Tragična poema v troch aktach i šesti kartinach
DIÊJUŠČY OSOBY:
JERMA
MARYJA
STARAJA BEZBÔŽNICIA
DOLORES
PERŠA PRAČKA
DRUHA PRAČKA
TRETIA PRACKA
ČETVERTA PRAČKA
PJATA PRAČKA
ŠOSTA PRAČKA
PERŠA DIÊVČYNA
DRUHA DIÊVČYNA
BABA
PERŠA ZOŁÔVKA
DRUHA ZOŁÔVKA
PERŠA KOBIÊTA
DRUHA KOBIÊTA
DIÊTI
IVAN
VIKTOR
MUŽYK
PERŠY MUŽČYNA
DRUHI MUŽČYNA
TRETI MUŽČYNA
AKT PERŠY
KARTINA PERŠA
Koli pudnimajetsie zanaviêsa, Jerma spit; u jeji nohach stojit skrynočka z nitkami i ihołkami. Scena osviêtlana divnym, jak u sniê, sviêtłom. Na palčykach prochodit pastuch, uvažno divlačysie na Jermu. Vôn vede za ruku małoho chłopčyka v biêłum ubrani. Bjut časy. Koli pastuch znikaje, sinie sviêtło miniajetsie na vesiołu jasnosť vesnianoji ranici. Jerma pročynajetsie.
HOŁOS (Za scenoju.)
Luli, luli, luli
Čužym diêtiam duli,
A mojomu kołačê,
Kob spało vdeń i vnočê.
JERMA. Ivane! Čuješ, Ivane?
IVAN. Idu.
JERMA. Uže pora.
IVAN. Jarmovyje voły pujšli?
JERMA. Tak, pujšli.
IVAN. Nu to poka. (Ide do dvery.)
JERMA. Ne vypješ sklanki mołoka?
IVAN. Našto?
JERMA. Mnôho robiš, siły ne chvatit.
IVAN. Usiê chudyje lude krêpki, jak duby.
JERMA. Ale ne ty. Jak tôlko my zvinčaliś, ty byv inšy. A teper licie v tebe bliêdne, jakby i soncia ne bačyło. Ja sobiê dumaju — pujšov by ty na rêčku i popłyvav abo zaliêz by na dach u došč. Uže dvadceť štyry miêseci, jak my povinčaliś, a ty robišsie štoraz smutniêjšy i štoraz chudšy, jakby rôs u zemlu.
IVAN. Te vže skônčyła?
JERMA. (Pudymajučysie.) A ty ne złuj. Koli b ja zachvorêła, ja była b rada, jak by ty mene škodovav: „Moja žônka chvorêje, ja zarêžu jôj jahnia, napeku jôj smačnoho mjasa. Moja žônka chvorêje, ja natoplu jôj kuračoho tłušču, natru jôj hrudi; prynesu jôj oveču skôru, ukutaju jeji biêły nohi”. O-čoho ja choču. A tomu i dbaju pro tebe.
IVAN. Za siête tobiê i spasibo.
JERMA. Ale ty ne daješ mniê dbati pro tebe.
IVAN. A ja zdorovy. To vsio tvojiê vydumki. Mnôho roblu. I starêju z kažnym rokom.
JERMA. Z kažnym rokom... A my z toboju vse ode i ode.
IVAN. (Usmichajetsie). A de ž nam byti? Nam i ode žyti spokôjno. Robota ide dobre, diti v nas nema, vydatkuv menš...
JERMA. Diti v nas nema... Ivane!
IVAN. Čoho?
JERMA. Nu, čy ja tebe ne lublu?
IVAN. Lubiš.
JERMA. Ja znaju divčat, kotory dryžali i płakali, koli treba było kładovitisie z mužom. A čy ja płakała, koli peršy raz lahała z toboju? Čy ja ne spivała, koli rozchilała zanaviêski łôžka? I čy ja tobiê ne kazała, što prostynia i navołočki pachnut jabłykami?
IVAN. Kazała.
JERMA. Moja mati płakała, što ja ne škodovała rozłučatisie z jeju. I pravda, ja ne škodovała. Ni odna ne była takaja vesioła, koli vychodiła zamuž, jak ja. I vsio-taki...
IVAN. Perestań.
JERMA. Sam perestań. I vsio-taki...
IVAN. Čołoviêk robit jak durny, a ty vse svoje...
JERMA. Niê, ne povtoraj mniê, što lude kažut. Ja j sama baču, što tak ne može byti. Koli jde došč, to naveť kameniê mjaknut i z jich vyrostaje pôlna ruta. Lude kažut, što to burjan i što vona nikomu ne potrêbna, ale ja baču, jak viêtior chitaje jeji žovtymi kviêtočkami.
IVAN. Budem spodivatisie!
JERMA. Tak, i budem lubiti odno odnoho. (Sama obnimaje i ciłuje muža.)
IVAN. Koli tobiê čoho treba, to skažy, ja prynesu. Ty znaješ, sto ja ne choču, kob ty vychodiła.
JERMA. A ja i ne vychodžu.
IVAN. Tobiê ode lepi.
JERMA. Tak.
IVAN. Na huliciu vychodiat tôlko tyje, komu nema čoho robiti.
JERMA. (Ponuro.) Zrozumiêło.
(Muž vychodit, Jerma ide do stolika, provodit rukoju po žyvotiê, poziachaje, protiahujetsie i sadovitsie do šytia.)
Skôl ideš, luby môj šynočku?
— Ja pokinuv temnu i chołodnu nôčku.
Kudy chočeš, luby môj synočku?
— Ja choču do tebe, pud tepłu soročku.
(Zavołokaje nitku v ihołku.)
A tam u dubrovi dubok šelestit,
a tam u jarovi vodicia bižyt.
(Jak buďto hovoračy do ditiata.)
Na dvorê sobaka breše,
viêtior dereva kołyše,
korovy myčat v chliviê,
miêseć hraje mniê v kosiê.
Kudy treba, luby môj synočku?
(Pauza.)
— Treba do matuli biêłych buhoročkuv.
A tam u dubrovi dubok šelestit,
a tam u jarovi vodicia bižyt.
(Šyjučy.)
Skažu tobiê, synočku miły,
čekati mniê vže ne chvataje siły.
Koli budu tebe pud serciom nositi?
Koli vže budu tebe v sobiê kołychati?
Koli vže zachočeš synočkom mniê stati?
(Pauza.)
— Koli rozcviteš jak kalina-malina.
A tam u dubrovi dubok šelestit,
a tam u jarovi vodicia bižyt.
(Jerma šče spivaje, koli vchodit Maryja z tłumakom.)
JERMA. Skôl ideš?
MARYJA. Z łavki.
JERMA: Z łavki tak rano?
MARYJA. Ja by šče j raniêj vyjšła i ždała pered dveryma. Znaješ, čoho ja kupiła?
JERMA. Kavy na snedanie, cukru i chliêba.
MARYJA. Nie. Ja kupiła brežki, try špulki nitok, lenty i kolorovoho materyjału. Za čołoviêkovy hrošy, vôn sam mniê dav.
JERMA. Chočeš pošyti koftočku?
MARYJA. Niê-a... Ja, znaješ...
JERMA. Što?
MARYJA. Nu... vže stałosie. (Opuskaje hołovu.)
(Jerma vstaje i pohladaje na jijiê z podivom.)
JERMA. Čerez pjať miseciôv!
MARYJA. Tak.
JERMA. Ty poličyła?
MARYJA. Zrozumiêło.
JERMA. (Z cikavostieju.) I jak tobiê?
MARYJA. Ne znaju. (Pauza.) Jakoś mniê nespokôjno.
JERMA. Nespokôjno. (Bere jijiê za ruku.) Ale... a jak siête stałosie? Skažy mnie... Ty ne pilnovałasie?
MARYJA. Nu, ne pilnovałasie.
JERMA. Ty, napevno, spivała? Ja vse spivaju. A ty? Skažy mniê...
MARYJA. Ne pytaj. Ty koli-leń trymała v rukach žyvuju ptašku?
JERMA. Tak.
MARYJA. Nu to i siête tak... tôlko v samôj kroviê...
JERMA. Jakaja krasota! (Divitsie na jijiê zbentežano.)
MARYJA. Ne znaju, što robiti. Ničoho ne znaju.
JERMA. Pro što?
MARYJA. Nu, što mniê robiti. Treba bude matery popytatisie.
JERMA. Našto? Vona staraja i vsio vže zabyła. Mnôho ne chodi, a koli dychaješ, to starajsie dychati tak, jakby ty v zubach trymała ružu.
MARYJA. Kažut, vono potum perebiraje nuženiatami i šturchaje tebe.
JERMA. Tohdy joho i polubiš, tohdy i skažeš: môj synočku!
MARYJA. Mniê vsio-taki stydno.
JERMA. A što skazav tvôj čołoviêk?
MARYJA. Ničoho.
JERMA. Vôn tebe môcno lubit?
MARYJA. Vôn mniê ne kaže, ale koli vôn do mene pudychodit, joho očy dryžat jak osinovy listočki.
JERMA. Vôn znav, što ty?..
MARYJA. Tak.
JERMA. Jak vôn znav?
MARYJA. Ne znaju. Vôn kazav pro siête v peršu našu nôc i ciłovav mene v ščoku, i mniê ciêły čas zdajetsie, što ditia jasnym hołubočkom vsliznuło mniê v ucho.
JERMA. Jakaja ty ščasliva!
MARYJA. Ty siête rozumiêješ lepi za mene.
JERMA. A kôlko tołku?
MARYJA. I pravda... Čom tak stałosie? Zo vsiêch, kotory tohdy vyjšli zamuž, tolko ty odna...
JERMA. Tak. Zrozumiêło, čas u mene je. Helena ždała try roki, a materyny porovesnici, byvało, šče dovš. Ale dva roki i dvadceť dion, jak u mene, tože nemało. Čym ja zasłužyła takoje mučenije? Vychodžu vnočê bosa na pruhmenie i chodžu, sama ne znaju čoho. Jak tak bude daliêj, to i v hołoviê može pomišatisie.
MARYJA. Nu što ty! Hovoryš jak jakajaś staraja bezbôžnicia... Ne kažy tak! Hrêch narykati na siête. U sestrê mojeji matery ničoho ne było štyrnadceť liêt, a kob ty bačyła, jakoje hože ditia vona potum urodiła!
