Žnivny obrad

Zabotlivy hospodar ciêły rôk kłopotivsie pro svôj urodžaj. Počynajučy od kolady, pudčas kotoroji koladniki žyčyli jomu: Rodi Bože žyto na druhoje liêto, pry okaziji každoho obradu hospodar zvertavsie do nebesnych sił, prosiačy dobroho vrodžaju. Urešti nastupav čas žniv. Teper, tak jak i pry sinokosi, potrêbna dobra pohoda i prychilnosť vyžšych sił. Usio ž može zdarytisie. Pokôl bude skošany peršy snôp, hospodar povinion zaručytisie pudtrymkoju ducha pola Žytenia i zaplesti jomu borodu.

U Trystianci na Ontonija vse provodivsie krestny chod kruhom vioski, stiênkoju z chorugvami i obrazami. Za batiuškoju šli ludi i spivali duchovny pisniê. Hospodarê na svojich učastkach stavali na koliêni z simjoju i batiuška nad jich hołovoju čytav ivanhieliji. U viosci ludi vynosili pered chaty stoły, nakryty biêłymi obrusami, chliêb i sôl i hostineć dla batiuški. Batiuška sviativ chliêb i molivsie za zdorovje simjiê i vdačnu zbôrku vrodžaju. Molilisie koło kryžôv u błahodarnosť Bohu za vrodžaj, i za zdorovje hospodarôv i jich ditej.

Deń pered sv. Petrom šli zažynati. Dla etoho hospodarê pudvjazuvali najliêpše kołôsie na seredini pola i vkrašali vinočkom z kviêtok. Kviêtku pereviazuvali červonoju lentoju. Značenie koloru znikło v viêtchuj pameti prasłovjan. Červony — symbol koloru kosmičnoho zarodyša.

Z novym horčkom hospodarê obchodili svoje pole i, znajšovšy zakrut abo załôm, zryvali joho i spaluvali v pečê razom z horčkom. Dobre, koli horčok na dodatok v pečê łopnuv. To davało pevnosť, što złyje duchi ne zniščat urodžaju. Tôlko teper možna było zažati peršy snôp. Nažal, u nas ne zachovałosie ničoho z zamov, zaklonuv čy starožytnych obradovych piseń.

U Trystianci peršy dviê žmiêńki kłali nakrest i vkładali kamiênie. Raniej byv to vzôr plejad — symbolu kosmičnoho łona. Perevjasłom hospodar i žniêja pereviazuvalisie v pojasi. Zažynali try snopiki, na vysokum piščanum miêsti.

Tak počynavsie zažynalny obrad, kotory musiv byti koliś bohaty mahičnymi diêjami i zaklonami, kob zasterehčy vbôrku vrodžaju od złych neprychilnych sił.

Žnivny pisniê, jakije zachovalisie do našych dion, pochodiat z časôv panščyny. Trystianka była korolevśkoju vjoskoju i ne była pud pryhonom. Ale trystiane mohli choditi na zarobôtki do pomiêščykuv. Motyvy piseń — to tiažka stomlajušča pracia, kotoroji plôn u sensi tak perenosnum, jak i dosłovnum perenimavsie panom: plôn nesemo plôn, našomu panu v dôm.

Oj vyleť, vyleť perepjôłko
Bo v nas žyta ono tôlko
Plôn nesemo plôn
Našomu panu v dôm
Naša pani domuje
Nam večeru hotuje
Nam večera ne miła
Postatianka stomiła

Varto zatrymatisie na słovach naša pani domuje. Jakraz v jich zaklučana vsia emocijonalnosť piêsni. Ženciê stomlany tiažkoju pracioju, koli v toj samy čas pani, na jakuju vony robjat, po prostu domuje, značyt bezdiêlničaje, nuditsie.

Žnivny obrad kunčavsie perepelicioju, pro što vspominaje piêsnia: vyleť vyleť perepjôłko. Prerepjôłka — navjazuje do Plejad (u nekotorych słovjanśkich luduv zovutsie kurkami). Koli ostavałasie ono plêšečka, hospodynia zvjazuvała žmeniu žyta, a kołôsie zrêzuvała na kviêtku. Zvjazanu sołomu prybirali kvjatami. To była perepelicia, jakaja v pramôm sensi navjazuvała do Plejad, symbolu prokreaciji, hotovnosti pola do novoho vrodžaju. Bohatiêjšy hospodarê spravlali dožynki z hostinoju. Spivali pisniê, oblivalisie vodoju. Kviêtku sviatili v Spliênie.

