie, posli obiêda stało sucho i žežko. Pered čajom o pjatuj, koli Sonia robiła jakijeś hospodarśki pudrachunki v gabineti ułana, my sidiêli v berozovuj aleji i probuvali prodovžuvati čytanie „Obryvu”. Vona, pochilivšysie, štoś šyła, mihajučy pravoju rukoju, ja čytav i čas od času z sołodkoju tuhoju divivsie na jeji liêvu ruku, vidôčnu v rukaviê, na ryžovaty vołoski, kotory prylahali do jijiê vyžej perehibu, i takije samy tam, de šyja zzadu perechodiła v plečy, i čytav štoraz chutčêj, ne rozumiêjučy ni słova. Narešti skazav:

— Nu, teper počytajte vy...

Vona odohnułasie, pud tonkoju bluzkoju oboznačylisie kônčyki jeji hrudi, odłožyła šytie i, znov pochilivšysie, nizko opustivšy svoju divnu i čudiesnu hołovu i pokazujučy mniê potyliciu i počatok plečy, połožyła knižku na kolina, stała čytati chutkim i nepevnym hołosom. Ja divivsie na jeji ruki, na kolina pud knižkoju, znemohajučy od nesamovitoji lubovi do jich i zvuku jeji hołosu. U raznych mistiach peredvecêrnioho sadu kryčali v poloti ivolhi, naproti nas vysoko visiv, učepivšysie v stvôł chvoji, kotora odinoko rosła v aleji sered berozuv, čyrvonovato-šary diachtioł...

— Natalie, jaki divovidny kolor vołosôv u vas! A kosa trochu temniêjša, koloru dospiêłoji kukuruzy...

Vona prodovžuvała čytati.

— Natalie, diachtioł, podiviêteś!

Vona podiviłasie vverch:

— Tak, tak, ja joho vže bačyła, i nini bačyła, i včora bačyła... Ne mišajte čytati.

Ja pomovčav, potum znov:

— Podiviêteś, jak siête podôbne do zasochłych šarych robačkôv.

— Što, de?

Ja pokazav jôj na łavku mižy nami, na zasochły zvapniêły poslid ptašok:

— Pravda?

I vziav i stisnuv jeji ruku, burmočučy i smijučysie zo ščastia:

— Natalie, Natalie!

Vona ticho i dovho podiviłasie na mene, potum promoviła:

— Ale ž vy lubite Soniu!

Ja počyrvoniêv, jak złapany machlar, ale z takoju horačoju pospiêšlivostieju odrôksie od Soni, što vona naveť zlohku rozchiliła huby:

— Siête nepravda?

— Nepravda, nepravda! Ja jijiê velmi lublu, ale jak sestru, my ž znajem odno odnoho od ditinstva!

IV

Na druhi deń vona ne vyjšła ni rano, ni na obiêd.

— Soniu, što z Natalie? — zapytavsie ułan, i Sonia odkazała, nedobre zasmijavšysie:

— Ležyt ciêłe ranie v nakidci, nezačesana, po tvarovi vidno, što revła, prynesli jôj kavu — ne dopiła... Što takoje? „Hołova bolit”. Musit, zakochałasie vže!

— Velmi prosto, — skazav ułan žvavo, z pochvalnoju aluzijoju hlanuvšy na mene, ale zaperečlivo krutiačy hołovoju.

Zjaviłasie Natalie tôlko na čaj nadvečôrkom, ale vyjšła na balkon lohko i švôrno, usmichnułasie do mene pryviêtlivo i jak-buďto čuť vinovato, zdivovavšy mene siêtoju švôrnostieju, usmiêškoju i jakojuś šykôvnostieju: vołosy stiahnuty tuho, speredu nemnôho pudvity, pofalovany ščêpciami, inše płatije, z čohoś zelonoho, nezšyvane, velmi proste i velmi vyhôdne, osoblivo v perechvati na taliji, tufelki čorny, na vysokich občasikach — ja v nutrê achnuv od novoho lubovania. Sediačy na balkoni, ja perehladav „Historyčny viêstnik”, kilka numerôv kotoroho mniê dav ułan, koli vona raptom vyjšła z siêtoju žvavostieju i trochu zbentežanoju pryviêtlivostieju:

— Dobry večur. Idemo piti čaj. Siohodni za samovarom ja. Sonia nezdorova.

— Jak? To vy, to vona?

— Mene prosto boliêła hołova zrania. Stydno kazati, tôlko teper doveła sebe do poradku...

— Jak divno pasuje siête zelone do vašych očy i vołosôv! — skazav ja. I raptom zapytav, čyrvoniêjučy: — Vy včora mniê poviêryli?

Vona tože delikatno počyrvoniêła — i odvernułasie:

— Ne odrazu, ne zovsiêm. Potum raptom dorozumiêła, što ne maju pudstavy ne viêryti vam... i što, po suti, jakoje ž mniê diêło do vašych z Sonioju počuvaniuv? Ale chodiêmo...

Na večeru pryjšła i Sonia, kotora znajšła moment skazati mniê:

— Ja nezdorova. U mene siête prochodit use velmi tiažko, dion pjať ležu. Nini šče mohła vyjti, a zavtra vže niê. Vedi sebe rozumno bez mene. Ja tebe môcno lublu i strach jak zajzdrosna ob tebe.

— Nevže naveť ne zahlaneš diś do mene?

— Ty durny.