JERMA. (Žadno.) Jakoje?
MARYJA. Revło jak tela i ščebetało jak stado špakôv, i sciało nam na zapoły, i tiohało za kosy, a jak skônčyło štyry miseciê, začało derti nas po ščokach.
JERMA. (Smijetsie.) Takije rečy ne bolat.
MARYJA. Jak skazati...
JERMA. A nechaj! Ja bačyła, jak kormiła moja sestra i jak potrêskalisie jeji cićki, boliêło strašno, ale to byv čysty, dobry bôl, potrêbny dla zdorovja.
MARYJA. Kažut, z diťmi treba mnôho mučytisie.
JERMA. Nepravda. Tak kažut słabyje materê, kotory lublat narykati. Našto jim diêti? Ditia v chati to ne gorgini v horôdčyku — treba terpiêti, kob vyhodovati. Ja dumaju, što na jich ide połovina našoji kroviê. Ale to dobre, zdorove i hože diêło. U kažnoji kobiêty kroviê chvatit na četvero abo pjatioro diti, a koli jich nema, to krov zminiajetsie v jad, jak u mene.
MARYJA. Ja vže ne znaju, što zo mnoju robitsie.
JERMA. Use kažut, što peršy raz strašno.
MARYJA. (Nesmiêło.) Pobačym... Ty tak sprytno šyješ...
JERMA. (Bere tłumak.) Davaj. Skroju tobiê paru ditiačych soročečok. A to što?
MARYJA. Pelunki.
JERMA. Dobre. (Siadaje.)
MARYJA. Nu to... Do pobačenia.
(Pudchodit do Jermy, kotora delikatno dotykaje jeji žyvota.)
JERMA. Tôlko ne biêhaj po brukovi.
MARYJA. Byvaj. (Ciłuje jijiê i odchodit.)
JERMA. Zachoď častiêj! (Jerma sidit pry stolikovi jak na počatku kartiny. Bere nožycki i začynaje krojiti. Uvochodit Viktor.) Dobry deń, Viktor!
VIKTOR. (Zadumany i velmi považny.) De Ivan?
JERMA. Na poli.
VIKTOR. Što šyješ?
JERMA. Kroju pelunki.
VIKTOR. (Usmichajetsie.) O jak!
JERMA. (Usmichajetsie.) Obšyju jich brežkami.
VIKTOR. Koli bude diêvčynka, nazveš Jermoju.
JERMA. (Uzdryhuje.) Što ty kažeš?..
VIKTOR. Ja rady za tebe.
JERMA. (Jakby zachlisnuvšysie.) Niê... To ne dla mene. To dla Maryji.
VIKTOR. Dobre. Pobačym, čy i ty ne pôjdeš jeji sliêdom. Vam u chati ne chvataje ditiata.
JERMA. (Zo smutkom.) Ne chvataje.
VIKTOR. To čoho ždati? Skažy mužovi, kob menš dumav pro robotu. Vôn lubit zbirati hrošy, a koli vže nazbiraje, to komu jich ostavit, jak umre? Nu, ja pohnav ovečki. Skažy Ivanovi, nechaj zabiraje tuju paru, što v mene kupiv, a pro inše — nechaj podumaje. (Vychodit, usmichajučysie.)
JERMA. (Horačo.) Tak, nechaj podumaje!
(Ustaje i, zadumana, ide tudy, de stojav Viktor, môcno, jak u horach, utiahujučy vozduch; potum ide v druhi kutok, jakby čohoś šukajučy, stôl voročajetsie do stolika, siadaje i začynaje šyti, ustromivšy zrok u odin punkt.)
KARTINA DRUHA
Pole. Vchodiat Jerma z košykom i Staraja bezbôžnicia.
JERMA. Dobry deń.
STARAJA BEZBÔŽNICIA. Dobry deń, chorošucha. Kudy jdeš?
JERMA. Nosiła obiêd mužovi, kotory robit u dubrovi.
STARAJA BEZBÔŽNICIA. Davno zamužom?
JERMA. Try roki.
STARAJA BEZBÔŽNICIA. Diêti je?
JERMA. Niê.
STARAJA BEZBÔŽNICIA. Ničoho, budut.
JERMA. (Ožyvlajetsie.) Viête tak dumajete?
STARAJA BEZBÔŽNICIA. A jak že inačej? (Sadovitsie.) I ja nosiła mužovi pojiêsti. Vôn uže stary, ale šče praciuje. Siêm synôv u mene, jak siêm sonečkuv, ale dočki nema, tomu ja j chodžu sama z toho berehu na siêty i nazad.
JERMA. Viête žyvete na druhum berezi rêčki?
STARAJA BEZBÔŽNICIA. Alé, koło mlina. A ty čyja budeš?
JERMA. Ja dočka pastucha Lijaša.
STARAJA BEZBÔŽNICIA. Aha. Pastucha Lijaša ja znała. Dobry lude. Ustavali, praciovali, chliêb jiêli i vmirali. Ni tobiê zabavy, ni tobiê ničoho. Chaj veselatsie inšy. Movklivy lude. Ja za tvoho diaďka čuť zamuž ne vyjšła. Tôlko što v mojôj hołoviê hulav viêtior, a ja lubiła sołodko pojiêsti, syrnika na praznikovi i korovaja na vesiêli. Byvało nad raniom, pudyjdu ja do dvery i słuchaju, jak hrajut, to daleko, to bliźko, a to tôlko viêtior... (Smijetsie.) Ty ne poviêryš. Ja dva razy vychodiła zamuž, štyrnadcetioro diti vrodiła, simero vmerło, a ja žyvu i ne smutkuju, i vmirati ne choču. Ja kažu sobiê: dereva stojat, domy stojat, a nam, babam, u jakich čort poselivsie, odrazu v mohiłu?
JERMA. Ja choču vas zapytatisie.
STARAJA BEZBÔŽNICIA. Davaj. (Divitsie na jijiê.) Ja znaju, pro što ty chočeš pytati. Pro takije rečy ne hovorat. (Ustaje.)
JERMA. (Pryderžujučy jijiê.) Čom niê? Ja odrazu vam poviêryła. Ja davno vže choču pohovoryti zo staroju kobiêtoju. Mniê treba doznatisie. Viête mniê i skažete...
STARAJA BEZBÔŽNICIA. Što?
JERMA. (Stišyvšy hołos.) Sami znajete što. Čom ja ne zagrubiêła? Nevže mniê, takôj mołodôj, šukati holu, na jakuju vyrojilisie pščoły? Niê, viête skažête mniê, što treba zrobiti. Ja zroblu vsio, što skažete. Naveť koli viête mniê skažete vykołoti očy, ja zhodžusie.
STARAJA BEZBÔŽNICIA. Ja ničoho ne znaju. Ja tôlko lahu navznak, zaspivaju — a diêti kotiatsie jak horoch. Ty ž takaja choroša! Jak vyjdeš na huliciu, to naveť kôń na druhum kunciê seła iržyt. Aj! Rozhovoryłaś ja tut z toboju, mołodicia! Ja mnôho čoho ponimaju, ale ne skažu.
JERMA. Čom? Ja z mužom tôlko pro siête i hovoru.
STARAJA BEZBÔŽNICIA. Słuchaj. Ty muža lubiš?
JERMA. Jak to?
STARAJA BEZBÔŽNICIA. Lubiš ty joho? Tobiê chočetsie z jim byti?
JERMA. Ne viêdu.
STARAJA BEZBÔŽNICIA. Dryžyš, koli vôn pudychodit do tebe? Tobiê ne kružytsie v hołoviê, koli vôn tebe ciłuje?
JERMA. Niê. Takoho nikoli zo mnoju ne byvało.
STARAJA BEZBÔŽNICIA. Nikoli? Naveť na tanciach?
JERMA. (Pryhadujučy.) Tak... odin raz... koli Viktor...
STARAJA BEZBÔŽNICIA. Aha!
JERMA. Vôn mene obniav, a ja ničoho ne skazała, bo ne mohła hovoryti. I šče odnoho razu, koli mniê było štyrnadceť liêt, toj samy Viktor, vôn tohdy byv chłopciom, uziav mene na ruki, kob perenesti čerez rôv, a ja ciêła zalekotiêła, až zuby zadzielenčali. Tomu što ja takaja nesmiêła była.
STARAJA BEZBÔŽNICIA. A z mužom?
JERMA. Muž to inša sprava. Baťko joho vybrav, ja zhodiłasie. Ale ja była rada, ja tobiê ne łhu. Ja vže od samych divosnubuv dumała... nu, pro diêti... Diviłasie jomu v očy, chotiêła zobačyti sebe takoju maleńkoju diêvčynkoju, jak-buďto sama sobiê była dočkoju...
STARAJA BEZBÔŽNICIA. Nepodôbna ty do mene. Musit, tomu i ne rodiš. Mužčyn treba lubiti, diêvčyno. Vony nam kosy povinny rozplitati i pojiti vodoju z rota. Tak vedetsie na sviêti.
JERMA. Na tvojôm, ale ne na mojôm. Ja dumaju pro razny rečy, i vsia moja nadiêja v ditiatovi. To dla joho ja oddałasie mužovi, to dla joho ja i oddajuś, a ne dla zabavy.
STARAJA BEZBÔŽNICIA. Tomu i chodiš porožnia!
JERMA. Niê, ne porožnia, a povna złôsti. Skažy mniê, to ja vinovata? Čy v mužčyni treba šukati tôlko mužčynu, ničoho bôlš? Nu, pro što dumati, koli ty jomu oddaješsie v łôžkovi i divišsie v połap, a vôn potum odvoročujetsie i zasynaje? Pro joho samoho čy pro toje, što može zaroditisie v tvojôm nutrê? Ja sama ne znaju, ty mniê skažy, molu tebe. (Stanovitsie na kolina.)
STARAJA BEZBÔŽNICIA. Aj, kviêtočka ty rozcvivša... Jakaja ty hoža! Pusti, mniê ne treba było tôlko hovoryti. To spravy ženśkoho honoru, i lepi jich ne začypati. Pryjde čas, doznaješsie. Odno tobiê skažu: zavelmi ty nevinna.
