Diś u Minśku vyjšła knižka mojich vybranych esejuv i spominkovych tekstuv pud nazvoju Словы ў голым полі. Vyjšła v vydavnictvi Логвінаў, u seryji Галерэя Б, kotoru osnovav i prodovžuje vydavati Ihar Babkou, minśki poet, prozajik i filozof (joho uvodiny v moju knihu).

Pry siêtuj okaziji prychodit mniê do hołovy ne menš čym tuzin raznych dumok, ale ode ja choču skazati tôlko pro dviê abo try z jich.

Jak ne divno, ale Словы ў голым полі – perša moja knižka, kotora vychodit v Biłorusi. Pravda, u 2007 roci v Biłorusi vyjšôv môj perekład noveli Bohumila Hrabala Танцавальныя гадзіны для старэйных і спрактыкаваных, ale to byv vsioho peredruk tekstu, kotory kilka rokuv raniêj byv opublikovany v biłostôćkuj Правінцыі. Словы ў голым полі – perša moja knižka, kotoru ja spicijalno šykovav do vydania v Minśku. Usiê inšy knižki, do jakich ja prykłav ruku jak autor abo perekładčyk, vyjšli v Pôlščy. Posli toho, jak ja pohrôbsie v svojôj pameti i na svojich knižnych pôłkach, znajšłosie puvtora desiatka vydaniuv, do zjavlenia kotorych ja bôlš čy menš pryčynivsie. To dla mene dosyć nespodiêvany vynik (to značyt, ja ne spodivavsie, što siêtoho bude až tôlizno):

1. Джэймс Джойс, Уліс, 1, Беласток 1993 (perekładčyk).
2. Ян Максімюк, Беларуская Гімназія імя Янкі Купалы ў Заходняй Нямеччыне, 1945-1950, Беласток–Нью-Ёрк 1994 (autor).
3. Za niebokresem Europy, Antologia młodej poezji białoruskiej 1987-1997, Białystok 1998 (układalnik, redaktor, odin z perekładčykuv, autor poslisłôvja; inšy perekładčyki: Halina Maksymiuk, Alina Wawrzeniuk, Mikołaj Wawrzeniuk).
4. Adam Hlobus, Demonokameron, Białystok 1998 (redaktor, autor poslisłôvja, odin z perekładčykuv; inšy perekładčyki: Bogdan Dudko, Igor Iwaniuk, Oleg Łatyszonek, Tamara Łatyszonek, Witalis Łuba, Mirosława Łuksza, Aleksander Maksymiuk, Halina Maksymiuk, Barbara Piekarska, Tomasz Sajewicz, Alina Wawrzeniuk, Mikołaj Wawrzeniuk, Aleksander Wierzbicki).
5. Wasil Bykau, Ściana, Białystok 1999 (odin z dvoch perekładčykôv; druhi perekładčyk: Czesław Seniuch).
6. Uładzimier Arłou, Requiem dla piły motorowej, Białystok 2000 (układalnik, redaktor, odin z perekładčykuv, autor poslisłôvja; inšy perekładčyki: Oleg Łatyszonek, Mirosława Łuksza, Halina Maksymiuk, Czesław Seniuch, Aleksander Wierzbicki).
7. Правінцыя 1-2/2000, Беласток (odin z redaktoruv, perekładčyk, autor; inšy redaktory: Aleś Arkuš, Aleksander Maksimjuk (hołôvny), Siarhiej Šupa).
8. Правінцыя 3-4/2002, Беласток (odin z redaktoruv, perekładčyk, autor; inšy redaktory: Aleś Arkuš, Aleksander Maksimjuk (hołôvny), Siarhiej Šupa).
9. Andrej Chadanowicz, Święta nowego rocku, Wrocław 2006 (odin z perekładčykuv; inšy perekładčyki: Katarzyna Bortnowska, Leszek Engelking, Adam Pomorski, Bohdan Zadura).
10. Uładzimier Arłou, Kochanek Jej Wysokości, Wrocław 2006 (odin z troch perekładčykuv; autor uvôdnoho słova; inšy perekładčyki: Konstanty Bondaruk, Halina Maksymiuk).
11. Aleś Razanau, Leśna droga, Wersety, Wrocław 2007 (odin z dvoch perekładčykuv; druhi perekładčyk: Oleg Łatyszonek).
12. Багуміл Грабал, Танцавальныя гадзіны для старэйшых і спрактыкаваных, Менск 2007 (perekładčyk, autor poslisłôvja).
13. Walancin Akudowicz, Dialogi z Bogiem, Wrocław 2008 (odin z dvoch perekładčykuv; druhi perekładčyk: Halina Maksymiuk).
14. Ihar Babkou, Królestwo Białoruś, Interpretacja ru(i)n, Wrocław 2008 (perekładčyk, autor uvôdnoho słova).
15. Nie chyliłem czoła przed mocą, Antologia poezji białoruskiej od XV do XX wieku, Wrocław 2008 (odin z perekładčykuv).