To było i ščastie i neščastie: pjať dion povnoji svobody z Natalie i pjať dion ne bačyti vnoče v sebe Soni!

Jakiś tyždeń kirovała domom, usiêm rozporadžałasie, chodiła v biêłum partuškovi čerez pudvôrok do kuchni Natalie, — ja nikoli šče ne bačyv jijiê takoju diłovoju, vidno było, što rola zastupnici Soni i kłopôtnoji hospodyni daje jôj velikie zadovolenie i što vona jak-buďto odpočyvaje od tajnoji sliêžki za tym, jak my z Sonioju hovorymo i obmiêniujemsie pohladami. Usiê siêty dniê, perežyvšy pry obiêdi tryvohu, čy vsio dobre, a potum zadovolenosť, što vsio dobre i što stary kuchar i Chrystia, chachłuška-pokojôvka, prynosili i podavali v čas, ne rozdražniujučy ułana, vona po obiêdi išła do Soni, kudy mene ne puskali, i ostavałasie z joju do večêrnioho čaju, a po večery ciêły večur. Byvati zo mnoju sam-na-sam vona, očyvidno, unikała, i ja siêtoho ne rozumiêv, nudivsie i terpiêv u odinokosti. Čom stała łaskava, a unikaje? Bojitsie Soni čy sebe, svojoho počutia do mene? Horačo chotiełosie viêryti, što sebe, i ja chmeliêv od štoraz mucniêjšoji mary: ne naviêk že ja zvezany z Sonioju, ne viêk že mniê, — jak i Natalie, — hostiovati tut, čerez tyždeń-dva ja vsiorômno povinion odjiêchati — i tohdy kuneć mojim mukam... znajdu začôpku pojiêchati poznakomitisie zo Stankievičami, jak tôlko Natalie vernetsie dodomu... Odjiêchati od Soni, i to šče z pudmanom, z siêtoju tajnoju maroju pro Natalie, z nadiêjoju na jeji lubov i ruku, bude, zrozumiêło, velmi boluščo, — bo čy ž tôlko z odnoju strastieju ciłuju ja Soniu, čy ž ja ne lublu i jijiê? — ale što robiti, siêtoho, rano čy pôzno, usiorômno ne obmineš... I bezperestanno dumajučy tak, u bezperestannum duševnum nepokoji, u čekani čohoś, ja staravsie zachovuvatisie pry vstrêčach z Natalie jak najbôlš zderžano, pryviêtlivo — terpiêti, terpiêti do porê do času. Ja mučyvsie, nudivsie, — jak naročno, try dniê išov došč, miêrno stikav, tupotav tysiačami łapok po dachovi, u domi było zmrôčno, na połapi i na gaznikovi v jadalni spali muchi, — ale trymav sebe v rukach, hodinami sidiêv u gabineti ułana, słuchajučy joho razny rozkazy...

Sonia počała vychoditi sperša v chałatikovi, na hodinu, na dviê, z bliêdnoju usmiêškoju jak ozdoboju svojoji słabosti, lahała na balkoni v połotnianum foteli i nahaniała na mene žach, hovoračy zo mnoju kapryzno i ne velmi kob delikatno, ne stydajučysie prysutnosti Natalie:

— Posidi koło mene, Viťka, mniê bolit, ja smutkuju, rozkažy što-leń smiêšnoho... Miêseć i pravda obmyvavsie, i vže obmyvsie, zdajetsie; vypohodiłosie i tak sołodko pachnut kviêtki...

Ja, potajkom rozdražniajučysie, odkazuvav:

— Raz kviêtki môcno pachnut, bude znov obmyvatisie.

Vona biła mene po ruciê:

— Ne smiêj zaperečuvati chvoruj!

Narešti stała vychoditi i na obiêd, i na večêrni čaj, tôlko šče była bliêdna, i prykazuvała podavati sobiê fotel. Ale na večeru i na balkon po večery šče ne vychodiła. I raz Natalie skazała mniê posli večêrnioho čaju, koli Sonia pujšła do sebe, a Chrystia ponesła samovar zo stoła na kuchniu:

— Sonia złujetsie, što ja ciêły čas sidžu koło jijiê, što vy ciêły čas odin i odin. Vona šče ne preč popraviłasie, a vy bez jijiê nuditesie.

— Ja nudžusie tôlko bez vas, — odkazav ja. — Koli vas nema...

Vona pominiałasie na tvarovi, ale zapanovała nad soboju, z vysiłkom usmichnułasie.

— Ale ž my vže domovilisie, što ne budemo bôlš svarytisie... Posłuchajte lepi, što ja vam skažu: vy zasidiêlisie doma, pujdiête projtisie pered večeroju, a potum ja posidžu z vami v sadi, peredkazanie pro miêseć, słava Bohu, ne zbyłosie, nôč bude hoža...

— Sonia mene škoduje, a vy? Ani trochi?

— Strašno škoduju, — odkazała vona i nevdało zasmijałasie, stavlajučy na tacu čajnuju posudu. — Ale, słava Bohu, Sonia vže zdorova, chutko ne budete nuditisie...