Eta piêsnia dovoli pôznia i ne maje kultovoho charakteru. U starožytnych obradovych piśniach humor uvohule ne dopuskavsie. U piêsni zvučat veseliêjšy motyvy:

Oj čyja to vołoka
Tak dovha i šyroka
Na jôj ženčyki žali
Serpiki połamali
Plôn nesemo plôn
Našomu panu v dôm
Postatianka serpika ne złomiła
Bo pana polubiła
Plôn nesemo plôn
Našomu panu v dôm
Dožali žyto dožnem pšeniciu
Počastuj panie horelicieju
Plôn nesemo plôn
Našomu panu v dôm
Ne žałuj panie biêłoho syra
Dast tobiê pan Bôh chorošoho žyta
Plôn nesemo plôn
Našomu panu v dôm
Bodaj zdorovo my plonovali
Na druhi ročok my dočekali
Plôn nesemo plôn
Našomu panu v dôm

Radosť z zakônčanoji tiažkoji praci musiła vyklikati potrêbu humoru, a naveť bezobidnoji nasmiêški:

Tam na obłozi skakali kozy
Dožali žyto panienki hožy
Plôn nesemo plôn
Našomu panu v dôm
Tam na obłozi skakali žaby
Dožali žyto staryje baby
Plôn nesemo plôn
Našomu panu v dôm

Žart čy nezłôsna ironija prybiraje i bôlš smiêłu formu:

Dožali žyto vyhnali lisa
V našoho pana hołova łysa
Plôn nesemo plôn
Našomu panu v dôm
Dožali žyto vyhnali zajcia
V našoho pana sivyje jajcia
Plôn nesemo plôn
Našomu panu v dôm

Žnivny pisniê odlustrovujut i tohočasny hromadśki podiêły. Ponimajučy nespraviedlivosť svoho stanu, nakirovuvali v adres panôv neprychilny słova:

V našoho pana divo
Što po miêseciu žnivo
Oj daj bože požyti
Na panôv ne robiti
Daj nam bože zdorovje
A panam bezhołovje

U inšych, vidno šče puzniêjšych pisniach, u jakich vystupajut žnivny motyvy, zvučyt skarha mołodych nevistok, kotory prymušany v novych svojich siêmjach do tiažkoji praci, koštom odpočynku i snu:

Oj u sokoła zołoty pjora
A u pavońki kosy
Oj ne zažyła žadna neviêstka
U śviêkorka rozkošy
Śviêkorko chodit po novych siêniach
Neviêstku probudžaje
Vstavaj neviêstko vstavaj mołoda
Robota ne roblona
Śviêkorko hukav śviêkorko hukav
Iz nadvôrja do chaty
Vstavaj neviêstko vstavaj mołoda
Połôsku dožynati
Neviêstka vstała neviêstka vstała
Z posteli schvatiłasie
I bez vodici i bez vodici
Slôzkami umyłasie
I bez ručnika i bez ručnika
Rukami uterłasie

Motyvy žalu, smutku, nevymiêrnoho duševnoho bolu składajutsie na hłubiniu zmiêstu i siłu obrazuv etych piseń. Skarha i poprôk u adres baťkôv, kotory pospišylisie vydati bez času dočku zamuž, nehlediačy na jiê mołodyje lêta — najčastiêjšy liryčny jich koloryt. Jak praviło vystupaje v jich motyv žniv:

Oj ty kazała moja matulu
Što ne pozbudešsie mene
A jak ja siêła za tisovy stôł
Podivisie na mene
Oj jak ty pujdeš moja matulu
V Popeliê žyto žati
Oj jak ty zajmeš šyroku postať
Niêt komu pudžynati
Oj jak zažnešsie moja matulu
Iz horê na dolinu
Spomeneš mene mołodeńkuju
Siêm raz na hodinu

Najnovšy žnivny pisniê — to častuški. Z jich pronikaje žart, ironija, nasmiêška:

Tam pud mostom
Ryba z chvostom
Žovtaja lileja
Mołodaja divčynońka
Robiti ne vmiêje
Jak robiti tak robiti
Žati ne nažnetsie
Jak obačyt kavaliêra
Zrazu zasmijetsie

Ne vličuvajučy častušok, žnivny pisniê, jak zauvažyv Nil Hilevič, to obraz spokutovanoji dušê narodu i, perš za vsio, hołos znevolanoji žônki. Trudno i z etym ne zhoditisie.

Osiênni obrad. Čornucha

Čornucha — to osiênni obrad, zvjazany z polovymi robotami, jaki zakunčav ciêły rôčny kalendarny cykl obraduv. Tak samo jak žniva, zvjazany z pracioju hospodara, čuť ne zusiêm pozbavlany mahičnoho zmiêstu. Byť može koliś, u dochrystijanśki čas, peršobytny słovjane pered oraniom, što było počatkom pudrychtôvki zemliê dla budučoho vrodžaju, zvertalisie do svojich božestv i duchuv-opiekunôv pola, kob pospryjali jim, tchnuli v pole mahičnu žyvotvôrnu siłu. I koli naveť tak było, to do našych dion ničoho ne zachovałosie. Jest što pravda zvyčaj, koli na spliênie sviatiłasie dožynočna kviêtka, to brali z jijê paru kołoskôv i zasivali pud ozime žyto. Na posiêjanum poli słali žmeniu sołomy, u disiêjšum tłumačeniu — kob ne vylahało buduče žyto. Davnišni, zabyty diś sens — to symbol vsiakoho počatku, symbol aktu kreaciji. Naturalno ne była to ono žmenia sołomy, a odmysłovy vzôr z kamiêniom napodobi Plejad jak symbolom kosmičnoho łona i steblinkami žyta — symbolizujučymi kosy Orjona (Svarožyc). To nezaperêčny sliêd davnich mahičnych diêj, bez jakich ludi ne mohli obytisie.