JERMA. (Z žalom.) Koli diêvčyna roste na seliê, jak vyrosła ja, usio od jijiê chovajut i skryvajut. Hovorat dohadami, pudmorhujut, a ničoho tołkovoho ne kažut. I ty takaja sama, ty tože movčyš, napustivšy na sebe vid važnoho dochtora, znaješ usio, a ne skažeš, choč by ja ode vmirała od smahi.
STARAJA BEZBÔŽNICIA. Koli b ty była spokujniêjša, ja skazała b. Ale tobiê ne skažu. Ja staraja i ja znaju, što hovoru.
JERMA. Značyt, tôlko Bôh mniê pomože.
STARAJA BEZBÔŽNICIA. Bôh ne pomože. Ja joho nikoli ne lubiła. Koli do vas dôjde, što joho nema? Tobiê povinny pomohčy lude.
JERMA. Čom ty mniê siête kažeš?
STARAJA BEZBÔŽNICIA. (Odchodiačy.) Lepi było b, kob Bôh byv, choč jaki-leń. Pobiv by hromom usiêch mužykôv z hniłym nasiêniom, i veseliêj žyłosie b.
JERMA. Ja tebe ne ponimaju.
STARAJA BEZBÔŽNICIA. Zatoje ja sebe ponimaju. Ty ne smutkuj. Spodivajsie. Ty šče mołodaja. Što ja tobiê mohu zrobiti? (Odchodit.)
(Zjavlajutsie divčeniata.)
PERŠA DIÊVČYNA. Kudy ne pujdi, usiudy lude.
JERMA. Usiê roblat pry olivkach, jim treba nositi jiêsti. Odny staryje sidiat doma.
DRUHA DIÊVČYNA. Ideš do seła?
JERMA. Aha, tudy.
PERŠA DIÊVČYNA. Mniê treba pospišati. Udoma nikoho, a ja tam pokinuła ditia, koli zasnuło.
JERMA. Bižy, ne možna pokidati diti odnych. Svini v vas je?
PERŠA DIÊVČYNA. Niê. Tvoja pravda. Pobihu.
JERMA. Idi. A to šče što-leń stanetsie. Ty joho dobre začyniła?
PERŠA DIÊVČYNA. A jak že!
JERMA. Nu bo vy ne viêdajete, što takoje małoje ditia. Naveť drôbna rêč može byti dla joho nebezpečna. Ihołka, kovtok vody...
PERŠA DIÊVČYNA. Tvoja pravda. Ja pobihu. A to ja jakoś ne podumała.
JERMA. Bižy.
DRUHA DIÊVČYNA. Było b u tebe četvero abo pjatioro, ty tak ne kazała b.
JERMA. Čom? A choč by i sorok!
DRUHA DIÊVČYNA. Usio ž dla nas z toboju bez jich spokujniêj.
JERMA. Dla mene? Niê.
DRUHA DIÊVČYNA. A mniê — tak. Mało mniê kłopotu! Ot že moja mati ciêły čas pojit mene travami, kob ja zagrubiêła, a v korosteniovi pojiêdemo do sviatoho, kažut, vôn pomohaje, koli môcno poprositi. Moja mati i poprosit. Ja ne budu.
JERMA. Našto ž ty vychodiła zamuž?
DRUHA DIÊVČYNA. Bo mene vydali. Usiê vychodiat zamuž. Jak tak dalej pôjde, to nezamužnimi zostanutsie tôlko pudliêtki. A lubiti ž možna i bez vinciu, ono što baby čêplajutsie jak nahuły. Mniê tôlko devetnadceť liêt, i ja ne choču ni varyti, ni odžymati. A ja ciêły deń porajusie z robotoju, do jakoji duša ne ležyt. Našto mniê siête? Našto nam z mužom było vinčatisie? My i vperuč siêtym samym zajmalisie. To vsio vydumki starych babôv.
JERMA. Zamovkni, ne kažy aby-čoho!
DRUHA DIÊVČYNA. Ty tože nazyvaješ mene pobihuškoju. Pobihuška, pobihuška! (Smijetsie.) A ja odno poniała v siêtum žyci — usiê lude sidat po domach i roblat toje, čoho jim ne chočetsie. A mniê na hulici lepi! Ja sobiê pujdu nad rêcku, vypju kilišok.
JERMA. Ty sama jak ditia.
DRUHA DIÊVČYNA. Zatoje ne pobihuška. (Smijetsie.)
JERMA. Tvoja mati žyve tam na hôrci?
DRUHA DIÊVČYNA. Tak.
JERMA. U krajniuj chati?
DRUHA DIÊVČYNA. Tak.
JERMA. Jak vona nazyvajetsie?
DRUHA DIÊVČYNA. Dolores. A našto tobiê?
JERMA. Ni na što.
DRUHA DIÊVČYNA. Našto ty zapytała?
JERMA. Ne viêdu, tak skazałosie...
DRUHA DIÊVČYNA. Chaj tobiê bude... Nu, idu zanesti obiêd svojomu čołoviêkovi. To siête teper treba robiti. (Smijetsie.) Škoda, što ne možna skazati: svojomu ženichovi. Pravda? (Odchodit, zalivajučysie smiêchom.) Byvaj!
HOŁOS VIKTORA (Spivaje.)
Čom odin ty spiš, pastuch?
Čom odin ty spiš, pastuch?
Čom u tebe nema domu,
tôlko pry chliviê kotuch?
Čom odin ty spiš, pastuch?
JERMA (Prysłuchovujetsie.)
Čom odin ty spiš, pastuch?
Čom u tebe nema domu,
tôlko pry chliviê kotuch?
Pud vysokoju horoju
merzneš u soročci ty zimoju,
na mochovi bez sinianki
z kameniom pud hołovoju.
Ne ozvetsie koło tebe mołodicia,
tôlko pud horoju zašumit krynicia.
Pastuch, pastuch.
Našto ty kamennuj horê, pastuch?
Pud horoju hôrki vyroste pałyn,
A čy vyroste tobiê tam syn,
Koli, jak kôł u płoti, ty odin?
(Jerma choče iti, ale natykajetsie na Viktora.)
VIKTOR. (Vesioło.) Kuda ideš, chorošucha?
JERMA. To ty spivav?
VIKTOR. Ja.
JERMA. Jak hože! Ja nikoli raniêj ne čuła.
VIKTOR. Ne čuła?
JERMA. I hołos u tebe taki zvunki! Lijetsie z rota jak voda z krynici.
VIKTOR. Ja čołoviêk vesioły.
JERMA. To pravda.
VIKTOR. A ty smutna.
JERMA. Ja ne smutna, koli nema pryčyny.
VIKTOR. A tvôj muž šče smutniêjšy za tebe.
JERMA. Taki v joho charakter.
VIKTOR. Vôn vse taki byv. (Pauza. Jerma siadaje.) Nosiła jomu pojiêsti?
JERMA. Tak. (Divitsie na joho.) A što tut u tebe? (Pokazuje na tvar.)
VIKTOR. De?
JERMA. Ode... na ščociê. (Ustaje u pudchodit do Viktora.) Jakby ty opjôksie.
VIKTOR. Niê, ničoho.
JERMA. Nu to mniê pokazałosie. (Pauza.)
VIKTOR. To, musit, soncie...
JERMA. Možlivo... (Pauza. Robitsie šče bôlša tišyna, pomiž jimi začynajetsie movkliva boroťba. Jerma začynaje dryžati.) Čuješ?
VIKTOR. Što?
JERMA. Čuješ, jak chtoś płače?
VIKTOR. (Prysłuchovujetsie.) Niê.
JERMA. A mniê pokazałosie, što płače ditia.
VIKTOR. Tak?
JERMA. Deś nedaleko. Až zachodiłosie od płaču.
VIKTOR. Siudy vse chodit žemerva krasti jabłyka.
JERMA. Niê, to byv hołos małoho ditiatka. (Pauza.)
VIKTOR. Ničoho ne čuju.
JERMA. Mniê vse zdajetsie.
(Vona vvažno divitsie na joho, Viktor divitsie na jijiê, a potum odvoročuje pohlad, jakby zabojavsie. Zjavlajetsie Ivan.)
IVAN. A ty šče ode?
JERMA. My hovoryli.
VIKTOR. Ja idu. (Odychodit.)
IVAN. Tobiê davno čas dodomu.
JERMA. Ja trochi zabaviłaś.
IVAN. Ne ponimaju, što tobiê ode było robiti.
JERMA. Ja słuchała, jak spivajut ptaški.
IVAN. Lude začnut hovoryti.JERMA. (Ostro.) Ivane, ty pro što?
IVAN. Ja ž ne pro tebe, ja pro ludi.
JERMA. A nu jich kibienimatiery!
IVAN. Ne ruhajsie. Tak ne vypadaje dla kobiêty.
JERMA. Jakaja z mene kobiêta!
IVAN. Chvatit, pohovoryli. Idi dochaty. (Pauza.)
JERMA. Dobre. Tebe dožydati?
IVAN. Niê. Ja do rania budu pudlivati. Vody mało, treba pilnovati od złodijôv. Lahaj spati.
JERMA. (Z žalom.) Dobre, lahu spati. (Vychodit.)
ZANAVIÊSA
AKT DRUHI
KARTINA PERŠA
Nad ručajom odžymajut vjoskovy baby. Prački sidiat po ciełuj sceni i spivajut:
Pojas tobiê myju
v zimnum ručajovi.
Jasna vsmiêška hraje
na tvojôm liciovi.
PERŠA PRAČKA. Ne lublu ja lepetati.
TRETIA PRAČKA. Ode vse lepečut.
ČETVERTA PRAČKA. U siêtum nema ničoho kiepśkoho.
PJATA PRAČKA. Jak chto choče słavy, chaj zasłužyt.
ČETVERTA PRAČKA.
Posadiła ja tymjanok,
chaj roste pud płotom.
Jak ne maješ słavy,
to oblapajut bołotom.
(Prački smijutsie.)
PJATA PRAČKA. Tak hovorat.
PERŠA PRAČKA. Ale my ničoho ne viêdajem.
ČETVERTA PRAČKA. Vôn uziav do sebe žyti dviê svojiê sestrê.
PJATA PRAČKA. Nezamužni?
ČETVERTA PRAČKA. Tak. Uperuč vony storožovali v cerkvi, a teper pilnujut bratovuju. Ja b ne mohła z jimi žyti.