Pry słovach „a večerom ja posidžu z vami” sercie v mene stisnułosie sołodko i potajemno, ale mniê odrazu podumałosie: nu niê! to prosto tôlko łaskave słovo! Ja pujšov do sebe i dovho ležav, divlačysie na połap. Nakuneć ustav, uziav u siêniach svoju šapku i čyjuś pałku i jak neprytomny vyjšov z sidliby na šyroki hostineć, kotory prolahav mižy dvorom i chachłaćkoju vjoskoju čuť vyžej, na stepovum hołum zhôrkovi. Hostineć vjôv u pustyje večêrni pola. Usiudy zhôročki, ale było prostôrno i daleko vidno. Zliêva od mene ležała ryčnaja dolina, za joju zlohku pudnimalisie do horyzontu tože pustyje pola, tam tôlko što siêło soncie, horêło zmerkalne nebo. Napravo čyrvoniêv proti zmerkalnoho neba rômny radok biêłych odinakovych chatôv preč vymerłoji vjoski, i ja z žurboju divivsie to na zachud soncia, to na jich. Koli zavernuvsie nazad, navstrêču tiahnuło to tepłym, to čuť ne žežkim viêtrom, i vže svitiv na nebi mołody miêseć, kotory ne obiščav ničoho dobroho: bliščała odna joho połovina, ale jak prozôrne pavutiênie vidôčna była i druha, i vsio razom nahaduvało žołuď.

Pry večery, — večerali siêtym razom tože v sadi, u domi było zadušno, — ja skazav ułanovi:

— Diaďku, što vy dumajete pro pohodu? Mniê zdajetsie, zavtra bude došč.

— Čom, môj druže?

— Ja tôlko što chodiv u pole, zo smutkom dumav, što chutko pokinu vas...

— A to čom?

Natalie tože skirovała na mene zrôk.

— Vy zbirajetesie odjizdžati?

Ja neščêro zasmijavsie:

— Ne mohu ž ja...

Ułan osoblivo energično pokrutiv hołovoju, siêtym razom dorečy:

— Durnicia, durnicia! Tato z mamoju mohut bez problemu perenesti rozłuku z toboju. Raniêj za dva tyžni ja tebe ne pušču. Nu i vona ne pustit.

— Ja na maju nijakich pravôv na Vitalija Pietroviča, — skazała Natalie.

Ja vykryknuv zo skarhoju:

— Diaďku, zaboroniête Natalie nazyvati mene tak!

Ułan lapnuv dołonioju po stoliê.

— Zaboroniaju. I chvatit bałakati pro tvôj odjiêzd. A ot z doščom ty maješ raciju, zovsiêm možlivo, što pohoda znov popsujetsie.

— U poli było vže zanadto čysto, jasno, — skazav ja. — I miêseć velmi čysty napołovinu i podôbny do žołudia, i viêjało z południa. I ot, bačyte, uže nachodiat obołoki...

Ułan obernuvsie, podivivsie v sad, de to merkło, to jasniêło miêsečne sviêtło:

— Z tebe, Vitalij, vyjde druhi Brusov...

O desiatuj hodini vona vyjšła na balkon, de ja sidiêv, čekajučy jijiê i ponuro dumajučy: to vsio głupstvo, koli v jijiê i je jakojeś počutie do mene, to zovsiêm nepovažne, peremiênlive, mimolôtne... Mołody miêseć, tože čysty, bez pavutiênia, ihrav štoraz vyžej i jasniêj u štoraz hustiêjšych obołokach, dymnobiêłych, velično zaprudžyjuščych nebo, i koli vychodiv z-za jich svojoju biêłoju połovinoju, podôbnoju do čołoviêčoho licia v profil, jasnoho i mertvobliêdnoho, usio zapaluvałosie, zalivałosie fosforyčnym sviêtłom. Raptom ja ohlanuvsie, štoś počuvšy: na porozi stojała Natalie, załožyvšy ruki nazad, movklivo divlačysie na mene. Ja vstav, vona rumnodušno zapytała:

— Ve šče ne spite?

— Ale ž vy mniê skazali...

— Vybačajte, ja velmi stomiłasie nini. Davajte prôjdemsie po aleji i ja pujdu spati.

Ja pujšov za joju, vona prystała na prystupci balkona, divlačysie na veršaliny sadu, z-za kotorych uže kłubovali chmary, zavołokajučysie mžoju, ziachajučy bezzvučnymi bliskaviciami. Potum vyjšła pud dovhu prozôrnu naviś berozovoji aleji, u strokatosť, u plamy sviêtła i tiêniu. Rumniajučysie z joju, ja skazav, aby što-leń skazati:

— Jak čarôvno bliščat u dali berozy. Nema ničoho divniêjsoho i chorôščoho za nutro liêsu v miêsečnu nôč i siêty biêły šovkovy blask berozovych stvołôv u joho hłubiniê...

Vona zatrymałasie, čorniêjučy svojimi očyma prosto v môj tvar:

— Vy napravdu odjizdžajete?

— Tak, pora.

— Ale čom tak odrazu i chutko? Ja ne skryvaju: vy mene nedavno zdivili, skazavšy, što odjizdžajete.

— Natalie, možna mniê pryjiêchati peredstavitisie vašym, koli vy vernetesie dodomu?

Vona promovčała. Ja vziav jeji ruki, pociłovav, ciêły zamirajučy, pravu.

— Natalie...

— Tak, tak, ja vas lublu, — skazała vona pospiêšno i nevyrazno i pujšła v storonu doma. Ja, jak lunatyk, pujšov za joju.

— Jiêďte vže zavtra, — skazała vona, idučy i ne ohladajučysie. — Ja vernusie dodomu čerez kilka dion.