Ludi u čas čornuchi zajmaliś kopaniom kartopel, oraniom, zbirali hryby i jahody. Osiênni peryjod kunčavsie mołoťboju i obrobôtkoju lnu i kołopeń. Tematyka piseń navjazuje často do konkretnych robôt, ale i dotyčyt duševnych odnosin abo ich braku pomiž mužom i žônkoju, jakije pobralisie prypadkom, bez lubvi:

Oj idu ja oj idu ja polom łuhom
Tam ore môj miły płuhom /bis
A vôn ore a vôn ore a ja płaču
Mołodyje lêta traču /bis
Ponesu ja ponesu ja jomu jiêsti
Čy ne skaže vôn mniê siêsti /bis
Vôn najiêvsie vôn najiêvsie i napivsie
I na rolu povalivsie /bis
Čoho ležyš čoho ležyš čom ne oreš
Čom do mene ne hovoryš /bis
A ja ležu a ja ležu ščej dumaju
Ne po mysli žônku maju /bis
Ne po mysli ne po mysli žônku maju
A ja z jeju žyť ne stanu /bis
Čoho jiêchav čoho jiêchav temnoj nočy
Kob tobiê vyliźli očy /bis
Było jiêchať było jiêchať svitajučy
Dobrych ludej pytajučy /bis
Našy ludi našy ludi ne tatary
Vsiu tobiê pravdu skazali b /bis

Abo:

Oj mati synka toj oženiła toj oženiła
A nevistońku toj ne vzlubiła /bis
Posłała mati synka v pole orati v pole orati
A nevistońku chustońki prati /bis
Oj prała prała perebirała perebirała
Jije matula ne vspodobała /bis
Jak pryjšov synko z pola orania z pola orania
A nevistońka z chustočok prania /bis
Dała synovi miêd vino piti miêd vino piti
A nevistońci toj čemeryci
Oj pili pili povpivalisie povpivalisie
Odno na druhie poschilalisie /bis
Odno na druhie poschilalisie poschilalisie
Toj na zemliciu povalilisie /bis
Oj Bože Bože što ja zrobiła što ja zrobiła
Ja svojiê diêtki toj počaryła /bis
Ja svojiê diêtki toj počaryła toj počaryła
V syruju zemlu toj połožyła
Nad synom vyrus zelony javor zelony javor
Nad nevistkoju biêła beroza /bis

Praktyčno osiênni pisniê ničym ne odrôžniujutsie od simiêjno-bytovych. U jich čujem pro tiažku dolu zamužnich žunok, nelohki simiêjny odnosiny, nadryvnuju praciu.

Oj voły mojiê połoveńkije
Čom že vy ne orete
Oj liêta mojiê mołodeńkije
Čomže vy tak marno jdete
Oj orali b my ne stojali b my
Bo to naša robota
A ty płakała płakati budeš
Bo ty kruhła sirota
Oj huknuv huknuv mołody chłopeć
Stav voły pudhaniati
Oj liêta mojiê mołodeńkije
Jak že vas pryzvati

Byv to čas velmi intensivnych robôt zvjazanych z uporadkovaniom zobranoho vrodžaju. Zbôže treba było pomołotiti cipami, proviêjati, znesti v komory abo spichlerê. Lon i kołopni treba było proterti, vyčesati, kob uspiêti do spôlnoho pradiênia na kudiêlniciach. Tohdy taksamo šatkovali kapustu, kisili, kłali jiê v bočki. Večorami načynali prasti lon na nitki. Pradiênie praktyčno načynałosie od sviata vviedienija bohorodicy vo chram, i tryvało až do samoho ruzdva. Prali u sebe, ne v kumpanijach. To tryvało tyždeń, do samoji pilipuvki. Tohdy baby i divčata hrupami po około deseť osôb zbiralisie po koliêjci v chatach na kudiêlnici. Tam prali, starovali i spivali ruzdvjanyje pisniê — koladki. Čas ety — to pilipuvśki pôst, jaki vyklučav sviêćki pisniê. Naturalno ni v odin pôst ne mohło byti šlubu.