PERŠA PRAČKA. Čom?
ČETVERTA PRAČKA. Strašny takije. Jak tyje veliki łopuchi, što rostut na mohiłach. Buďto voskom naterty. I vsiudy sovajut svôj nôs. Ja dumaju, što vony i jiêdło krasiat olivoju z cerkovnych łampaduv.
TRETIA PRAČKA. Vony vže perejiêchali?
ČETVERTA PRAČKA. Tak, učora. A vôn znov chodit na svoje pole.
PERŠA PRAČKA. A što tam u jich stałosie?
PJATA PRAČKA. Pozavčora ciêłu nôč prosidiêła na porozi, chołodu ne pobojałasie.
PERŠA PRAČKA. A čoho?
ČETVERTA PRAČKA. Udoma jôj ne siditsie.
PJATA PRAČKA. Usiê vony takije, bezdiêtny. Zamiś toho, kob vyšyvati abo varyti varenije, łaziat po dachovi abo biêhajut bosiakom po rêčci.
PERŠA PRAČKA. I našto ty siête kažeš? Vona ž ne vinovata, što ne rodit.
ČETVERTA PRAČKA. Kotora choče, rodit. A pestuchi, pobihuški i linohuzki ne chočut sobiê žyvotika ditiatom portiti.
(Smijutsie.)
TRETIA PRAČKA. Pudratsie, krasiatsie, kviêtočkami ozdoblajutsie i za čužymi mužykami ohladajutsie.
PJATA PRAČKA. To pravda.
PERŠA PRAČKA. A vy odna z druhoju bačyli jijiê z inšym mužykom?
ČETVERTA PRAČKA. My niê, ale lude kažut.
PERŠA PRAČKA. Use lude i lude!
PJATA PRAČKA. Dva razy kazali.
DRUHA PRAČKA. I što vony robili?
ČETVERTA PRAČKA. Hovoryli.
PERŠA PRAČKA. Hovoryti ne hrêch.
ČETVERTA PRAČKA. Najvažniêjše diêło — jak divitsie. Mniê mati hovoryła: na ružy divišsie — odno, na mužčynu — inše. Vona na joho divitsie.
PERŠA PRAČKA. Na koho?
ČETVERTA PRAČKA. Na takoho odnoho. Chočeš, kob ja skazała hołosniêj? (Smijutsie.) A koli vona odna, koli na joho ne divitsie, vôn odbivajetsie v jeji očach.
PERŠA PRAČKA. Nu i łžeš že ty!
PJATA PRAČKA. A jeji čołoviêk što?
TRETIA PRAČKA. Ogłoch jeji čołoviêk. Sidit i ne vorušytsie, jak jaščurka na sonci.
(Smijutsie.)
PERŠA PRAČKA. Byli b u jich diêti, usio naładiłosie b.
DRUHA PRAČKA. Tak vono byvaje, koli lude žyvut protiv svojiê doli.
ČETVERTA PRAČKA. A doma v jich štoraz bôlše pekło. Vona z zołôvkami słovom ne perekinetsie, choč vony razom i stiêny biêlat, i horčki čystiat, i skło protirajut, i pomôst myjut. Kažut, čym jasniêj u chati, tym temniêj na dušê.
PERŠA PRAČKA. To vôn vinovaty. Diti ne dav, pro žônku ne pozabotivsie.
ČETVERTA PRAČKA. Niê, to vona vinovata. U tichum bołoti čorty vodiatsie.
PERŠA PRAČKA. Jaki biês tobiê v kovtun učepivsie, što ty tak lepečeš?
ČETVERTA PRAČKA. Ne tobiê mene včyti!
PJATA PRAČKA. Zamovknite! (Smijetsie.)
PERŠA PRAČKA. Ja złyje jazyki spicieju prokołała b!
PJATA PRAČKA. Zamovknite!
ČETVERTA PRAČKA. A ja prokołoła b hrudi vsiakim sviatiêjšym!
PJATA PRAČKA. Ticho! Ne bačyte, što tyje zołôvki idut?
(Prački šepčutsie. Vchodiat dviê zołôvki. Odiahnuty v čorne. Začynajut odžymati; usiê movčat. Čuti zvonočki.)
PERŠA PRAČKA. To pastuchi?
TRETIA PRAČKA. Tak, vyhaniajut ciêły pohôn.
ČETVERTA PRAČKA. (Z uzdychom.) Choroše pachnut ovecki...
TRETIA PRAČKA. Nu ty skažes.
ČETVERTA PRAČKA. A što? Zapach jak od baby. I žaburênie zimoju na rêčci tak pachne.
TRETIA PRAČKA. Čudačka ty.
PJATA PRAČKA. (Divlačysie v dal.) Usiê ovečki razom idut.
ČETVERTA PRAČKA. Jak more z vovny. Zatopit usio. Koli b u pšenici byv rozum, vona zlakałasie b.
TRETIA PRAČKA. Diviêteś, jak bihut! Ciêłe vôjśko!
PERŠA PRAČKA. Usiê ovečki vyjšli, ni odna ne zostałasie v kučci.
ČETVERTA PRAČKA. Nevže? Niê, čyjiêś ne vyjšli.
PJATA PRAČKA. Čyjiê?
ČETVERTA PRAČKA. Viktora.
(Zołôvki odohnulisie i divlatsie na pračok. Tyje začynajut potichu pudspiêvuvati.)
Pojas tobiê myju
v zimnum ručajovi.
Jasminova vsmiêška
na tvojôm liciovi.
Chaj mene zasyple
tvojim biêłym smiêchom —
jasminovym sniêhom.
PERŠA PRAČKA.
Oj bida porožniuj mołodici!
Oj bida nedôjnuj jałovici!
PJATA PRAČKA.
Čy tvojomu mužykovi
Siêmja stało škoda?
Čom v tvojôm horôdčykovi
Ciêły čas nevroda?
ČETVERTA PRAČKA.
Na mojôm zahoni vjanut
ruta z kropivoju,
choč u boroziônci syro
liêtom i vesnoju.
TRETIA PRAČKA.
Pelunki moho synočka
ja tut odžymaju.
Vodičkoju z ručajočka
joho odmyvaju.
DRUHA PRAČKA.
Čołoviêk vernuvsie z pola
čuť noha za nohu.
Zaorav vsiu oziminu —
ja ležu odłohom.
PJATA PRAČKA.
Ja postaviła večeru
i vinečka butel.
Vôn najiêvsie i napivsie
i zasnuv jak truteń.
ČETVERTA PRAČKA.
Bude spati i chropati
Do jasnoho rania.
A ja budu vysychati
Bez joho kochania.
PERŠA PRAČKA.
U posteli diêvki stohnut...
ČETVERTA PRAČKA
I pisniê spivajut...
PJATA PRAČKA
Koli chłopci jich vinočki
V temry rozplitajut.
PERŠA PRAČKA.
Daj mniê chłopčyka małoho!
DRUHA PRAČKA.
Daj mniê hołubočka!
PJATA PRAČKA.
Podiviêteś, mamo, divo!
Zdułasie soročka!
ŠOSTA PRAČKA.
Oj, pujdu po poli
z chłopčykom v zapoli!
ČETVERTA PRAČKA (I vsiê razom z jeju.)
Pojas tobiê myju
v zimnum ručajovi.
Jasminova vsmiêška
na tvojôm liciovi.
Chaj mene zasyple
tvojim biêłym smiêchom —
jasminovym sniêhom.
Cha, cha, cha!
(Bjut bilijo pračami v takt.)
ZANAVIÊSA
KARTINA DRUHA
Dôm Jermy. Zmerkajetsie. Ivan sidit. Joho dviê sestry stojat.
IVAN. Kažeš, nedavno pujšła? (Starša sestra kivaje hołovoju.) Napevno po vodu do krynici. Vy ž znajete, što ja ne lublu, koli vona chodit odna. (Pauza.) Davaj jiêsti. (Mołodša sestra vychodit.) Ja na svôj chliêb zarobiv. (Do staršoji sestrê.) Učora byv tiažki deń. Ju pudtinav jabłyniê, a pud večur mniê podumałosie — a čoho ja pudryvajusie, koli jabłyka zjiêsti ne mohu? Nadojiêło mniê vsio. (Obmachuje rukoju licie, movčyt.) A jijiê nema... Odna z vas mohła b z jeju pujti, našto ja vas kormlu i poju? Moje žycie — na poli, môj honor — tut. A môj honor — to i vaš honor. (Starša sestra kivaje hołovoju.) Ne podumaj, što ja čohoś bojusie. (Jerma z dvoma zbankami staje v dverach.) Chodiła do krynici?
JERMA. Začerpnuła sviêžoji vody na obiêd. (Starša zołôvka vychodit.) A jak tam na poli?
IVAN. Učora pudtinav jabłyniê.
(Jerma stavit zbanki. Pauza.)
JERMA. Doma pobudeš?
IVAN. Za ovečkami treba pryhlanuti. Sama znaješ — komu, jak ne hospodarovi...
JERMA. Znaju, znaju. Ne povtoraj.
IVAN. Kažny mužčyna po-svojomu žyve.
JERMA. I kažna kobiêta. Ja ne prošu, kob ty sidiêv doma. U mene je vsio, što treba. Tvojiê sestryci mene dobre pilnujut. Ja tut jiêm mjahki chliêb, i tvarôh, i smažane mjaso, a ovečki — zelonu travu v horach. Tobiê nema čoho bojatisie.
IVAN. Kob ne bojatisie, potrêbny spokuj.
JERMA. A v tebe joho nema?
IVAN. Nema.
JERMA. Pominiaj žycie.
IVAN. Nevže ty ne znaješ mojoho poradku? Ovečki v zahorodi, kobiêty v chati. Ty zamnôho vychodiš. Ja tobiê siête davno kažu.
JERMA. Tak. Kobiêty v chati. U chati — ne v mohili. U chati krêsła łomajutsie i prostyniê rvutsie. Ale v nas ne tak. Kažny večur moja postiêl storaz noviêjša, štoraz svižêjša, jakby tôlko što pryvezli jijiê z miêsta.
IVAN. Ty sama pryznaješsie, što mniê je na što narykati. Što v mene je pryčyny nepokojitisie.