V

Vujšovšy do sebe, ja, ne zapalujučy sviêtła, siêv na kanapu i zneruchomiêv, odubiêv u tôm strašnum i divnum, što tak raptôvno i nespodiêvano zdaryłosie v mojôm žyci. Ja sidiêv, strativšy vsiakie ujavlenie pro miêstie i čas. Pokuj i sad uže potonuli v temravi od chmaruv, u sadi, za odčynianymi oknami, usio sumiêło, trepotało, i mene štoraz častiêj i jasniêj osliêpluvało korotkim i v tuju samu sekundu znikajuščym zelono-hołubym połymjom. Bystrota i siła siêtoho bezhromovoho sviêtła cieły čas bôlšała, potum pokuj raptom osviêtliło tak, što vsio stało nepravdopodôbno vidôčne, ne mene ponesło sviêžym viêtrom i takim šumom sadu, jakby joho ochvativ žach: o vono jak, zapalujetsie zemla i nebo! Ja zorvavsie z kanapy, z trudom pozačyniav okna, chvatajučy jich za ramy, peremohajučy bjuščy v mene viêtior, i na palčykach pobiêh po temnych korydorach do jadalni: mniê, zdavałosie b, było v toj čas ne do odčynianych okon u jadalni i saloni, de bura mohła pobiti šyby, ale ja vsio-taki pobiêh, i naveť z velikoju zakłopočanostieju. Usiê okna v jadalni i saloni okazalisie začynianymi — ja zobačyv siête pry tôm zelono-hołubôm ziachani, u kolory i jaskravosti kotoroho było napravdu štoś nezemnoje, što odrazu rozkryvałosie vsiudy, jak zôrki očy, i robiło veliziarnymi i vidôčnymi do drubnić usiê okonny ramy, a potum raptom zatoplało hustoju temravoju, na sekundu pokidajučy v osliêplanum zrokovi sliêd čohoś blašanoho, čyrvonoho. Koli ja chutko, jakby bojučysie, čy ne stałosie tam štoś bez mene, vujšov do svojoho pokoja, z temnoty počuvsie hniêvny šept:

— De ty byv? Mniê strašno, zapali chutčêj ohoń...

Ja čyrknuv zapałkom i zobačyv Somiu, kotora sidiêła na kanapi v odnôj nočnôj košuli i tuflikach na bosu nohu.

— Abo niê, niê, ne treba, — pospiêšno skazała vona, — idi chutko do mene, obnimi mene, ja bojusie...

Ja pokôrno siêv i obniav jijiê za zimny plečy. Vona zašeptała:

— Nu, pociłuj že mene, pociłuj, voźmi zovsiêm, ja ciêły tyždeń ne była z toboju!

I z siłoju odkinuła mene i sebe na poduški kanapy. U siêtuj samuj chvilini na porozi odčynianych dvery milhonuła Natalie v svojôj nakidci, zo sviêčkoju v rukach. Vona odrazu zobačyła nas, ale vsio-taki mimovôlno vykryknuła:

— Soniu, de ty? Ja strašno bojusie...

I odrazu znikła. Sonia kinułasie vsliêd za joju.

VI

Po rokovi vona vyjšła za Miščerśkoho. Vinčali jijiê i joho v Błagodatnum u pustôj cerkvi — i nas, i inšych svojakôv i znakomych z jeji i joho storony ne zaprosili na vesiêle. I zvyčajnych posli vinciu vizytuv mołodyje ne robili, odrazu pojiêchali na Krym.

U styčniovi nastupnoho roku, u deń sviatoji Tetiany, byv bal studentuv u Dvoranśkum domi v Voroniežy. Ja, uže moskovśki student, provodiv ruzdvjanyje vakaciji doma, na vjosci, i pryjiêchav u toj večur do Voronieža. Pojizd pryjšov ciêły biêły, dymiv sniêhom od zaviruchi, po dorozi zo stanciji do miêsta, poka naniaty sanki nesli mene do Dvoranśkoho hotela, było čuť vidno ohniê lichtarôv, kotory mihotali v metelici. Ale posli vjoski siêta horodśkaja zavirucha i horodśkije ohniê pobudžuvali, obiščali bliźkie zadovolenie vujti do tepłoho, zanadto naveť tepłoho pokoja staroho gubernialnoho hotela, poprositi samovara i počati perediahatisie, šykovatisie do dovhoji nočy na bali, do studenćkoji vypivki až do svitania. Za toj čas, što projšov od toji strašnoji nočy v Čerkasovych, a potum od jeji vesiêla, ja postupovo vernuvsie do rumnovahi — u kažnum razi, pryvyk do toho stanu duševno chvoroho čołoviêka, kotorym ja v skrytosti byv, i zniêšnio žyv jak usiê.