Stojit lipa zelonaja pud jeju voda
Mołodicia prekrasnaja čom doli nema
Była v mene dobra dola mati proklała
Za lichoho mene muža zamuž oddała
Kliče mati večerati večeraj sama
A ja pujdu piť hulati do samoho dnia
Peršy kury zaspivali ja v korčômci pju
Druhi kury zaspivali ja j ne dumaju
Treti kury zaspivali ja j z korčômki jdu
Sustretiła diviryka v višniovôm sadu
Bratovaja mołodaja de že ž ty była
Diviryku sokoliku v korčomci piła
Bratovaja mołodaja žal že mniê tebe
Diviryku sokoliku boroni mene
Diviryku sokoliku boroni mene
Jest u mene pas jedvabny bude dla tebe
Čuje toje môj mileńki v komory spiačy
Z kim ty miła hovoryła z korčomki jdučy
Jest u tebe pas jedvabny to jaj sam znošu
A ja tvojê biêłe ličko nahajom spišu
O bodaj ty môj mileńki toho ne doždav
Kob ty moje biêłe ličko nahajom spisav

Ohulno kažučy, kalendarno-obradova tvôrčosť ohortuje svojim zmiêstom usiê sfery duchovnoho žycia narodu, od joho sviêtopohladu i kultovych praktyk po čysto čołoviêčy duševny perežyvania. Vono element vytvôrčoji praci hospodara.

Simiêjny obrady. Chrystiny

Chrystiny — obrad zvjazany z nadaniom imeni ditiati. U biłorusuv Pudlaša obrad provoditsie po chrystijanśkomu pravosłavnomu obyčajovi. Ditia chrystiat u kapličci u prychodi, zhôdno z cerkovnymi kanonami i kultovym chryščeniom vodoju. Prysutničajut baťki chryščony, a taksamo baťko i mati, choč nekonečne. Osoblivo mati zaniata rychtovaniom hostiny. Koli prychôd ne maje kaplički, chrystiat u cerkviê.

Rozkazuje Aleksandra Jakovčuk (po huličnomu Korniłova) z domu Havryluk, urodiłasie v 1903 roci, v Trystianci:

Pered samymi rodami bižyt čołoviêk (muž) do babki, jak u Trystianci — do Livosi, i kryčyt: babo, chodiête, bo u nas barančyk čy štoś maje byti.

Koli ditia roditsie, to baba, kotora prymała ditia, pupika perevjazuvała lnom. Po perše, kob rodiv lon, bez kotoroho simja ne bude miêti v što odiahnutisie ani na čôm spati. Usio vyroblałosie svojimi rukami z lnu abo vovny, počynajučy od tkani, do ubrania, obutku, posteli, płachtôv itp.

Posli toho, jak pupik usochne i odpade, joho zašyvali u maleńku podušečku-jasika, kob ditia rostučy było ščaślive i rozumne. Pupika zberehali, až ditia vyroste.

Na druhi deń posli roduv baby idut u odviêdki, hlidiêti ditia i porodiêlu. Ditia było povite u povivač. U pelônku uvjazovali kusočok časnyčku i ščyptu soli, kob ditia ne bojałosie i kob joho chtoś ne zhłaziv. Usiêch, chto pryšov — susiêd čy znajomy, obovjazkovo treba było poprositi na chrystiny, bo vôn ušanovav simju. Nesut z soboju chto što može: kvas, chliêb, paru jijeć, oładki kartoplovy, hałki kartoplovy, hałki z makom, hruš horčočok. Kručok vôdki nese bohaty. Prezenty rozvjazuvali chutko, kob ditia chutko stało hovoryti. Postavit na stôł misočku i zaraz rozvjaže.

Peršy raz myli ditia — kupałnočka — na treti deń posli roduv. Schodiłaś ono simja. Kupała mati. Nesli podarki. Była baba povitucha, odna na ciêłu vjosku, kotora znała zamovy, viêdała, kudy vodu vylivati. Vylivali miž ostrakôł, kob nichto ne perestupiv, ne chodiv po jôj.

Chrystiny odbyvalisie hučno. Mnôho pili, jiêli, spivali obradovy pisniê. Pered tym kupali ditia i vezli v cerkvu. Chryščona posli toho jak odiahnetsie ne maje prava iti stiati, bo ditia bude dovho vsikatisie. Na rozchôdne stavili na stôł hlinianu misku z kašoju i tudy vkidali hrošy. Tyje hrošy sypali dla babki i tuju misku babka biła ob zemlu. Kob jak ditia vyroste, miêło povodzenie.

Koli prochodiło siêm miêseciuv i ditia ne pušło, to na porozi pererubuvali puto. Koli ditia było kryklive, može perelakałosie čoho, to nad joho hołovoju lili vôsk. Koli i ete ne pomohało, to stavili na porozi chomut i baba z materoju peretiahali čerez joho ditia try razy, u odin bôk. Baba podavała ditia matery. Kob u matery mołoka ne zabrakło, to vona hrafku stromlała v koftu, abo špilku. Porodiêla ne siadała koło tojiê, kotora chodit v bereminnosti, kob ne stratiti mołoka. Taksamo porodiêla, koli na hostini piła oranžadu, to musiła vypiti do dna, kob ničoho ne ostałosie, bo mohła b stratiti mołoko. Značyt v kubočok mohła brati ono tôlko, kôlko odnym hłotkom vypje.