JERMA. A čoho tobiê nepokojitisie? Ja tebe ne obižaju. Ja tebe słuchajusie, a hore chovaju v svojôm serci. I z kažnym dniom bude hôrš. Davaj lepi movčati. Ja budu nesti svôj kryž, tôlko ty mene ne rozpytuj. Koli b ja mohła odrazu postarêti i zvjanuti, ja b do tebe vsmichałasie i žyła tvojim žyciom. Ale teper ne začypaj mene.
IVAN. Hovoryš tak, što mniê tebe ne poniati. Tobiê ničoho ne brakuje. Ja posyłaju v inšy šeła po toje, što tobiê treba. U mene je svojiê hrychi, ale ja choču žyti z toboju mirno. Ja choču spati tam na poli i znati, što ty spiš ode.
JERMA. Ale ja ode ne splu, ja ne mohu spati!
IVAN. Tobiê čohoś ne chvataje? Skažy mniê! (Pauza.) Odozvisie!
JERMA. (Uvažno divlačysie na muža.) Tak, ne chvataje.
IVAN. Use odno i toje same. Hovoryš bôlš čym pjať liêt. Ja vže i zabyv.
JERMA. Ja ne ty. U mužčyn inše žycie: ovečki, jabłyniê, rozhovory, a v nas, kobiêt, ničoho bôlš nema kromi toho, jak vroditi i vykormiti ditia.
IVAN. Ne vsiê odinakovy na siêtum sviêti. Čom ty ne voźmeš plemjannika? Ja ne byv by proti.
JERMA. Našto mniê čužyje diêti? U mene od jich ruki merznut.
IVAN. Tobiê na mozgi kinułosie, ty bješsie hołovoju ob kameń i ne dumaješ pro toje, što tobiê połahajetsie.
JERMA. Kameń nesłavy chaj i bude kameniom, a dobra słava — to bukiet kviêtok i sviêža voda.
IVAN. Z toboju odny tryvohi, odin kłoput. U kažnum razi tobiê treba mirytisie.
JERMA. Ja ne dla toho pryjšła v tvôj dôm, kob mirytisie. Koli pudvjažut mniê paščoki i złožat ruki v truniê, tohdy ja i pomirusie.
IVAN. Čoho ž ty chočeš?
JERMA. Ja choču piti, a nema vody; ja choču v liês, a nohi ne idut; ja choču vyšyvati, ale ne mohu znajti goru.
IVAN. Diêło v tôm, što ty ne kobiêta. Tobiê b tôlko słabych mužykôv zvoditi zo sviêtu.
JERMA. Ja ne znaju, chto ja takaja. Ne muč mene. Ja ničoho tobiê ne zrobiła.
IVAN. Ne lublu, koli lude na mene palciom pokazujut. Tomu ja choču, kob mojiê dvery byli zamkniony, i kob kažny sidiêv u svojôm domi.
(Vchodit zołôvka i povoli ide do kredensa.)
JERMA. U rozhovory nema hrêchu.
IVAN. Jak komu bačytsie. (Vchodit druha zołôvka, ide do zbankôv, čerpaje kružkoju vodu. Ivan hovoryt tichim hołosom.) Ja bôlš ne mohu terpiêti. Koli do tebe zahovorat, ty ne odkryvaj rota. Pomni, što ty zamužnia.
JERMA. (Zdivovano.) Zamužnia!
IVAN. U simjiê povinion byti svôj honor, i joho pudderžujut usiê. (Zołôvka pomału vychodit.) Joho ne vidno, vôn u ludi v kroviê. (Druhaja zołôvka z miskoju važno ide do dvery.) Ty mniê vybačaj. (Jerma divitsie na muža, vôn pudnimaje hołovu i jich očy vstryčajutsie.) Ty tak divišsie, što mniê treba ne vybačatisie pered toboju, ale nabiti tebe i zamknuti na kluč, jak i zrobiv by kažny inšy muž.
(U dverach zjavlajutsie dviê zołôvki.)
JERMA. Prošu tebe, perestań. Ne začypaj siêtoho. (Pauza.)
IVAN. Chodi obiêdati. (Zołôvki vchodiat.) Čuješ?
JERMA. (Łaskavo.) Obiêdaj z svojimi sestrami. Ja ne hołodna.
IVAN. Jak chočeš. (Vychodit.)
JERMA (Jak u sniê.)
Jakoje ž pole smutku!
Jaki krasivy sviêt poza dveryma!
Vymoluju synočka, kob terpiêti,
a miêseć u odkaz ono smijetsie.
Mołôčny dviê krynici vysychajut
u hłušy moho tiêła bez potreby,
i stukaje môj puls podvôjnym taktom,
jak para koni v bryčci moho hora.
Pud płatijom mojim slipyje hrudi!
Bezoki dviê biluśki hołubici!
I krov moja, zahnana u nevolu,
peče, niby žoło pščoły v karkovi!
Synočku, ty povinion pojavitiś,
jak z mora sôl, jak iz zemliê najiêdok,
bo naše čerevo daje nam diêti,
jak rodit tepły došč vesiênnia chmara.
(Divitsie na dvery. ) Maryja! Čoho tak probihaješ mimo?
MARYJA. (Vchodit z ditiatom na rukach.) Ja, koli z ditiatom, use spišaju... A ty viêčno płačes!
JERMA. Tak, maješ raciju. (Bere ditia i sadovitsie.)
MARYJA. Mniê škoda, što ty zaviduješ. (Siadaje.)
JERMA. Ja ne zaviduju, ja biduju.
MARYJA. Ne narykaj.
JERMA. Jak mniê ne narykati, koli vy vsiê povny kviêtok, a ja pustaja, nepotrêbna sered siêtoji krasy.
MARYJA. U tebe je inšy rečy. Posłuchała b mene, žyła b ščaslivo.
JERMA. Koli baba na vjosci ne rodit, vona jak korč čortopołocha, jak zabyty Bohom burjan. (Maryja choče vziati ditia.) Bery, u tebe jomu lepi. U mene ruki ne tyje.
MARYJA. Čom ty tak kažeš?
JERMA. (Ustaje.) Bo mniê vže chvatit. Našto mniê ruki, koli nema čoho v jich poderžati? Mniê obidno i stydno divitisie, jak kołositsie zbôže, jak krynici dajut vodu, jak ovečki kotiatsie, dajučy po sto jahniat, jak suki ščeniatsie, jak ciêłe pole vstaje i pokazuje mniê svojiê spiaščy diêti, a v mene tut ne mołoko prybyvaje, a mołotom bje.
MARYJA. Mniê ne podobajetsie, jak ty takoje hovoryš.
JERMA. Vam, materam, takich jak my ne zrozumiêti. Vam što — płyvajete v sviêžuj vodiê i smahi ne znajete.
MARYJA. Ne chotiêła b ja povtorati, što vse tobiê kazała...
JERMA. U mene chotiênia štoraz bôlš, a nadiêji štoraz menš.
MARYJA. Nedobre...
JERMA. Nakuneć mniê može podumatisie, što ja sama sobiê ditia. Unočê chodžu kormiti vołôv — raniêj ja ich ne kormiła, kobiêty jich ne kormlat — i zdajetsie mniê v temnotiê, što to ne ja, a mužčyna ide.
MARYJA. U kažnoho svôj rozum.
JERMA. A vôn usio-taki mene lubit. Bačyš, jakoje moje žycie!
MARYJA. A tvojiê zołôvki?
JERMA. Chutčêj umru bez spovedi, čym słovo jim skažu.
MARYJA. A tvôj muž?
JERMA. Usiê troje proti mene.
MARYJA. Čoho ž vony tak?
JERMA. Vydumujut. Na dušê v jich nespokôjno. Bojatsie, što ja polublu inšoho, i znati ne znajut, što v nas u rodovi honor — perše diêło. Zahorodili vony mniê dorohu, jak kameniê, i ne znajut, što koli b tôlka ja zachotiêła b, to zmyła b jich jak ryka. (Uvochodit zołôvka, bere chliêb i vychodit.)
MARYJA. Ale tvôj muž vsio-taki tebe lubit.
JERMA. Von mniê daje chliêb i dach nad hołovoju.
MARYJA. Takije diła, što zrobiš, ale pomni, što naš Hospoď tože terpiêv... (Obiêdvi stojat u dverach.)
JERMA. (Divlačysie na ditia.) Pročnuvsie.
MARYJA. Zaraz začne svoju piêsniu.
JERMA. Očy v joho tvojiê… Viêdaješ? Ty bačyła? (Płače.) Takije, jak u tebe! (Lohko popichaje Maryju do vychodu. Maryja movklivo vychodit. Jerma ide do dvery, kotorymi vyjšov Ivan.)
DRUHA DIÊVČYNA. Ššš...
JERMA. (Oboročujučysie.) Čoho ty?
DRUHA DIÊVČYNA. Ja tut stoju. Moja mati tebe žde.
JERMA. U jijiê nikoho nema?
DRUHA DIÊVČYNA. Tôlko dviê susiêdki.
JERMA. Ja chutko pryjdu.
DRUHA DIÊVČYNA. Ne pobojišsie?
JERMA. Niê, pryjdu.
DRUHA DIÊVČYNA. Nu i smiêła ty!
JERMA. Choč pôzno, a pryjdu.
(Vchodit Viktor.)
VIKTOR. Ivan doma?
JERMA. Tak.
DRUHA DIÊVČYNA. (Chitrovato.) Značyt, koftu ja prynesu?
JERMA. Dobre. (Druha diêvčyna vychodit.) Siadaj.
VIKTOR. Mniê i stojati dobre.
JERMA. (Kliče.) Ivan!
VIKTOR. Ja pryjšov poproščatisie.
JERMA. (Dryžyt, ale voročaje sobiê spokuj.) I tvojiê braty idut z toboju?
VIKTOR. Baťko tak choče.
JERMA. Vôn uže napevno stary...
VIKTOR. Tak, zusiêm stary. (Pauza.)
JERMA. Dobre robiš, što zsiôl odychodiš.
VIKTOR. Pola vsiudy odinakovy.
JERMA. Niê. Ja b odjiêchała jak najdalej.
VIKTOR. Usiudy toje same. Takije samy ovečki i vovna takaja sama.