Koli ja pryjiêchav, bal tôlko što počavsie, ale narodu, kotory ciêły čas prybyvav, uže było povno na paradnych schodach i placôvci, a z hołôvnoji sali, z jeji galeryji, usio pokryvała i zagłušała muzyka vujśkovoji orkiestry, kotora hrymiêła smutno-uročystymi taktami valca. Sviêžo z morozu, u novjutkum uniformi i tomu ne v miêru vyšukanym sposobom, zališnie viêtlivo protiskajučysie čerez tłum po čyrvonum dyvanovi schoduv, ja pudniavsie na placôvku, vujšov u huščevinu vže rozohrêtych ludi, kotory tisnilisie pered dveryma sali, i čomś počav probiratisie daliêj tak nastôjlivo, što mene pryniali, musit, za rozporadnika, jaki maje v sali neodłôžnu spravu. I ja narešti probravsie, zatrymavsie na porozi, čujučy rozlivy i rozkaty orkiestry nad samoju mojoju hołovoju, divlačysie na zichotlivy bryndžy žyrandoluv i na desiatki par, kotory milhali pud jimi v valcovi — i raptom odstupivsie nazad: z siêtoho tanciujuščoho tłumu vydiliłasie dla mene odna para, kotora švidkimi i sprytnymi glisadami nesłasie sered usiêch inšych štoraz bližej do mene. Ja odchilivsie, divlačysie, jaki vôn, trochu pryhorblany v valcovi, byv velizny i dorôdny, ciêły čorny bliškuščymi čornymi vołosami i frakom i lohki toju lohkostieju, kotoroju zdivlajut u tanciach nekotory zdorovenny lude, i jakaja vysoka była vona z vysokoju balovoju pryčôskoju, u balovum biêłum płatiji i zhrabnych zołotych tuflikach, u tanci trochu odchilana, z opuščanym zrokom, z rukoju v biêłuj rukavičci do łôktia, połožanuj na joho pleče z takim vyhibom, kotory robiv ruku podôbnoju do šyji lebedia. Na mih čorny viêjki vzmachnulisie na mene, čornota jeji očy blisnuła preč bliźko, ale tut vôn, zo starannostieju tovstoho čołoviêka, sprytno slizgonuv na lakierovanych noskach, kruto obernuv jijiê, jeji huby roztulilisie uzdychom na povoroti, serebrysto mihnuv podôł płatija, i vony, oddalajučysie, pujšli glisadami nazad. Ja znov protisnuvsie v tłum na placôvci, vyjšov z tłumu, postojav... U dverach sali skosom naproti mene, šče zovsiêm pustoji i prochołodnoji, vidno było dvoch studentok u małorosijśkich strojach, kotory bezčynno stojali i čekali za bufetom z šampanśkim — hožeńka blondynka i suchaja, temnolicia krasavicia kozačka, čuť ne vdvoje vyžša za blondynku. Ja vujšov, z pokłonom podav storublovy banknot. Vony, zotknuvšysie hołovami i zasmijavšysie, vytiahnuli z vidra z lodom pud kontuarom tiažkoho butla i nepevno podivilisie odna na odnu — odkorkovanych butluv šče ne było. Ja zajšov za kontuar i čerez chvilinu po-kavaliêrśku vystryliv korkom. Potum vesioło zaproponovav jim po šklanci — Gaudeamus igitur! — a reštu dopiv šklanka za šklankoju sam. Vony divilisie na mena sperša z podivom, potum zo škodoboju:

— Oj, ale vy i tak strašno bliêdny!

Ja dopiv i odrazu odjiêchav. U hoteli poprosiv do pokoja butel kavkazśkoho koniaku i stav piti čajnymi filižankami, z nadiêjoju, što v mene rozorvetsie sercie...

Minuło šče puvtora roku. I odnoho dnia pud kuneć maja, koli ja znov pryjiêchav z Moskvy dochaty, posłaneć zo stanciji pryvjôz jeji telegramu z Błagodatnoho: „Diś rano Aleksiêj Nikołajevič raptôvno vmer od udaru”. Baťko perežegnavsie i skazav:

— Carstvo nebesne. Jaki žach. Prosti mene, Bože, nikoli ne lubiv ja joho, ale vsio-taki žachlivo. Jomu šče ž i soroka ne było. I jijiê strašno škoda — udovicia v takije lita, z ditiatkom na rukach... Nikoli jijiê ne bačyv, — vôn byv taki miły, što naveť ni razu ne pryvjôz jijiê do mene, — ale, kažut, vona čarôvna. Što teper robiti? Ani ja, ani mama jiêchati pry našuj starosti za puvtory sotni verst, zrozumiêło, ne možemo, treba jiêchati tobiê...

Odmovitisie ne było jak — z jakoji pryčyny ja môh odmovitisie? Nu i ja ne zmôh by odmovitisie v tôm puvvarjactvi, u kotore mene raptôvno znov ukinuła siêta nespodiêvana viêstka. Ja znav odno: ja jijiê zobaču! Pryčyna dla vstrêčy była strašna, ale zakonna.