Narod skłav na protiahu svoho isnovania rad obradovych piseń.

Vesiêle

Vesiêlny obrad na protiahu vikôv napovniavsie bohatym zmiêstom i cikavoju formoju. Nezaperêčno šlub — to najvažniêjša podiêja v žyciu čołoviêka, kotory zakładaje svoju simju. Koli pryhlanutisie žyciovi čołoviêka, okažetsie, što tak napravdu vono zvoditsie do peredovžuvania svoho gatunku i zapevnienia svojomu potômstvovi jak najlêpšoho startu v samostôjne žycie. Jakraz vesiêlny obrad i osnovany na etum pryncypovi. Usiê joho častki dotyčat zabezpiečenia materjalnych osnôv uznikajuščoji novoji simjê.

Obrad prodstavlany na osnovi rozkazu Vładimira Stachijuka (po-huličnomu — Stachviêjuv), narodžanoho v 1920 rokovi v Trystianci. Pisniê v bôlšosti zapisany od Luby Savićkoji (po-hulicznomu Lubôvčynoji), narodžanoji koło 1910 roku. Udiêlničała v vesilach — chliêbnicia.

Obrad počynajetsie od zapojin. Mołody osobisto ide do baťkôv diêvčyny i dohovorujetsie, što choče jiê brati. Nese z soboju, jak praviło, harêłku. Baťko pytaje, na jaki vôn spodivajetsie posah. Baťko proponuje kusok pola, łonki, čy chatu posobit postaviti. Abo hrošy. Žyvina — korova, ovečka čy svinka byli obovjazkovymi. Pudčas zapojin ne było postorônnich osôb. Dohovoruvalisie, koli majut byti divosnube.

Treba odznačyti, što ne vse mołodyje byli osobisto zhôdny na šlub. Koliś spravu šlubu obhovoruvali baťki, bez zhody čy naveť viêdoma mołodych. Dohovoruvaliś po zamožnosti. Tôlko v ostatnium viêkovi pravo samostôjnoho, choč ohraničanoho v pevnum stopniovi, vyboru otrymali mołodyje. Tomu vyžej vspômniany zapojiny provodiliś samym mołodym, za viêdomom i zhodoju mołodoji.

Divosnube zvyčajno mohli odbyvatisie tôlko v četver abo v subotu. Na divosnube baťki diêvčyny hotovjatsie potichu, jakby ničoho ne viêdajučy, što do jich zavitajut svaty. Posli pôvnočy kavaliêr zo svojim svatom-maršałkom idut do baťkôv diêvčyny, budiat jich i vprošujutsie, niby kupciê, do chaty. Maršałok, najčaśtiêj švahor abo svojak čy susiêd mołodoho, kaže što vony pryšli, bo doviêdalisie, što hospodar maje jakujuś tiôłku na prodaž. Chočut zobačyti, a može i kupiti. Hospodar potverdžuje i zaprošaje do chaty. Maršałok dobyvaje harêłku i torhujutsie, jaki maje byti posah. Usio, što pravda, uže obhovorane raniêj, tym ne menč boki trymajutsie formy torhu. Na kuneć baťko pytaje, čy mołodyje zhôdny. Koli ono odno odkaže, što tak, to vsio nabiraje tempa.

Mołodyje idut prositi chryščonych, svojakôv, bratôv susiêduv. Baťki hotovjat stoły. U dviê hodiny posli pôvnočy zbirajutsie vsiê i hostiujut do dnia. Pjut, spivajut, veselatsie.

Jak u komory hovorat až do chaty čuti
Jak sviêkor hovoryt što ziatiovi dati
Oj daj ziatiovi paru konikuv z stajenki
Ziať koni bere a ne dzieńkuje
Za stôlja ne vstupaje
Dajmo ž ziatiovi paru volikuv z obory
Ziať voły bere a ne dzieńkuje
Za stôlja ne vstupaje
Oj dajmo ž ziatiovi krasnu Marysiu
Ziať Marysiu bere sviêkrovi dzieńkuje
Za stôlja vstupaje

Na svitanku vychodiat na huliciu mołodyje i hosti i jdut, prytupujučy i spivajučy, čerez sioło tudy i nazad, odvodiačy hostej.

Na divosnubach dohovorujutsie, koli maje byti vesiêle. Batiuška poviniom pročytati try zapovidi. U nediêlu pered vinciom mołodyje jdut do spovedi. Posli divosnubuv družki prychodiat do mołodoji i posoblajut vyšyvati ručnika, bryndžy do pôšvuv šyti i tak daliêj. Mołoduju potišali, rajili jôj, žartovali, obhovoruvali. Pered šlubom mołodaja, koli była sirotoju, šła na mohiłki prositi v baťka čy matery błohosłavlenia.