JERMA. To dla vas, dla mužčyn. U nas po-inšomu. Mužčyna nikoli ne skaže: jakoje smačne jabłyko. Vy ne zvoročujete vvahi na takije drubnici. A mniê obrydła tutejša voda.
VIKTOR. Byvaje.
(Scenu vkutało mjahkie zmerkalne sviêtło. Pauza.)
JERMA. Viktor.
VIKTOR. Tak?
JERMA. Čom ty odchodiš? Tut tebe lude lublat.
VIKTOR. Ja vse žyv čestno.
JERMA. Tak, ty žyv čestno. Pomniš, jak koliś ty niôs mene na rukach? Nikoli ne znaješ, što nas čekaje.
VIKTOR. Usio miniajetsie.
JERMA. Niê, ne vsio. Što zamknuto v domi, ne miniajetsie, bo nichto toho ne čuje.
VIKTOR. Tak, to pravda.
(Vchodit mołodša zołôvka, pomału ide do dvery i staje tam u zmerkalnum sviêtli.)
JERMA. A koli b vono vyrvałosie i zakryčało, ciêły sviêt učuv by.
VIKTOR. I ničoho ne pominiałosie b. Voda na poli, ovečki v zahorodi, miêseć na nebi, čołoviek za płuhom.
JERMA. Jakaja škoda, što my ne možem posłuchati poraduv starych ludi!
(Čuti zatiažny i smutny zvuk pastušynoho svistiolika.)
VIKTOR. Ženut ovečki.
IVAN. (Vchodit.) Zobravsie v dorohu?
VIKTOR. Choču do zavtra vyjichati.
IVAN. Ja tebe ne pokryvdiv?
VIKTOR. Nie, ty mniê dobre zapłativ.
IVAN. (Jermi.) Ja kupiv u joho ovečki.
JERMA. Tak?
VIKTOR. (Jermi.) Teper vony tvojiê.
JERMA. A ja i ne viêdała.
IVAN. (Zadovolony.) Tak, tvojiê.
VIKTOR. Tvôj muž dbaje, kob hospodarka pobolšuvałasie.
JERMA. Dobromu robôtnikovi dobro samo v ruki pchajetsie.
(Zołôvka, kotora stojała v dverach, vchodit v seredinu.)
IVAN. U nas uže nema kudy divati tych ovečok.
JERMA. (Ponuro.) Zemla velika. (Pauza.)
IVAN. Ja pudyjdu z toboju do ručaja.
VIKTOR. Nu, chaj ščastit siêtomu domovi. (Podaje ruki Jermi.)
JERMA. Daj Bože. Ščaslivoji dorohi!
(Viktor rušyv iti, ale obernuvsie na jeji nazamiêtny ruch.)
VIKTOR. Ty štoś skazała?
JERMA. (Smutno.) Skazała: ščaslivoji dorohi.
VIKTOR. Spasibo.
(Mužčyny vychodiat. Jerma rozstrojana divitsie na ruku, kotoru vona podała Viktorovi, potum chutko ide v liêvy kutok sceny i bere šal.)
DRUHA DIÊVČYNA. Idemo. (Movklivo nakładaje jôj šal na hołovu.)
JERMA. Idemo.
(Ticho vychodiat. Na sceni čuť ne zusiêm temno. Vchodit zołôvka zo sviêckoju. Ide čerez scenu, šukaje Jermy. Zdaleka donositsie zvuk svistiolika.)
STARŠA ZOŁÔVKA. (Ticho.) Jerma!
(Vchodit mołodša zołôvka; vony divlatsie odna na odnu i idut do dvery.)
MOŁODŠA ZOŁÔVKA. (Hołosniêj.) Jerma! (Vychodit.)
STARŠA ZOŁÔVKA. (Ochrypłym hołosom.) Jerma!
(Vychodit. Čuti zvuki pastušynych svistiolikuv. Na sceni zusiêm temno.)
ZANAVIÊSA
AKT TRETI
KARTINA PERŠA
Dôm šeptuchi Dolores. Svitaje. Vchodiat Jerma, Dolores i dviê Staryje.
DOLORES. A ty odvažna.
PERŠA STARAJA. Proti chotiênia nema strachotiênia.
DRUHA STARAJA. Na mohiłkach velmi temno.
DOLORES. Ja mnôho razy zahovoruvała na mohiłkach z bezdiêtnymi kobiêtami, i vsiê vony bojalisie, kromi tebe.
JERMA. Mniê najvažniêjše, kob usio vyjšło. Ja viêru, što ty ne pudmanščycia.
DOLORES. Niê, ne pudmanščycia. Koli ja choč raz zołhała, nechaj mniê robaki jazyk stočat, jak merciovi v mohili. Ostatni raz ja zahovoruvała dla žebrački, kotora ne rodiła šče dovš, čym ty, i vona spraviła sobiê taki hožy žyvôt, što pryveła blizniata prosto koło rêčki, bo ne pospiêła dobiêhcy do domu, i prynesła jich do mene v podoli, kob ja zrobiła vsio jak sliêd.
JERMA. Vona pryjšła od samoji rêčki?
DOLORES. Pryjšła. Čereviki v kroviê, i spudnicia tože, ale sama vsia svitiłasie.
JERMA. I ničoho jôj ne stałosie?
DOLORES. A što jôj miêło statisie? Hospoď pomôh.
JERMA. Tak i povinno byti. Ničoho ne mohło jôj statisie, vona vziała svojiê diêti i obmyła jich žyvoju vodoju. A zvirê jich ližut, pravda? Od svojoho ditiatia ne protivno. Ja dumaju, što rodiêli sviêtatsie znutra, a diêti spjat i spjat u jich na hrudiach i słuchajut, jak teče tepłe mołoko, kob vony pojiêli, kob vony pozabavlalisie, poka ne odvernut hołôvki. „Na, posmokčy šče, malutki...” -- a joho tvaryk i hrudi v biêłych kraplach.
DOLORES. Bude v tebe ditia. Mohu zaručytisie.
JERMA. Bude, bo mniê vone potrêbne, abo ja ničoho z siêtoho sviêta ne ponimaju. A časom mniê zdajetsie, što joho ne bude nikoli, nikoli... i tohdy nohi jak ohniom obdasť, i vsio stanovitsie pustoje. Lude na hulici, i korovy, i kameniê roblatsie jak z vaty, i ja nijak ne mohu zrozumiêti, našto vony komu potrêbny.
PERŠA STARAJA. Koli zamužnia mołodicia choče ditia, to dobre, ale koli joho nema, to našto bidovati? Treba žyti, jak nabižyt. Ja tebe ne sudžu. Ty bačyła, jak ja tebe zahovoruvała. Ale ja ne ponimaju, čoho ty ždeš dla svoho ditiata -- ščastia, bohactva?
JERMA. Ja ne pro zavtrašni deń dumaju, a pro disiêjšy. Ty staraja, i dla tebe vže vsio na sviêti jak pročytana kniha. A mene jiêsť nužda i chočetsie svobody. Ja choču obniati svoje ditia, kob spokôjno zasnuti. Posłuchaj i ne zlakajsie toho, što ja tobiê skažu. Koli b ja znała, što moje ditia bude mene mučyti, nenaviditi i vołočyti za kosy po hulici, ja vsio rômno radovałasie b, što vone vrodiłosie. Lepi płakati od žyvoho čołoviêka, kotory rozorvav tobiê sercie, čym od pryvida, kotory rôk za rokom toje sercie točyt.
PERŠA STARAJA. Ty mołodaja, ne včuješ porady. Ale spodivajsie na Božu miłosť i mužovu lubov.
JERMA. Ty začepiła moju najhôršu ranu.
DOLORES. Muž u tebe dobry.
JERMA. (Ustaje.) Dobry, dobry! Nu i što? Lepi kob vôn byv nedobry. Dniom pase ovečki, a vnoče ličyt hrošy. A koli spit zo mnoju, to jak z obovjazku, a sam chołodny, jak mreć u truniê. Ja vse brydiłasie padkimi na mužykôv kobiêtami, ale tut sama vyła b jak tiêkajušča suka.
DOLORES. Jerma!
JERMA. Ja kobiêta ticha, ale i ja viêdu, što diêti rodiatsie od mužčyny. Ach, koli b ja mohła zagrubiêti sama od sebe!
DOLORES. Podumaj pro toje, što tvôj čołoviêk tože perežyvaje.
JERMA. Ne perežyvaje. Vôn ne choče diti.
PERŠA STARAJA. Ne hovory tak!
JERMA. Ja po očach baču, što sam ne choče i mniê ne daje. Ja joho ne lublu, ne lublu, a v jôm moje spasienije. Spasienije i moho honoru, i rodu.
PERŠA STARAJA. (Zlakavšysie.) Zaraz rozvidniêje. Tobiê treba voročatisie dodomu.
DOLORES. Zaraz stanut vyhaniati ovečki, i bude nedobre, koli tebe zobačat odnu.
JERMA. Mniê treba oddychnuti. Kôlko razy hovoryti molitvy?
DOLORES. Molitvu za zdravije dva razy, a do sviatoji Hanny -- raz, u pôvdeń. Koli zagrubiêješ, pryneseš mniê mišok pšenici, jak my dohovorylisie.
PERŠA STARAJA. Nad horami vže jasniêje. Idi.
DOLORES. Zaraz začnut odčyniati brunki, idi kruhom, koło rovu.
JERMA. (Nevesioło.) Ne viêdu, pošto ja siudy prychodiła!
DOLORES. Škoduješ?
JERMA. Niê!
DOLORES. (Zakłopočano.) Koli bojišsie, ja tebe trochi provedu.
JERMA. Ne treba!
PERŠA STARAJA. (Nespokôjno.) Poka dôjdeš do domu, zusiêm rozvidniêje. (Čuti hołosy.)
DOLORES. Ticho! (Prysłuchovujutsie.)
PERŠA STARAJA. Nikoho nema. Idi z Bohom.
(Jerma ide do dvery i v siêtuj chvili chtoś jijiê kliče. Try staryje zastyhajut na miêsti.)
DOLORES. Chto tam?
IVAN. Ja.
JERMA. Odčyni. (Dolores vahajetsie.) Odčyniš čy niê?
(Z-za dvery čuti pryhłušany hołosy. Vchodit Ivan z dvoma zołôvkami.)