Druha refleksija vynikaje z peršoji. Perevažna bôlšosť z siêtych knižok zjaviłasie jak vynik spuvpraci z inšymi osobami. To dla mene zusiêm nespodiêvany vynik. Mniê vse zdavałosie, što čołoviêk z mene dovoli zamkniony i introvertyčny, to značyt, taki, kotory naohuł unikaje kontaktuv z hromadoju. A tut na tobiê! – pokažête mniê šče choč odnoho takoho kumpaniêjśkoho pisaku z Biłostôčyny, kotory tak ochvôtno i bezproblemno diêlitsie pisaćkoju słavoju z inšymi, jak ja :)

Tretia refleksija nad mojeju pisaćkoju karjeroju bude zusiêm spodiêvana, choč bôlšosť našych ludi, kotorym ja siêtu refleksiju starajusie vtołkovati protiahom ostatnich 5-6 liêt, prykidujetsie, što vona jich ne dotyčyt, abo što mniê v Čechiji naohuł štoś pomišałosie i ja pletu ono sobie a muzom.

Problema v tôm, što biłostôćki biłoruśki pisaki vže davno perestali pisati dla biłoruśkoji biłostôćkoji publiki, a pišut abo dla pôlśkoji, abo dla biłoruśkoji minśkoji, abo najčastiêj sobie a muzom (to značyt, sponsoram z MSWiA). Jak davno vže siête tiahnetsie? Jak mniê zdajetsie, bude ne menš, čym liêt 20. Na Biłostôčyni vže praktyčno nichto ne čytaje po-biłoruśki, ale knižki po-biłoruśki na Biłostôčyni vse šče vychodiat. Kudy vony divajutsie? Nikudy, abo, koli skorystati ode metaforu Carlosa Ruiza Zafóna, lahajut odrazu na mohiłki zabytych knižok.

Ja sam, koli divlusie na spis svojeji knižnoji produkciji, ne mohu stopudovo skazati, što napisav čy perekłav choč odnu rêč, jakaja na samum diêli zacikaviła našoho čytača na Biłostôčyni. Joyce abo knižka pro biłoruśku emigraciju? Kob zacikaviti Joyce’om po-biłoruśki, treba było b znajti na Biłostôčyni choč z tuzin ludi, jakije viêdali b biłoruśku movu trochu lepi, čym na urovni žurnalistyki. Takich ludi, kromi žmiêńki žurnalistuv, nema. Nu a knižku pro emigranćku biłoruśku gimnaziju nema čoho i zhaduvati, bo vona, choč pisałasie biłostočaninom i drukovałasie v Biłostoku, była z samoho počatku pryznačana dla minśkoho čytača. Ja dumaju, što i dva vypuski almanachu Правінцыя ne miêli nijakoho istotnoho vpłyvu na biłoruśkoho biłostôćkoho čytača, choč programno vony byli skirovany pered usiêm do joho. Ne zavezavsie v nas nijaki kontakt zo svojim čytačom, a kontakt z nepudlaśkim čytačom, pôlśkim čy biłoruśkim, byv dovoli efemerny i prypadkovy, koli byv naohuł.

Koli my ne možemo zacikaviti svojim pisaniom ludi, sered jakich my vyrosli i vychovalisie, to čy možemo zacikaviti čužych? I čym, jak ne svojim?

Knižka Словы ў голым полі – jak mniê zdajetsie – odna z najbôlš biłostôćkich knižok, kotory koli-leń vychodili v biłoruśkuj knižnuj prostory v žanry esejistyki. Knižka, koli možna tak vykazatisie, reflektuje biłoruśku kulturnu sytuaciju i biłoruśku dolu z pozyciji pudlaśkoho biłorusa, dla jakoho naše nepovtôrne pudlaśkie dosviêdčanie biłoruśkosti je ne stydlivym balastom (kotory treba promovčati abo tôlko zhanuti deś na marginesi jak štoś folklorne i neistotne dla „vysokoji kultury”), a stojit u centry refleksiji nad ohulnoju biłoruśkoju sytuacijeju i słužyt osnôvnoju miêrkoju dla ociênki siêtoji sytuaciji. Ale siêtu moju knižku, nažal, ne pročytaje naohuł nichto z tych čytačôv, na kotorych mniê najbôlš zaležyt, to značyt, takich, kotory jak ja učylisie svojeji biłoruśkosti pered usiêm čerez pudlaśkie słovo od tata z mamoju, a ne čerez biłoruśkie literaturne słovo z pudručnika abo gazety.

