Хачу тут прыгадаць свой тэкст „Попел і памяць”, апублікаваны ў беластоцкай „Ніве” у траўні 1990 году. Нагода для гэтай згадкі — 67 гадавіна этнічнай чысткі на Беласточчыне, якую зімою 1946 году правёў аддзел антыкамуністычнага падпольля, складзены з АКаўцаў, якія перайшлі на Беласточчыну зь Віленшчыны. Аддзел, пад камандаваньнем Рамуальда Райса („Бурага”), спаліў пяць вёсак, населеных праваслаўнымі беларусамі, і забіў больш за 80 чалавек мірнага насельніцтва, уключна з жанчынамі і дзецьмі. Мой тэкст распавядае пра пацыфікацыю вёскі Зані (Zaniê).
У Занях гавораць на падляскай гаворцы, асаблівасьцю якой зьяўляецца „мазураньне” — вымаўленьне, пад уплывам польскіх гаворак на Мазоўшы, s, z, c i dz замест š, ž, č i dž: syroki, zaba, cyrvony, sidzu. Так сама гавораць і ў вёсцы Шпакі, якую таксама падчас свайго крывавага рэйду ў студзені-лютым 1946 спаліў аддзел „Бурага”.
Камуністы схапілі „Бурага” ў 1948, судзілі яго ў Беластоку і павесілі ў 1950. У 1995, ужо ў новай Польшчы, яго рэабілітавалі і памясьцілі ў пантэон „żołnierzy wyklętych”, то бок тых, хто змагаўся ў падпольлі з камунізмам. У падляскіх беларусаў свая оптыка адносна „Бурага”.
Людзі ў Занях, якія распавялі мне гэтую гісторыю, ня толькі не хацелі, каб я запісваў іхнія прозьвішчы, але і не хацелі гаварыць у мікрафон. Я запісваў іхнія расповеды на хаду ў нататніку. Адна асоба гаварыла па-падляску, іншыя па-польску, але з моцным уплывам сваёй мясцовай гаворкі. Рыхтуючы матэрыял да публікацыі, я стараўся, каб у тэксьце застаўся нейкі сьлед ад гэтай моўнай ідыясынкразіі суразмоўцаў, а таму і ня надта зьвяртаў увагу на нарматыўнасьць перакладу на беларускую мову.
Помню, што запісаўшы тэкст, я перачытаў яго, і мне стала страшна. А таму я дадаў апошні сказ. Сёньня я яго ня ставіў бы.