2 hrudnia v Biblijoteci imeni Vaclava Havela v Prazi (hulicia Řetězová 7) odbyłasie prezentacija čeśko-biłoruśkoho zbornika „České vědomí Bělarusi/ Чэшскае ўсведамленне Беларусі”, vydanoho sioholita v „Nakladatelství Karolinum”, vydavnictvi Karlovoho Universitetu v Prazi.
Zbornik byv pudšykovany profesorom Jiří Marvanom z Prahi razom z doktor Věroju Lendělovoju i magistrom Michałom Vašíčkom.
Biłoruśkim i zahraničnym slavistam zbornik prezentovavsie pudčas XV mižynarodnoho zjiêzdu slavistuv u Minśku v serpniovi sioholita. Prezentacija v Biblijoteci Vaclava Havela prytiahnuła vvahu čeśkich naukôvciuv i studentuv schôdniosłovjanśkich filologijuv.
U zborniku publikujutsie artykuły blizko 30 čeśkich i biłoruskich autoruv pro historyju čeśko-biłoruśkich kontaktuv, začynajučy od druku Bibliji Franciška Skaryny, i tože teksty z biłoruśkoji lingvistyki, filologiji, kultury, folklorystyki i ekonomiki.
Ja zhaduju siêty zbornik na našuj storônci pered usiêm tomu, što v jôm zmiêščany try mojiê teksty, dva pro pudlaśku movu i odin pro biłoruśkoho movoznavcia Chvedora Klimčuka, odnoho z najbôlš vybitnych spicijalistuv po hovôrkach biłoruśkoho Poliêsia: „Нармалізацыя правапісу падляскай мовы на аснове лацінкі”; „Movna sytuacija biłorusuv Pudlaša”; „Fjodar Klimčuk: Dohladalnik poliêśkoho skarbu”. Jak vidno po zahołôvkach, dva z siêtych artykułuv opublikovany na pudlaśkuj movi. U naukovum zbornikovi, vydanum u odnôm z najbôlš słavnych universytetuv Europy. Bôhme, ne łhu. U Prazi vže zrozumiêli, nakôlki važnoju dla pudlaśkich biłorusuv je pisana pudlaśka mova. I nichto tut ne bačyt najmenšych problemuv, kob na siêtuj movi publikovati artykuły v naukovych zbornikach. Kob ja počuv takoje od kohoś inšoho, nikoli ne poviêryv by. Ale siête prydaryłosie zo mnoju, i mniê nema inšoho vychodu (nema inšoho londu, jak skazav by môj baťko), jak tôlko poviêryti...
Usiêm prychilnikam i neprychilnikam pisanoji pudlaśkoji movy ja postanoviv tut zmistiti svoju promovu na prezentaciji zbornika „České vědomí Bělarusi/ Чэшскае ўсведамленне Беларусі”, u jakôm zjavilisie historyčno peršy naukovy teksty po-pudlaśki. Pokôlko sam moment byv historyčny, to i promova povinna tože takoju byti. Voilà:
Шаноўныя спадарыні і спадары!
Перш за ўсё я хачу падзякаваць выдаўцам і складальнікам зборніка „Чэшскае ўсьведамленьне Беларусі”, прафэсару Іржы Марвану і доктар Веры Лэндзелавай за тое, што яны запрасілы мяне як аўтара да ўдзелу ў выданьні гэтага зборніка і запрапанавалі мне сказаць некалькі словаў на гэтай прэзэнтацыі.
Пра свой сьціплы ўклад у складаньне зборніка я скажу пад канец выступленьня. А на пачатак мне хацелася б падкрэсьліць дзьве альбо тры рэчы, якія беларусу мусяць непазьбежна прыйсьці на думку, калі ён пазнаёміцца з гэтым выданьнем.
Па-першае, як мне здаецца, бадай ці не ўпершыню ў Эўропе, у слаўным унівэрсытэце са шматвяковай традыцыяй, выходзіць такі аб’ёмісты зборнік матэрыялаў, прысьвечаных узаемаадносінам беларускага народу зь іншым эўрапейскім народам у гістарычнай пэрспэктыве. Гэта сапраўды ўнікальнае выданьне, асабліва калі мець на ўвазе, што беларусы з чэхамі геаграфічна не суседнічаюць.