MOŁODŠA ZOŁÔVKA. Vona ode.
JERMA. Tak, ja ode.
IVAN. Što ty tut robiš? Koli b ja zmôh, ja poklikav by ciêłu vjosku, kob usiê zobačyli, jak propadaje honor moho domu. Ale ja vsio zmovču, bo ty moja žônka.
JERMA. Koli b ja zmohła, ja b krykom voskresiła mertvych, kob vony skazali tobiê, što ja ne vinovata.
IVAN. I ne dumaj! Ja vsio sterplu, tôlko ne siête. Ty mniê łžeš, obvodiš mene kruhom palcia, bo ja prosty mužyk i ne ponimaju tvojich chitrostiuv.
DOLORES. Ivan!
IVAN. A vas troch ja i słuchati ne budu!
DOLORES. (Tverdo.) Tvoja žônka ne zrobiła ničoho złoho.
IVAN. Vona odno złoje i robit od samoho našoho vesiêla. Divitsie na mene, a očy v jijiê jak ihołki. Unočê ne spit, usiê poduški provzdychała.
JERMA. Stichni!
IVAN. Ne mohu vže bôlš. Treba miêti dušu z zeliêza, kob ne čuti, jak vona jijiê rêže po žyvomu, a nočami vybihaje z domu. I našto? Skažête mniê -- našto? Na hulici povno mužčyn. Kviêtok tam vona ne nazbiraje.
JERMA. Chvatit uže. Ni słova bôlš. Tobiê i tvojim zdajetsie, što tôlko vy odny pilnujete honoru, a ne znajete vy, što v mojôm domi nichto ničoho ne skryvav. Pudyjdi. Poniuchaj, čym pachne moje płatije, poniuchaj! Čym vone pachne kromi tebe, kromi tvoho tiêła? Ty mene pohańbiv pered luďmi i pluješ mniê v liciê. Dobre, robi zo mnoju, što chočeš, bo ty môj čołoviêk, ale mužčynami mniê ne dohaniaj.
IVAN. To ne ja tebe pohańbiv, ty sama sebe pohańbiła, i lude v vjosci vže začali hovoryti. Uže hovorat. Koli pudychodžu do ludi, zamovkajut; koli idu važyti muku, usiê movčat; i naveť unoče, koli pročnusie na poli, mniê zdajetsie, što dereva zamovkajut.
JERMA. Ja ne znaju, skôl nalitaje zły viêtior, kotory obmołočuje i kładovit pšeniciu -- a vona ž čysta.
IVAN. I ja ne znaju, čoho šukaje kobiêta, kotora tôlko i dumaje, jak vtečy z domu.
JERMA (Kidajetsie do muža i obnimaje joho.) Ty mniê potrêbny. Ty potrêbny mniê i dniom, i vnoče, bo mniê nema čym dychnuti. Mniê potrêbna tvoja krov i tvoja oborona.
IVAN. Pusti!
JERMA. Ne prohaniaj mene, poškoduj!
IVAN. Odstań!
JERMA. Podivisie, jakaja ja odna! Jak miêseć na nebi! Podivisie! (Divitsie na joho.)
IVAN. (Divitsie na jijiê i odšturchuje od sebe.) Odstań od mene narešti!
DOLORES. Ivan! (Jerma padaje na pomôst.)
JERMA (Hołosno.) Ja pujšła narvati dvoraninciuv i natknułasie na stinu. Ob siêtu stinu ja i hołôvońku rozobju.
IVAN. Perestań. Idemo.
DOLORES. Hospodi!
JERMA. (Kryčyt.) Proklinaju svoho baťka, kotory peredav mniê svoju krov! Proklinaju siêtu krov, kotora bjetsie vo mniê i ne može perejti v mojiê diêti!
IVAN. Kažu tobiê, stichni!
DOLORES. Tišej, lude idut.
JERMA. Mniê vsio rômno. Choč pokryču sobiê pered tym, jak pujti na dno temnoji jamy. (Ustaje.) Nechaj choč što-leń dobroho, choč hołos naroditisie z siêtoho tiêła.
DOLORES. Prochodiat mimo domu...
IVAN. Ticho.
JERMA. Movču, movču. Ne bôjsie.
IVAN. Idemo! Chutko!
JERMA. Idu, idu. Tôlko ne vykručuj mniê ruki. Odno diêło -- lubiti umom...
IVAN. Zamovkni!
JERMA (Ticho.) Odno diêło -- lubiti umom, a druhie -- tiêłom. Chaj bude proklate tiêło, kotore ne daje nam spokoju. Tak stojit zapisane, i mniê siêtoho ne peremohčy. Lepi vže ja zamovknu. (Vychodit.)
KARTINA DRUHA
Časôvnia pustelnika v horach. Na peršum plani vôz, zanaviêšany płachtoju, pud jakoju sidit Jerma. Vchodiat bosy kobiêty z darami dla časôvni. Na sceni i vesioła Staraja z peršoho aktu.
(Koli zanaviêsa pudymajetsie, na sceni spivajut.)
Ne bačyv ja tebe
jak była divčynoju,
pobaču ja tebe
jak stała žonoju.
Ne bačyv ja tebe,
jak była divčynoju,
rozdiahnu ja tebe
jak stała žonoju.
STARAJA. (Žartovlivo.) Popili sviatoji vodici?
PERŠA KOBIÊTA. Tak.
STARAJA. A teper tudy, do joho.
DRUHA KOBIÊTA. My v joho viêrym.
STARAJA. Prychodite prositi diti, a kažny rôk štoraz bôlš kavaliêruv siudy zahladaje. Vy ne znajete, čom? (Smijetsie.)
PERŠA KOBIÊTA. Našto siudy pryjšła, koli ne viêryš?
STARAJA. Podivitisie. Ja zdurniêła, i prychodžu siudy podivitisie. I za synom pryhlanuti. Łoni tut dva mužyki zabili odin odnoho čerez odnu porožniu. I naohuł ja prychodžu siudy, bo choču!
PERŠA KOBIÊTA. Bôh tobiê sudija. (Vychodit.)
STARAJA. (Nasmiêšlivo.) I tobiê. (Vychodit.)
(Vchodiat Maryja i Perša diêvčyna.)
PERŠA DIÊVČYNA. Pryjiêchała?
MARYJA. O-tam jichni vôz. Čuť uprosili. Vona ciêły miêseć z łôžka ne vstavała. Ja jijiê bojusie. Uziała sobiê do hołovy štoś nedobre...
PERŠA DIÊVČYNA. A my pryjiêchali z sestroju. Vona vôsim liêt jiêždit, i vsio daremno.
MARYJA. Kotoruj sudžane, taja i vrodit.
PERŠČA DIÊVČYNA. I ja siête hovoru. (Čuti hołosy.)
MARYJA. Ne lublu ja siudy jiêzditi. Chodiêm na popłavy, de vsiê lude.
PERŠA DIÊVČYNA. Łoni, koli stemniêło, jakijeś mołodčaki chvatali moju sestru za cićki.
MARYJA. Kruhom na štyry vjoski čort znaje što hovorat.
PERŠA DIÊVČYNA. A za časôvnioju ja bačyło bôlš čym sorok bočok z vinom.
MARYJA. I kavaliêruv tut bôlš čym moški nad bołotom.
(Čuti hołosy. Vchodiat Jerma i inšy kobiêty, vony idut do časôvni boso z vitymi svičkami v rukach. Zmerkajetsie.)
JERMA.
Hospodi, zmiłujsie nado mnoju,
na daj zvjanuti bez soncia.
DRUHA KOBIÊTA.
Chaj v nevrôdnum jeji tiêli
Zacvite žovtiutka ruža.
MARYJA.
Čerevo svojeji słuhi
Obohrêj zemnym ohniom.
USIÊ CHOROM.
Hospodi, zmiłujsie nado mnoju,
ne daj zvjanuti bez soncia.
(Poklakajut.)
JERMA.
Tam na nebi v rajśkum sadi
radosť kviêtkami bujaje,
a miž jimi nebesnymi
čudo-ruža zacvitaje.
Tam nad jeju stojit anhieł,
rozłožyvšy svojiê ruki,
v joho kryła jak vitryła,
očy — jak smertelny muki.
Sered listia zelonoho
tepłe mołoko stikaje
i spokôjny zory v nebi
ručajkom obohryvaje.
Hospodi, rozkryj mniê ružu
nad mojim nevrôdnym tiêłom.
(Ustajut.)
DRUHA KOBIÊTA.
Hospodi, znimi svojeju
rukoju žar z jeji ščokuv.
JERMA.
Vysłuchaj moju molitvu
na sviatôm na siêtum miêsti.
Daj mniê, hrêšnuj, ružu v tiêli,
Kôlko b mene ne kołoła.
USIÊ CHOROM.
Hospodi, zmiłujsie nado mnoju,
ne daj zvjanuti bez soncia.
JERMA.
Chaj v mojôm nevrôdnum tiêli
čudo-ruža zacvite.
(Vychodiat. Z liêvoji storony vybihajut divčeniata z dovhimi lentami v rukach. Z pravoji, ohladajučysie, šče try. Roste šum hołosôv, zvuki zvonôv i šelestunôv. U hłubiniê na podyjum vbihajut siêm divčeniat i machajut lentami vliêvo. Šum štoraz bôlšy. Vchodiat dvoje v velikich maskach, Mužyk i Baba. Maski zusiêm ne hroteskny, a po-narodnomu hožy. Mužyk trymaje v ruciê byčyny rôh. Baba machaje našyjnikom šelestunôv.)
DIÊTI. Dyjavoł i joho žônka! Dyjavoł i joho žônka!
(U hłubiniê sceny kryčat i tanciujut. Stało preč temno.)
BABA.
Smutna diêvka kupałasie
v bystruj rêčenci u horach.
Jak paciôrki zichotiêli
krapelki vody na skôry.
V berehach ponad vodoju,
zôłka ranicia stojała,
viêtior duv na jiê horoju
i divčyna vsia dryžała.
Oj, stojała diêvka hoła!
Płakała z bidy i hora!
DIÊTI.
Z hora płakała-rydała!
PERŠY MUŽČYNA.
Čom kochania ja ne znała?
DITIA.
Z viêtrom pronesło, z vodoju!
DRUHI MUŽČYNA.