My posłali telegramu v odkaz, i na druhi deń, majovym nadvečôrkom, koni z Błagodatnoho za puv hodiny dovezli mene zo stanciji do dvoru. Pudjizdžajučy do joho po dorozi nad popłavami, ja šče zdaleka zobačyv, što na zachodniuj storoniê doma, obernutuj do šče jasnoho zachodu soncia, usiê okna byli zakryty okonniciami, i strepenuvsie od strašnoji dumki: za jimi ležav vôn i była vona! Na pudvôrku, husto zarosłym mołodoju travoju, koło vozôvni pozvoniuvali šelestunami čyjiêś dviê trôjki, ale ne było ni dušê, kromi vozakôv na kozłach, — i tyje, chto pryjiêchav, i dvorovyje vže stojali v domi na panichidi. Usiudy była tišyna vjoskovoho majovoho zmerkania, vesnovaja čystota, sviêžosť i novizna vsioho — polovoho i ryčnoho poviêtra, siêtoji mołodoji hustoji travy na pudvôrku, hustoho cvituščoho sadka, kotory nasunuvsie na dôm zzadu i z puvdennoji storony, a na nizkum paradnum gankovi, koło odčynianych naostež u siêni dvery, stojała oboperta ob stinu velika pokryvka truny, obtiahnuta žovtoju bliskuščoju materyjoju. U delikatnum chołodkovi večêrnioho poviêtra močno pachło sołodkim kviêtom hruš, kotory mołočno biliêv svojoju biêłoju huščevinoju v puvdenno-schôdniuj časti sadka na rômnum i od siêtoji mołočnosti matovum neboschili, de horêv odinoki ružovy Jupiter. I mołodosť, i krasa siêtoho vsioho, i dumka pro jeji krasu i mołodosť, i pro toje, što vona lubiła mene koliś, raptom tak rozorvali mnie sercie žalom, ščastiom i potreboju lubovi, što, vyskočyvsy pered gankom z bryčki, ja počuvsie jakby pered bezdonieju — jak vujti v siêty dôm, znov zobačyti jijiê tvarom u tvar posli troch liêt rozłuki, koli vona vže i vdovicia, i mati! I vsio ž ja vujšov u zmrok i zapach kadiła siêtoji strašnoji sali, strokatoji od žovtych ohońkôv svičok, u čornotu ludi z siêtymi ohońkami pered trunoju, obernutoju hołovoju v hołôvny kutok, osviêtlany zverchu velikoju čyrvonoju lampadoju pered zołotymi ryzami ikonuv, a znizu serebrystym tekuščym blaskom troch vysokich cerkovnych svičok — vujšov pud okliki i spiêvy sviaščennikuv, kotory obchodili trunu, vymachujučy kadilniciami i kłaniajučysie, i odrazu opustiv hołovu, kob ne bačyti žovtoji parče na truniê i tvaru pokojnika, a bôlš za vsio, kob ne zobačyti jijiê. Chtoś podav mniê zapalanu sviêčku, ja vziav i stav deržati jijiê, odčuvajučy, jak vona dryžyt, hrêje i osvitlaje môj tvar, stiahnuty bliêdnostieju, i z tupoju pokoroju słuchajučy tych oklikuv i pobrazhuvania kadilnić, spudłoba bačačy, jak płyve pud połap uročysto i mlejko pachuščy dym, i raptom, pudniavšy zrok, usio-taki zobačyv jijiê — speredu vsiêch, u žałobi, zo sviêčkoju v rukach, kotora osvitlała jeji šcoku i zołotistosť vołosôv — i vže jak od ikony ne môh odorvati od jijiê očy. Koli vsio zamovkło, zapachło pohašanymi svičkami i vsiê ostorôžno zavorušylisie i pujšli ciłovati jeji ruku, ja ždav, kob pudyjti ostatnim. I, pudyjšovsy, ja z ekstatyčnym žachom hlanuv na jeji čorne płatije, kotore zhrabno oblahało jijiê jak mołoduju monašku i nadavało jôj osoblivu bezhrêšnosť, na čystu, mołoduju krasu licia, viêjok i očy, jakije opustilisie zobačyvšy mene, nizko, nizko pokłonivsie, ciłujučy jeji ruku, skazav ledvo čutnym hołosom usio, što povinion byv skazati, zhodno z zakonami prystôjnosti i svojactva, i poprosiv dozvołu odrazu pujti i perenočovati v sadkovi, u tôj starôj rotundi, u kotoruj ja nočovav, koli šče byv gimnazistom i pryjizdžav do Błagodatnoho — tam była spalnia Miščerśkoho v dušny liêtni nočy. Vona odkazała, ne pudnimajučy očy:

— Ja zaraz rozporadžusie, kob vas tudy zaveli i podali vam večeru.

Rano, posli panichidy i pochoronuv, ja odrazu odjiêchav. Rozvitujučysie, my znov obminialisie tôlko kilkoma słovami i znov ne divilisie odno odnomu v očy.

VII

Ja zakônčyv studyji, strativ nebavom posli toho čuť ne odnočasno baťka i materu, poselivsie na vjosci, hospodarovav, zyjšovsie z mužyćkoju sirotoju Gašoju, kotora vyrosła v našum domi i słužyła na pokojach u mojoji matery... Teper vona, razom z Ivanom Łukičom, našym byłym dvorovym, sivym do zeleni starym z velikimi łopatkami, słužyła mniê. Vyhlad vona miêła šče puvditiačy — malutka, chudiutka, čornovołosa, z ničoho ne vyražajuščymi očyma koloru sažy, zahadkovo movkliva, jak-buďto do vsioho rumnodušna i natôlko temna tonkoju skôroju, što baťko koliś skazav: „O takaja, napevno, była Hagar”. Vona była oddana mniê bezmiêrno, ja lubiv nositi jijiê na rukach, ciłujučy; ja dumav: „Ot i vsio, što ostałosie mniê v žyci!”. I vona, zdavałosie, rozumiêła, što ja dumaju. Koli vona vrodiła — malutkoho, čorniutkoho chłopčyka — i perestała słužyti, poseliłasie v mojôm koliśnium ditiačum pokoji, ja chotiêv povinčatisie z joju. Vona odmoviłasie:

— Niê, mniê siêtoho ne treba, mniê tôlko stydno bude pered vsima, jakaja ž z mene pani! A vam našto? Vy mene tohdy šče chutčêj perestanete lubiti. Vam treba pojiêchati do Moskvy, a to vy preč zanuditesie zo mnoju. A ja teper nuditisie ne budu, — skazała vona, divlačysie na ditia, kotore na rukach u jijiê smoktało cićku. — Jiêďte, požyviête sobiê na vtiêchu, tôlko pomnite odno: koli vlubitesie v kohoś jak sliêd i zadumajete ženitisie, ja ni na minutku ne zavahajusie, utoplusie razom z jim.