Naš tragičny paradoks beretsie z toho, što my na Biłostôčyni možemo vykazati svoje vłasne i nepovtôrne tôlko v movach, z jakimi Bôh pustiv nas na siêty sviêt, to značyt, abo v biłoruśkuj, abo v pudlaśkuj.

Po-pôlśki ničoho v nas ne otrymuvałosie v minułum i ničoho ne otrymajetsie v budučyni, bo pôlśka mova – to Moloch, jaki bezlitosno jiêsť naš sviêt, ničoho istotnoho z joho ne pokidajučy. Pôlśkie słovo falšuje naš sviêt, poka šče vôn zostajetsie našym. Koli vôn stane dotła pôlśkim, to može i pôlśki piśmenniki začnut u nas zavoditisie.

Po-biłoruśki vže ničoho ne otrymujetsie, bo, po-perše, lude na Biłostôčyni vže perestali včytsie kulturno po-biłoruśki pisati, a po-druhie, i siête šče bôlš istotne, lude vže odučylisie čytati po-biłoruśki što-leń kulturne. Možlivo, chto-leń šče i napiše što-leń varte vvahi po-biłoruśki, ale koli siêtoho nichto v nas ne pročytaje, to jakoje značenie dla nas može miêti takoje pisanie? Inakš kažučy, čy možna byti piśmennikom bez čytačôv? Abo, čy možna byti animatorom kultury, puskajučy v sviêt ono kulturny fantomy?

Značna časť našych ludi daliêj šče učyt svojich diti hovoryti po-pudlaśki, ale tragičny paradoks u siêtym vypadkovi polahaje na tôm, što takije naturalny vysiłki oborony svojoho sviêtu i povstrymania Molocha polonizaciji ne majut protiahu v instytucijnych formach biłoruśkoho žycia na Biłostôčyni. Zatoje biłostôćki biłoruśki instytuciji zavziato narodžujut upyruv i kupu mertvych artefaktuv dla štoraz šyrêjšych kulturnych mohiłok.

Sam ja, zrozumiêło, u podôbnuj sytuaciji. Ale ja, jak mniê zdajetsie, ne bojusie kazati hołosno pro toje, pro što skazav u siêtum teksti i v mnôho jakich inšych na Svoja.org. Ja tože ne bojusie pudkazuvati koje-jakije sposoby probudženia z siêtoji puvmertvoji očmeniêłosti. I mniê nikoli ne prychodit do hołovy, kob opravduvati sebe tak, jak nedavno opravduvav svoju produkciju odin z funkcyjoniêruv našoji oficijnoji fantomnoji kultury, kotory vykazavsie v takôm sensi, što nibyto edukovati sebe i hospodarovati možna tôlko na mohiłkach, a chto v siêtum ne bačyt svojeji šansy, toj, podług joho, janyčar...

Oficijna biłoruśka kultura na Biłostôčyni ne daje šansy povnopravnoho spuvudiêłu v jeji stvorani čy spožyvani dla 70% biłorusuv, dla kotorych rôdnoju movoju je pudlaśka, a ne biłoruśka. Siêty biłorusy dla našoho oficijozu – „janyčyry”, tak skazati, z definiciji.

U mene je para idejuv dla knižok, jakije mniê šče chočetsie napisati po-biłoruśki. Ja naveť začav uže zbirati materyjał do jich. Koli choč odna z jich mniê napišetsie, ja, naturalno, sprobuju vydati jijiê ne v Biłostoku (bo vona na Biłostôčyni nikomutki ne bude potrêbna), a v Minśku (koli, zrozumiêło, do toho času i Minśk ne peretvorytsie v metaforu Carlosa Ruiza Zafóna).

Z Biłostôčynoju v mene tože zvjazany siakije-takije knižny plany. Ale na Biłostôčyni mniê chočetsie vydavati vže tôlko po-pudlaśki, kob dati šansu našym ludiam („janyčaram”) projtisie ne tôlko po mohiłkach, ale i pochoditi trochi tam, de šče pachne čymś žyvym. Inakš kažučy, ja viêru, što nam šče možlivo pisati i dla ludi, a ne tôlko dla „muzuv” z Varšavy čy Vrocłava.