Na koho vona čekała?
PERŠY MUŽČYNA.
Čom nikoho ne doždała?
DRUHI MUŽČYNA.
Vysochło pustoje tiêło,
Vysochło i pošarêło.
BABA.
V siêtu nôčku vsiê pobačat,
Na koho ja tak čekała.
V siêtu nôčku, u kupalśku
Rozorvu vsiê pokryvała.
DITIA.
Siêta nôčka nastupiła!
Ne było šče tak nikoli!
Podivêteś, što za temra
Nad vodoju i na poli.
(Začynajut hrati gitary.)
MUŽYK. (Ustaje i trese rohom.)
Oj, jak môcno pobiliêła
zamužom bez ščastia-doli!
Ale makom jeji tiêło,
Rozcvite mniê na prypoli.
(Pudychodit.)
Jak pryjšła ty na Kupale,
kob odkryti svoje tiêło,
ne chovaj licia za čornym,
łona ne skryvaj za biêłym.
Vyjdi ticho za časôvniu,
tam de dereva stinoju,
i pobuď do peršych piêvniuv,
pokačajsie tam zo mnoju.
BABA.
Prosijało i pročnułoś
mołodici zhasłe tiêło,
potum kôškoju zvinułoś,
od kochania onemiêło.
MUŽYK.
Razy siêm vona stohnała,
razy deveť pudymałaś,
tôlko razy mjahka ruža
z tverdym gozdikom zlivałaś.
TRETI MUŽČYNA.
Pobory jiê svojim rohom!
DRUHI MUŽČYNA.
Zakružy jiê pjanym tanciom!
PERŠY MUŽČYNA.
Jak kačajetsie zamužnia!
MUŽYK.
Ode na Kupali
pravjat mužyki.
Mužyki naversi,
mužyki-byki.
Dostajutsie ružy
tomu, chto zasłužyt.
DITIA.
Svisni jijiê viêtrom!
DRUHI MUŽČYNA.
Svisni jijiê prutom!
MUŽYK.
Zaniałaś ohniom
pud starym rekrutom!
PERŠY MUŽČYNA.
Zhinajetsie trostinoju.
DITIA.
Schilajetsie kviêtkoju.
MUŽČYNY.
Divčata, idiête zsiol!
MUŽYK.
Kob chutčej dohorêło
zaniate tanciom i ohniom
nanovo zvinčane tiêło!
(Usiê vychodiat, tanciujučy i plaskajučy rukami. Spivajut.)
USIÊ.
Tam na nebi v rajśkum sadi
radosť kviêtkami bujaje,
a miž jimi nebesnymi
čudo-ruža zacvitaje.
(Z krykom probihajut dviê diêvčyny. Vchodit vesioła staraja.)
STARAJA. Spati ne dajut. Zaraz vona pryjde. (Vchodit Jerma.) I ty tut? (Jerma, stomlana, ne odkazuje.) Čoho ty siudy prijiêchała?
JERMA. Ne viêdu.
STARAJA. Nijak ne možeš pohoditisie? A muž tvôj de?
(Jerma zmučana i dumaje tôlko pro odne.)
JERMA. Tut.
STARAJA. Što vôn robit?
JERMA. Pje. (Pauza. Pudymaje ruku do łoba.) Oj!
STARAJA. A ty ne ojkaj. Raniêj ja tobiê ne kazała, ale teper skažu.
JERMA. A što novoho ty mniê možeš skažati?
STARAJA. Toje, pro što ne možna movčati. Toje, što i tak vidno. To tvôj čołoviêk vinovaty, čuješ? Kob mene zadušyło, koli kažu nepravdu. I baťko v joho, i diêd, i pradid — usiê nikudy ne hodilisie. Kob u jich było ditia, zemla z nebom musili pominiatisie mistiami. Vony na vodiê zamiêšany. A tvoja rudnia ne takaja. U tebe sestry i braty po vsiôm prychodi. Jakoje proklatije tobiê vypało, a ty ž takaja krasavicia.
JERMA. Proklatije. Jakby kołôsie jadom pobryzkali.
STARAJA. Ale ty maješ nohi i možeš pokinuti toj dôm.
JERMA. Pokinuti?
STARAJA. Koli ja tebe ode zobačyła, sercie mniê perevernułosie. Baby chodiat siudy po novych mužykôv, a Sviaty tvoryt čudiesa. Môj syn žde tebe za časôvnioju. Mniê v domi potrêbna kobiêta. Idi z jim, budemo žyti razom. Krov u joho dobra, moja. Pryjdeš do nas, a v nas šče kołyskoju pachne. Na poterusi z tvoho sinnika vyroste chliêb dla tvojich diti. Idemo. Što tobiê lude? A dla muža v nas znajdutsie takije nožê i švajki, što vôn i nosa ne sune na našu huliciu.
JERMA. Movčy! Zamovkni! Ja ne siêtoho choču. Ja nikoli tak ne zroblu. Nevže ty podumała, što ja mohu pujti z inšym mužčynoju? A de honor? Voda ne teče nazad, a miêsec ne pokazujetsie v południe. Idi svojeju dorohoju. A ja pujdu svojeju. Ty napravdu podumała, što ja mohu puddatisie inšomu mužčyni? Ja ne budu od joho vymoluvati jak rabynia toho, što i tak moje. Pojmi mene dobre i bôlš pro siête zo mnoju ne hovory. Ja ne z tych, što šukajut čužych mužčyn.
STARAJA. Chto choče piti, toj vodiê radujetsie.
JERMA. Ja — jak suchoje pole, na kotorum zmiêstitsie tysiača vołôv z płuhami, a ty mniê daješ tôlko kružku vody z kołodecia. Mniê bolit ne tiêło, a duša.
STARAJA. (Rêzko.) Robi jak znaješ. Jak sobiê chočes. Ty — jak osot na piêskach. Kolušča. Pustaja.
JERMA. Pustaja! Tak, ja siête viêdu. Pustaja! Ty mohła siêtoho i ne hovoryti. Raduješsie, jak małyje chłopci, kotory mučat kotenia nasmerť. Mniê od samoho vesiêla siête słovo naumiê, ale diś joho čuju peršy raz, mniê joho v tvar šče ne hovoryli. I ja peršy raz bačy, što tak vono i je.
STARAJA. A ja tebe ne škoduju, ni trochi. Dla syna znajdu inšu.
(Odchodit. Daleko čuti, jak spivajut bohomôlci. Jerma ide do voza, odtôl vychodit Ivan.)
JERMA. Ty tam sidiêv?
IVAN. Tak.
JERMA. Pudsłuchuvav?
IVAN. Pudsłuchuvav.
JERMA. I čuv?
IVAN. Tak.
JERMA. Nu što ž. Idi, ostav mene.
IVAN. Pora i mniê skazati.
JERMA. Hovory.
IVAN. Pora i mniê ponarykati.
JERMA. Na što?
IVAN. Na toje hôrkie, što v horli nazbirałosie.
JERMA. A mniê vone nazbirałosie v kostiach.
IVAN. Mniê vže nadojiêło terpiêti tvôj płač nevjadomo za čym, ne z siêtoho sviêta, za rečami z poviêtra.
JERMA. (Môcno zdivivana.) Kažeš, nevjadomo za čym z inšoho sviêta? Za rečami z poviêtra?
IVAN. Za tym, čoho ne było i ne bude, i što od nas ne zaležyt.
JERMA. (Gvałtôvno.) Hovory! Hovory!
IVAN. Za tym, što mene ne obchodit. Čuješ? Što mene ne obchodit. Treba narešti tobiê siête skazati. Mene obchodit toje, što možna vziati v ruki. Toje, što možna zobačyti.
JERMA. (Staje na kolina, u rozpačy.) Aha, aha. Ja chotiêła, kob ty mniê siête skazav. Koli pravda vnutrê, jijiê i ne odčuvaješ. A koli vona vychodit nadvôr, jijiê vsiê bačat i čujut. Tebe ne obchodit! Narešti ja siête včuła!
IVAN. (Pudchodit do jijie.) Tak i povinno było byti. Posłuchaj mene. (Obnimaje jijiê, choče pudniati.) Inšy kobiêty radovalisie b tvojomu žyciovi. Bez diti žyti vyhudniêj. Mniê bez jich lepi. My z toboju ni v čôm ne vinovaty.
JERMA. A što tobiê treba od mene?
IVAN. Ty sama.
JERMA. (Rozvorušana.) Ot što! Tobiê potrêbny dôm, spokuj i žônka. Bôlš ničoho. Pravdu kažu?
IVAN. Tak. Usiêm siête treba.
JERMA. A rešta? A ditia?
IVAN. (Rêzko.) Ne potrêbne vono mniê! Kôlko možna pytatisie? Tobiê treba kryknuti v ucho, kob ty siête poniała i narešti uspokojiłasie?
JERMA. Ja tak chotiêła ditiata, a ty pro joho ni razu ne podumav?
IVAN. Ni razu. (Oboje sidiat na zemliê.)
JERMA. I mniê nema čoho ždati?
IVAN. Nema čoho.
JERMA. I tobiê nema čoho?
IVAN. I mniê. Daj sobiê spokuj.
JERMA. Pustaja!
IVAN. I budemo žyti v spokoji i zhodi. Obnimi mene. (Obnimaje jijiê.)
JERMA. Što tobiê treba?
IVAN. Treba mniê ty. Ty pry miêseci takaja hoža.
JERMA. Ty tak divišsie na pečane kurenia, koli prohołodaješsie.
IVAN. Pociłuj mene...
JERMA. Niê. Nikoli. (Jerma kryčyt i chvataje muža za horło. Vôn padaje navznak. Jerma dušyt joho za horło, poka vôn ne vmiraje. Čuti spiêvy bohomôlciuv.) Pustaja. Ja pustaja, zatoje vsio teper znaju. I ja teper sama. (Ustaje. Pomału zbirajutsie lude.) Teper ja oddychnu, ne budu pročynatisie i dumati — a raptom vo mniê inša krov? Moje tiêło zasochło navse. Čoho vy pryjšli? Ne pudchoďte! Ja zabiła svoje ditia! Ja sama zabiła svoje ditia!
(Lude stajut u hłubiniê sceny. Čuti, jak spivajut bohomôlci.)
ZANAVIÊSA
