Hołôvna Svojim diêtium Artykuły Literatura Słovnik Zvukovyje skopy Zvežêteś z nami Svoja.org na Facebook
Svoja mova, svôj vybur, svôj los...
Svoja.org » Hromada » Maksymiuk Jan » Parnaja ličba
Parnaja ličba
Natisnuti, kob pobôlšyti...

Vystupanie parnoji ličby v pudlaśkuj movi – odin z aspektuv jeji nepovtôrnosti

Jan Maksimjuk
29 hrudnia 2011

U siêtum teksti bude trochi pro sekrety ličby imiênnikuv u pudlaśkuj movi. Pudlaśka mova naležyt do tych rêdkich indoeuropejśkich movuv, u kotorych, okrum odinóčnojimnôžnoji ličby, vystupaje dovoli prymiêtno šče tak zvana parnája ličba (dualis).

U słovjanśkich movach parnaja ličba jak povnopravna gramatyčna kategoryja zachovałasie do diś tôlko v słovenśkuj, nižniołužyćkuj i verchniołužyćkuj movach. U inšych słovjanśkich movach zachovalisie tôlko relikty parnoji ličby, ale v pudlaśkuj movi siêty relikty namnôho častiejšy, čym, naprykład, u biłoruśkuj, ukrajinśkuj i pôlśkuj razom uziatych.

Parnaja ličba v starosłovjanśkuj movi vykorystovuvałasie ne tôlko v vypadku naturalnoji parnosti časti tiêła (ruki, nohi, ušy, očy, plečy), ale i v vypadku lubych dvoch rečuv abo istotuv toji samoji kategoryji.

U starosłovjanśkuj movi v parnôj ličbi imiênniki miêli try razny formy: odnu dla najmiênnoho (N), znachôdnoho (Z)klíčnoho (K) odmiênnikuv; odnu dla pryrôdnoho (P)mistióvoho (M); odnu dla daválnoho (D)stanôvnoho (S). Prykładom, starosłovjanśki imiênniki rabъ (nevôlnik, rab), duša (duša), lěto (liêto; rôk) odminialisie nastupnym sposobom (słovjanśki słova zapisany v pryniatuj sered filologuv łacinśkuj transkrypciji):

 singularisdualispluralis
Nrabъ, duša, lětoraba, duši, lětěrabi, dušę, lěta
Praba, dušę, lětarabu, dušu, lěturabъ, dušь, lětъ
Drabu, duši, lěturaboma, dušama, lětomarabomъ, dušamъ, lětomъ
Zrabъ, dušǫ, lětoraba, duši, lětěraby, dušę, lěta
Srabomь, dušejǫ, lětomьraboma, dušama, lětomaraby, dušami, lěty
Mrabě, duši, lětěrabu, dušu, lěturaběchъ, dušachъ, lětěchъ
Krabe, duše, lětoraba, duši, lětěrabi, dušę, lěta

U pudlaśkuj movi parnaja ličba imiênnikuv projavlajetsie tôlko v najmiênnum, znachôdnumstanôvnum odmiênnikach.

Začnemo rozhlad parnoji ličby v pudlaśkuj movi od prykładuv, kotory vystupajut tože v pôlśkuj, biłoruśkuj i ukrajinśkuj movach. U pudlaśkuj movi mnôžna ličba słôv ókouchó to naohuł óčyúšy (podôbno jak u pôlśkuj, biłoruśkuj i ukrajinśkuj). Zabavne odnak toje, što po-pudlaśki pravilno bude skazati ne tôlko dvóje očýdvóje ušý (očýušý to formy pryrôdnoho odmiênnika słôv óčyúšy), ale i dva ókadva úcha! Tak našy lude tože kažut! Čom? Tym što óčyúšy – formy parnoji ličby (dualis), a ókaúcha – formy mnôžnoji ličby (pluralis). Takoje vykorystanie dualis i pluralis nemožlive ni v pôlśkuj, ni biłoruśkuj čy ukrajinśkuj movach. A v nas siêta štučka možliva, bo my v svojôj movi mucniêj perechovali pameť pro našu pramaterynśku movu – starosłovjanśku. U starosłovjanśkuj movi v najmiênnum odmiênnikovi majemo: oko, ucho (singularis); očese, ušese (dualis); oka, ucha (pluralis). Ot i ciêła mecija!

Daliêj bude pro šče divniêjšy rečy. Ja vže pro jich trochi zhaduvav u blogovi „Možna i tak, i tak – leksyčny i morfologičny varyjanty”.

U pudlaśkuj movi je dobra pryhoršča imiênnikuv ženśkoho i serednioho rodu, kotory mohut vystupati jak u parnôj, tak i v mnôžnuj ličbi. Značeni imiênnikuv u takich vypadkach ne miniajutsie, ono jich formy. Prykłady:

singularisdualispluralis
blaďbladiêbládi
dušadušêdúšy
huśhusiêhúsi
koliênokoliênikoliná
kovbasákovbasiêkovbásy
kôsťkostiêkósti
liêtoliêtilitá
oknóokniêókna
pjadiápjadiêpjádi
poliênopoliênipoliná
połotnópołotniêpołótna
sełóseliêséła
sestrásestrêséstry
sokiêrasokiêrysokirê
sviátosviátisviatá
zemlázemliêzémli

Imiênniki v formi parnoji ličby vystupajut tôlko z ličebnikami dvie, try, štyry: dviê dušê, try kostiê, štyry sviati, etc. Siêty samy imiênniki v formi mnôžnoji ličby vystupajut naohuł u sytuacijach neokreslenoji kôlkosti, ale možna pry jich staviti tože ličebniki dviê/dva, try, štyry: dviê, try, štyry okniê/dva, try, štyry ókna; koliêni/koliná; poliêni/poliná; seliê/séła; liêti/litá (imiênniki serednioho rodu v parnôj ličbi poperedžujemo ličebnikom dviê, a v mnôžnuj ličbi – ličebnikom dva).

U stanôvnum odmiênnikovi (instrumentalis) pudlaśkoji movy parnaja ličba projavlaje sebe v takich imiênnikach, jak:

singularis nominativusdualis instrumentalispluralis instrumentalis
ditiáditímadiťmí
* * *dverýmadvermí, dvérámi
hrôšhrošýmahrošmí
hruďhrudímahruďmí, hrúdiámi
chłópećchłopcímachłópciámi
jijciéjijcímajijciámi
kôsťkostímakóstiámi
kúrkakurýmakúrámi
čołoviêkludímaluďmí
ókoočýmaočmí, očámi
pálećpalcímapálciámi
plečóplečýmaplečmí, pléčámi
sviniásvinímasvińmí, svíniámi
uchóušýmaúchami, ušmí, úšámi
vošvošýmavošmí, vóšámi

Kažna mova na siêtum sviêti v čômś unikalna i oryginalna. Pudlaśka – ne vyniatok. Vystupanie parnoji ličby v jôj – odin z aspektuv jeji nepovtôrnosti. Varto, jak dumaju, zilustrovati siêty tekst fotkoju nepovtôrnoho stvorênia, jakoje v angielśkuj movi nazyvajetsie leafy seadragon (listiany morśki drakon), a po-łacinśki – Phycodurus eques.

PDF dla drukovania » Natisnuti ikonku, kob zładovati...
Jan Maksimjuk, Parnaja ličba
2011-12-29, 06:36
EPUB dla čytałok e-book/Kindle » Natisnuti ikonku, kob zładovati...
Jan Maksimjuk, Parnaja ličba
2011-12-29, 06:36