Ja podivivsie na jijiê — jôj ne viêryti było nemožlivo. I opustiv hołovu: tak, a mniê ž usioho dvadceť šêsť liêt... Zakochatisie, oženitisie — siêtoho ja i ujaviti sobiê ne môh, ale słova Gašy šče raz napomnili mniê pro moje kônčane žytie.

Ranioju vesnoju ja vyjichav za hraniciu i provjôv tam miêseci štyry. Voročajučysie pud kuneć červenia čerez Moskvu dodomu, dumav tak: prožyvu oseń na seliê, a na zimu znov kudy-leń pojiêdu. Po dorozi z Moskvy do Tuły spokôjno žuryvsie: ot i znov ja doma, a našto? Uspomniv Natalie — i podumav: tak, taja lubov „do mohiły”, kotoru nasmiêšlivo peredkazuvała mniê Sonia, istniêje; tôlka ja vže pryvyk do jijiê, jak pryvykaje chto-leń z litami do toho, što v joho odrêzali, naprykład, ruku abo nohu... I, sediačy na vokzali v Tuli i čekajučy peresadki, raptom posłav telegramu: „Jiêdu z Moskvy mimo vas, budu na vašuj stanciji o devjatuj večera, pozvôlte zajiêchati, doznatisie, jak vy prožyvajete”.

Vona vstrêtiła mene na ganku — zzadu jijiê svitiła gaznikom pokojôvka — i z puvusmiêskoju vytiahnuła do mene obiêdvi ruki:

— Ja strašno rada!

— Jak ne divno, vy šče trochu vyrosli, — skazav ja, ciłujučy i odčuvajučy jich uže z mukoju. I podivivsie na jijiê na vsiu pry sviêtli gaznika, kotory pudniała pokojôvka i kruhom skła kotoroho, u mjakhum posli došču poviêtry, letali drôbny ružovy matyłočki: čorny očy divilisie teper tverdiêj, bôlš upevniano, usia vona była vže v povnum rozkviti mołodoji ženśkoji krasy, zhrabna, skrômno odiahnuta, u płatiji z zelonoji česučê.

— Tak, ja vse šče rostu, — odkazała vona, smutno vsmichajučysie.

U sali, jak uperuč, visiła v kutkovi velika čyrvona lampada pered zołotymi ikonami, tôlko što ne zapalana. Ja pospiêšno odvjôv zrôk od siêtoho kutka i projšov za joju v jadalniu. Tam na bliskuščum obruskovi stojav čajnik na spirtovuj mašynci, pobliskuvała delikatna čajnaja posuda. Pokojôvka prynesła zimnu jałovičynu, pikli, karafku z vôdkoju, butel čyrvonoho vina. Vona vziała čajnik:

— Ja ne večeraju, vypju tôlki čaju, ale vy spočatku pojiêžte... Vy z Moskvy? Čom? Što tam robiti liêtom?

— Voročajusie z Paryža.

— O jak! I dovho tam byli? Ach, koli b ja mohła pojiêchati kudy-leń! Ale ž mojôj diêvčynci vsioho četverty rôk... Vy, kažut, považno hospodarujete?

Ja vypiv kilišok vôdki, ne zakusujučy, i poprosiv dozvołu zakuryti.

— Ach, prošu vas!

Ja zakuryv i skazav:

— Natalie, ne treba vam byti zo mnoju tak formalno viêtlivoju, ne zvoročujte na mene osoblivoji vvahi, ja zajiêchav tôlko hlanuti na vas i znov schovatisie. I vam nema čoho stydatisie pered mnoju — usio, sto było, porosło travoju i minuło bez zvorotu. Vy ne možete ne bačyti, što ja znov osliêplany vami, ale teper vas nijak ne može bentežyti moje lubovanie vami — vono teper bezkoryslive i spokôjne...

Vona nachiliła hołovu i viêjki — do divnoji protilehłosti odnoho i druhoho nikoli ne možna było pryvyknuti — i jeji tvar stav pomału ružoviêti.

— Siête dokładno tak, — skazav ja, blidniêjučy, ale mucniêjuščym hołosom, sam sebe upevniujučy, što kažu pravdu. — Usio na sviêti minaje. Što do mojeji strašnoji viny pered vami, to vona vže davnym-davno stała dla vas bez značenia i namnôho bôlš zrozumiêła, bôlš vybačalna, čym uperuč: vina moja była vsio-taki ne zovsiêm vôlna i naveť v tuju poru zasłuhovuvała pobłažlivosti z pryčyny mojoji mołodosti i toho divnoho zbiêhu okoličnostiuv, u kotory ja popav. Nu i nakuneć, ja vže dostatočno pokarany za siêtu vinu — usioju svojeju pohibeleju.

— Pohibeleju?

— Nevže ne tak? Vy i do siêtoji porê ne rozumiejete, ne znajete mene, jak skazali koliś?