Baťki mołodych oddiêlno rychtujutsie do vesiêla. Hodili odnoho ono muzykanta na dva domy.

U mołodoji v subotu mołodici pekli korovaj, ukrašali joho huskami, kotory posli vyrêzuvali svaty i daryli svojim svaškam. Byv to znatny podarok. Spivali korovajny pisniê. Joho pekła simja mołodoji — zamužni baby, u jakich obovjazkovo byli diêti. Bezdiêtna zamužnia žônka ne mohła pečy korovaju. Podłuh Soni Ostapovoji, kotoruj rozkazuvała mačocha (rodom z Trystianki), rozčyniała korovaj mołoducha vže vbrana do šlubu, pered vychodom v cerkvu. Važne taksamo i toje, što korovaj diêvčyna mohła miêti ono odin raz v žyciu, pudčas peršoho šlubu. Posli, koli v chaosi žycia zahubivsie mahičny sens korovaju, ety zaprêt perestav obovjazuvati. Korovaj stavivsie pered mołodymi na centralnum stoliê na joho schodnium bokovi — symbolovi centra sviêtu.

Vesiêlny korovaj bere svôj počatok z vesnevoho obradu pryklikania vesny. Hospodarê obchodili z jim zasiêvy, vykonujučy, jak praviło, mahičny diêji i zaklony v suprovodženi vesnianych piseń. Posli obrad pryuročyvsie do dnia sviatoho Juryja. Trystianićki mołodyje hospodarê u ety deń obchodili z korovajom poliêtki, kačalisie po žyti i kotili po jôm korovaj. Posli snedali na kraju pola abo na traviê, rozkładajučy jiêžu na obruskovi.

Jak vsio, što v słovjanśkuj tradyciji, korovaj maje ne zhłyblany mahičny sens i symboliku, vypłyvajuču z pravytokuv prasłovjanśkoji viêry. Zviêstku pro joho nachodim v Słovi Chrystolubca z XII viêku: I tako kładuť im treby i korovaji im molať i kury režju. Ety zapis sviêdčyt pro mahičnu funkciju korovaju v rytuali składania žertvy. To taksamo dokaz, što korovaj — to ne novožytny vymysioł na potreby simiêjnoho obradu — vesiêla, jaki byv perenesiany v vesnovy obrad. To korovaj jest tym mahičnym instrumentom z hłubin viêry, jaki maje zapevniti pomnoženie dostatku i płôdnosť. Mnôho ditej — mnôho ruk do praci — to dostatok i siła simjiê i rodu. Diś, naturalno, korovaj — to zvyčajovy element, ornament vesiêlnoho obradu.

Sama symbolika korovaju vytikaje z istoty kosmičnych i astralnych ujavlenniuv prasłovjan: kruhła i lohko kopulasta forma z votknionym u seredinu mirtom (ziêle, jakoje specijalno rostili v vazonikach dla etoji nahody, jakoho sama nazva navjazuje do mitrajizmu, do symbolu žyvotvôrnoji siły, joho cyklu smerti i odrodženia), symbolizuje sviaty haj, z joho najčastiêj kruhłoju zamknutoju formoju, oboviazkovo na veršyni zhôrka — symbolizujučoho kupoł neba. Zamknutosť formy korovaju-haju określuje zapletiana na krajach korovaju kosa, a huski — nebesny svitiła. Votkniony v seredinu koravaju, pobač huski symbolizujučoji soncie, mirt — to symbol sviatoho dereva. Nota bene centralne połoženie soncia sviêdčyt, što starožytny prasłovjane viêdali, što Sovnyko — centr planetarnoji systemy. Dla nas etu pravdu odkryv Kopernik.

Samuju nazvu oddiêlny dosliêdčyki vyvodiat od korenia korva (korova), što społučajut z symbolikoju urodžaju i płôdnosti. Joho suviaź z počatkom rôčnoho cyklu — vesna, u značeniu sutok — poranok, poranna zora, može navjazuvati do Vedyjśkoji Zorê, symbolu płôdnosti, bohactva i ščastia.

Ani disiêjšy trystiane, ani jich didy symboliki korovaju ne viêdajut. Jest to pozasviêdoma obovjazkova častka vesiêlnoho rytuału, nerozdiêlny element uže zvyčajovoji obradnosti.