Па-другое, кожны, хто пазнаёміцца з гэтымі матэрыяламі, ня можа не прызнаць, што адносіны чэхаў да беларусаў у гістарычнай пэрспэктыве былі адносінамі выключна спагадлівымі і сяброўскімі. Чэскі народ у розныя пэрыяды сваёй гісторыі працягваў беларусам руку дапамогі. Гэтак было ў пачатку ХVI стагодзьдзя, калі ў Празе друкаваў сваю Біблію Францішак Скарына, гэтак было і ў пачатку ХХ-га стагодзьдзя, калі ўрад Чэхаславаччыны даваў стыпэндыі і адукацыю студэнтам зь Беларусі. І гэтак ёсьць у пачатку ХХІ стагодзьдзя, калі Чэхія стала месцам прытулку для шматлікіх палітычных эмігрантаў і выхадцаў зь Беларусі. Ня ведаю, ці здолеюць беларусы калі-небудзь выплаціць гэты доўг удзячнасьці чэхам.
Ну і па-трэцяе, калі ў Празе, у Карлавым Унівэрсытэце, выходзіць навуковы зборнік матэрыялаў, прысьвечаны розным аспэктам гістарычных і культурных дачыненьняў двух народаў, дык зразумела, што ў ім ня могуць адсутнічаць мовазнаўчыя матэрыялы. Проста ў Празе такі ўжо дух месца, genius loci, які не дазваляе забыцца на мову/мовы.
Зборнік „Чэскае ўсьведамленьне Беларусі” — гэта, па-сутнасьці, два зборнікі альбо, іначай, зборнік зь дзьвюма выразнымі тэмамі. Пра адну тэму я толькі што сказаў — гэта, кажучы коратка, падсумаваньне таго, колькі беларусы заўдзячваюць чэхам. А другая тэма — гэта стан сучаснай беларускай мовы, яе дыялектаў і гаворак. Гэты чэска-беларускі зборнік, які пад адной вокладкай сабраў каля 30 аўтараў, дае салідную арыентацыю ў тым, што зараз адбываецца ў беларускім мовазнаўстве і дыялекталёгіі.
У дадатак, зборнік дае яшчэ нешта, чаго мы не сустрэнем ні ў якім іншым навуковым зборніку, прысьвечаным беларускім пытаньням. Я тут кажу пра матэрыялы, напісаныя не на літаратурным варыянце беларускай мовы, а на дыялектных варыянтах мовы. У зборніку „Чэшскае ўсьведамленьне Беларусі” ёсьць матэрыялы на трох дыялектных варыянтах мовы — артыкул Фёдара Клімчука пра нацыянальны нігілізм, напісаны на гаворцы ягонай роднай вёскі Сіманавічы ў Берасьцейскай вобласьці; артыкул Адама Каліты, напісаны на гаворцы вёскі Ломуш у Гомельскай вобласьці; і ёсьць два мае тэксты, напісаныя на нармалізаваным варыянце падляскіх гаворак. Ну што ж, выпадае толькі падзякаваць прафэсару Іржы Марвану за ягоную, так бы мовіць, грамадзянскую сьмеласьць, якая несумненна тут спатрэбілася, каб дапусьціць дыялекты ў навуковую публікацыю.
Па-сутнасьці, зборнік „Чэшскае ўсьведамленьне Беларусі” — першая навуковая публікацыя ў сьвеце, у якой я паведамляю пра спробу правапіснай кадыфікацыі ўсходнеславянскіх гаворак на Падляшшы ў Польшчы пад назвай падляскай мовы. Праўда, значна раней я напісаў разьдзел пра падляскую мову ў кнігу, якая рыхтуецца да выданьня выдавецтвам Кэмбрыджскага Ўнівэрсытэту ў Вялікабрытаніі, але гэтая ангельскамоўная кніга мае выйсьці толькі ў наступным годзе. Так што гэты чэска-беларускі зборнік апярэдзіў брытанцаў — пра тое, як выглядае мова каля 70% этнічных беларусаў у Польшчы, навуковы сьвет даведаецца якраз з Прагі, а не з Кэмбрыджу.
Ну дык вось, у мяне якраз столькі пра сёньняшні зборнік. Яшчэ раз дзякую выдаўцам і складальнікам за тое, што яны далі мне магчымасьць паўдзельнічаць у гэтым надзвычай цікавым, прэстыжным і гістарычным выданьні.