Vona pomovčała.

— Ja bačyła vas na balovi v Voroniežy... Jakaja mołodaja ja šče była tohdy i jak divno neščasliva! Choť čy byvaje neščasliva lubov? — skazała vona, pudnimajučy tvar i pytajučysie čornym rozkrytiom očy i viêjok. — Čy ž naveť najsmutniêjša na sviêti muzyka ne daje ščastia? Ale rozkažête mnie pro sebe, nevže vy navse poselilisie na vjosci?

Ja z vysiłkom zapytav:

— Značyt, vy tohdy šče mene lubili?

— Tak.

Ja zamovk, odčuvajučy, što môj tvar teper horyt ohniom.

— To pravda, što ja čuła... što v vas je lubov, ditia?

— To ne lubov, — skazav ja. — Strašne škodovanie, čułosť, i tôlko toho.

— Rozkažête mniê vsio.

I ja rozkazav usio — až do toho, što skazała mniê Gaša, poradivšy „pojiêchati, požyti sobiê na vtiêchu”. I skônčyv tak:

— Teper vy bačyte, što ja zovsiêm propav...

— Perestańte! — skazała vona, dumajučy pro štoś inše. — U vas šče ciêłe žycie naperedi. Ale šlub dla vas, zrozumiêło, nemožlivy. Vona, zrozumiêło, z takich, što i ditiata ne poškoduje, ne toje što sebe.

— Ne v šlubi diêło, — skazav ja. — Bože môj! Mniê ženitisie!

Vona zadumlivo podiviłasie na mene:

— Tak, tak. I jak divno. Vaše peredkazanie zbyłosie — my posvojalisie. Vy odčuvajete, što vy mniê dvojurodny brat teper?

I połožyła ruku na moju ruku:

— Ale vy strašno stomilisie z dorohi, naveť ne poprobuvali ničoho. Na vas licia nema, chvatit rozhovoruv na siohodni, idiête, postiêl dla vas u paviloni pryšykovana...

Ja pokôrno pociłovav jeji ruku, vona poklikała pokojôvku, i taja z gaznikom, choť było dosyć jasno od miêsecia, kotory nizko stojav nad sadkom, proveła mene sperša hołôvnoju, potum bokovoju alejoju na šyroku polanu, do siêtoji divovidnoji rotundy z derevjannymi kolumnami. I ja siêv pry odčynianum okniê, u foteli koło łôžka, stav kuryti, dumajučy: naprasno zrobiv ja siêty durnovaty, raptôvny postupok, naprasno zajiêchav, ponadiêjavsie na svôj spokuj, na svojiê siły... Nôč była nezvyčajno ticha, było vže pôzno. Musit, projšov šče neveliki došč — šče tepliêjše, mjakše stało poviêtre. I v čudnuj zhodi z siêtym neruchomym tepłom i tišynoju protiažno i ostorôžno spivali daleko, u raznych mistiach sioła, peršy piêvni. Jasny kruh miêsecia, kotory stojav naproti rotundy, za sadkom, jak-buďto zamer na odnôm miêsti, jak-buďto čohoś ždav, bliščav sered dalekich derevôv i bliźkich rozłožystych jabłyniôv, zmiêšujučy svoje sviêtło z jich tiêniami. Tam, de sviêtło prolivałosie, była sklanaja jasnosť, a v tiniovi — strokata tajemničost... I vona, u čômś dovhum, temnum, šovkovisto bliskuščum, pudyjšła do okna, tak samo tajemničo, nečutno...

Potum miêseć sijav uže nad sadkom i divivsie prosto v rotundu, a my hovoryli, odno za odnym — vona, ležačy na posteli, ja, stojačy na kolinach koło jijiê i trymajučy jeji ruku:

— U tuju strašnu nôč z bliskaviciami ja lubiv uže tôlko tebe odnu, žadnoji inšoji strasti, kromi samoji čystoji strasti do tebe, vo mniê vže ne było.

— Tak, ja z časom usio zrozumiêła. I vsio-taki, koli raptom uspomniła siêty bliskavici v toj čas posli vspominu pro toje, što hodinu pered tym było v aleji...

— Nihde na sviêti nema podôbnoji do tebe. Koli ja nedavno divivsie na siêtu zelonu česuču i na tvojiê kolina pud joju, ja odčuvav, što hotovy vmerti za odin dotyk do jijiê hubami, tôlko do jijiê.

— Ty nikoli, nikoli ne zabyvav mene vsiê siêty lita?

— Zabyvav tôlko tak, jak zabyvaješ, što žyveš, što dychaješ. I ty skazała pravdu: nema neščaslivoji lubovi. Ach, taja tvoja ohońkova nakidka i ciêła ty, šče diêvčynka, kotora mniê milhonuła v tuju raniciu, peršu raniciu mojoji lubovi do tebe! Potum ty zo sviêčkoju v ruciê, tvoja žałoba i tvoja bezhrêšnosť u jôj. Mniê zdavałosie, što sviatoju stała taja sviêcka koło tvoho tvaru.

— I ot ty znov zo mnoju i vže navse. Ale naveť bačytisie my budemo rêdko — bo čy mohu ja, tvoja tajna žônka, stati tvojoju javnoju dla vsiêch kochankoju?

U hrudniovi vona vmerła na Genevśkum oziery, rodiačy nečasnoje ditia.

4 kviêtnia 1941