U nediêlu pered samym šlubom mołoduju vbirali v velun. Dievčyna ono raz v žyciu mohła brati šlub u veluni. Vjoskovy divčata i baby prychodili do chaty, a liêtom i pud okna, i spivali mołodôj pisniê. Koli vona była sirotoju, to:

Tam na dvorê novy kołodeć i vidro
Čom to Maniečka tvoho bateńka ne vidno
Pereskočyła čerez šyroku dolinu,
Natrapiła na bateńkovu mohiłu
Vstań bateńko odozvisie do mene
Ne ma u nas poradońku bez tebe
Jest u tebe tvoja matula u chati
Oj bude tobiê poradočok davati
A koli baťko žyv:
Oj ty bateńku sołovejku
Oddaješ mene mołodeńku
Sprav že mniê łože zołotoje
Sprav že mniê łože zołotoje
Prykuj zozulu hołosnuju
Kob rano vstała zakovała
Mene mołodu probuždała
Bo môj svikorko ne bateńko
Sam rano vstane mene ne zbudit
Jde do susiêda mene sudit
Moja neviêstka sonlivaja
Do robotońki linivaja
Chatu metučy dodrymała
Smiêtie nesučy čuť ne vpała

Mołoducha povinna płakati, a koli niê, jôj spivali:

Płače Maniečka ne chotiačy
Płače Maniečka ne chotiačy
Dajte cibuli pud očyci
Budu płakati do nočyci

Pered samym vychodom v cerkvu spivali

Płakała Maniečka v komory
Schilivšy hołôvku k stołovi
Chto mene do šlubu zavede
Chto moju kosońku rozčeše
Vyskočyv bratiško z-za stoła
Ja tvoju kosońku rozčešu
Ja tvoju kosońku rozčešu
Ja tebe do šlubu zavedu
Pud tuju horońku krutuju
Pud tuju cerkovku sviatuju.

Koli velon byv pryčeplany, maršałok biv kańčukom u balok i hovoryv: Panie ojče pani matko błohosłaviête svoje ditiatko do božoho domu! Mołoducha stanoviłasie na koliêni pered obrazami i try razy pokłoniałasie. Baťki žyhnali jiê ikonoju i błohosłovili. Baťko kropiv sviatoju vodoju z dožynočnoji sviačanoji kviêtki. Svaški spivali:

Kłaniajsie Maniečka
Ojcovi i matiônci
Bratovi i sestrônci
Svojôj rodinonci

Jak mołoduchu vyvodili z chaty v cerkvu, svaški spivali:

Za liêsom sovnyko v horu ide
Młoda Maniečka do šlubu jiêde
Oj jiêde jiêde vžej odjiždžaje
Prosit bateńka na vspopmahanie
Nech tebe dońku sam Bôh vspomože
Vsiê sviatyje i ludi dobryje

Staršy svat (najčastiêj brat) vjôv mołoduchu do šlubu. Za jimi šli vsiê vesiêlniki z muzykantom, kotory pudyhruvav, a posli vertavsie po mołodoho i joho vesiêlnikuv. Cerkovny vinčalny obrad pravitsie velmi uročysto v prysutności vsiêch vesiêlnych hostej i mnôhich odnovioskôvciuv. Posli vinciu vsiê razom idut do baťkôv mołodoji na hostinu. Baťki vitajut jich na porozi chliêbom i sôloju. Mołody vymav talar čy złot i davav matery, kotora jich posli etoho błohosłaviła. Mołodaja, vujšovšy do chaty, kidała korovajny huski v štyry uhły. Mołodyje svaty i družki peršy siadali za stôł. Svaški spivali:

Jak hlanuło dva anhieły z neba
Čy posadžono dvoje ditočok de treba
A chtož tebe moja Nadiečka sadovit
A chtož tobiê z ruty vinok uviv
Posadžono i bateńko pry tôm byv
Panna Maryja mniê vinok uviła
I Prečystaja na hołôvońku vłožyła
Ja za toje pokłoniusie nizeńko
Što posadili koło Vasiečki blizeńko
Ja za toje pokłoniusie ščej nižej
Kob posadžono koło Vasiečki ščej bližej

Peršoho dnia vesiêle odbyvałosie u mołoduchi. Za stôł siadali dva razy. Raz pryjšovšy z cerkvy, druhi posli potanciôvki. Miž etym stoły nakryvali druhi raz čystymi obruskami i posudoju. Koli zdorovo pochmililisie i zakusili, maršałok, stukajučy kańčukom u balok, zaklikav baťkôv, chryščonych i rodniu mołodoji perepivati.

Svaški spivali:

Choď bateńku povečerajemo z toboju
A povečeravšy podiêlimosie z toboju
Tobiê bateńku chata siêń i komora
A mniê mołodeńkuj skrynia peryna j korova

Perepivali chto čym môh. Chto davav hrošy, chto podarok, chto kłav šapku na talêrok i hovoryv — daru ovečku. I vôn oboviazkovo jê pryvoziv i oddavav.

Svaški spivali:

Podary matulu podary
Talara po stoliê pokoti
Jakuju desiatku perepi
To mene na viêki oddaješ
Rozvivajetsie zelona ruta v jaryni
Młodu Maniečku pryjatieli daryli
Daryli jijiê pryjatieli i vsioj rôd
Jijiê bateńko biêłym talarom navperuč
Oj lude lude bohaty
Perepivajte bydłom rohatym
A vy rodnyje vsiê po vołovi
A vy susiêde vsiê po jahniati
Kob miêła Maniečka što vyhaniati

Posli etoho mołodyje perejiždžali fôroju abo sankami do mołodoho. Pered vyjizdom jôj spivali:

Ne płač Maniečka ne dumaj
Ne povezut tebe za dunaj
Povezut tebe za rêki
Do tvoho Vasilka na viêki

Na miêsti spivali:

Vynoś mati diêžku
Pryvjôz syn neviêstku
Do komory klučniciu
Do chaty robotniciu

A taksamo:

Oj do boru ptašečki do boru
Pryvjôz Vasiečka krasnu Maniečku do domu
Oj pryjiêchav na pudvorječku spynivsie
Svojôj matuli do biêłych nôžok skłonivsie
Ne hniêvajsie moja matulu na mene
Što ja pryjiêchav z žônkoju do tebe
Ne hniêvajusie moje diêtiatko na tebe
Prynimaju za rôdne ditia do sebe

Svat mołodoho staravsie tak zbałamutiti družku, kotora pilnovała postiêl, kob jiê vykraśti i pryvezti do chaty mołodoho. Mołody musiv etu postiêl vykupiti, inačej čekała b joho pošlubna nôč na hołum sinnikovi.

Na druhi deń baťki mołodoho sprošali hostej — chliêbnikuv i ładili hostinu. Vesiêlniki i ludi zbiralisie i vyhladali perezvy.

Perezvu šykovali v mołodoji. Zaprahali prybrany lentami koni. Duha była opletiana vinkami, kvjatami. Vôz prybrany berezinoju, a koli była zima — jalinoju. Na fôru abo sani vkidali sunduk z prydanym. Na vysokuj žerdci čeplali malinovoho fłaha z partucha abo sajana. Mati zzadu sadoviłaś z hostinciom, svat z kurkoju-prydankoju. Za perezvoju šli perezvjanki — zamužni baby i spivali.

Siołom jiêdu siołom jiêdu korčmy ne minaju
Daj šynkarka harêłočki choč hrošy ne maju ...

Chłopci z vioski jich perepyniali i domahalisie baryšu-fryciovoho. Na pudvôrku perezvjanki spivajut:

Znati nas ne vzlublono
Kol do nas ne vyjdiono
Z povnymi misočkami
Z povnymi kiliškami

Svaty torhujutsie z mołodym za pryveziany tovar. Stučat v sunduk i kryčat: Tovar! Zołoto tut pryvezli! — i domahajutsie solidnoji zapłaty harêłkoju. Mołodyje i joho svaty torhujutsie, a tyje ne chočut, odjiždžajut pud kłuniu, voročajutsie i znov torhujutsie. Jak mołody ne viêryt, bo može barachła navezli, to pryodkryjut sunduk, pokažut rožok płachty, až urešti dochodiat do zhody. Baťki vynosiat puvmisok mjasa, kiliški i vhoščajut svatôv. Tovar kuplany. Perezvjanki spivajut skačučy. Im odspiêvujut chliêbniki. Perebranci i svat z kurkoju prydankoju sidiat za stołom i mołodym ne ma de siêsti. Mołody vykuplaje miêstie, svat oddaje baťkam prydanku i načynajetsie vesiêle. Vesiêlniki ochvôtno vypivajut, veselatsie, kryčat hôrka vôdka!, zastavlajučy mołodych do pociłunkuv i spivajut vesiêlny pisniê. Mnôhi z jich vysmiêjujut maršałka:

Nam maršałok ne vdavsie
Siêm liêt ne vmyvavsie
A vośmoho roku
Pryjšov do rynštoku
V rynštoku umyvsie
I v maršałki vprosivsie

Abo:

Ty maršałok
Ty veliki bałamut
Ne ma z tebe poradońku
Doma j tut

A v miêru pryniatoho chmiêlu i bôlš smiêły teksty:

Naš maršałok bałamut
Vsadiv jajcia u chomut
Maršałkova ratovała
Jomu jajcia odorvała

Spivajut častuški, u kotorych było povno humoru i nasmiêški:

Čerez sad vinohrad
Čerez bondarôvku
Kupiv sobiê stary diêd
Mołoduju žônku
Stary stary ženi voły
Stary rozstohnavsie
Stary stary do divčyny
Stary zasmijavsie
Tupu tupu koło łavy
Toj natupav u cholavy
A cholavy uziusienki
Toj natupav povniusienki.

Na vesiêli pisniê ne tichnut. Spivajut vsiê razom abo vesiêlniki mołodoji starajutsie perespivati vesiêlnikuv mołodoho i naoborôt. Vesnoju zvučat ohulki i hajiki, a v mjasnici mjasničny pisniê.

Pry kunciê vesiêla mołodaja daryt joho baťkôv, chryščonych, bratôv i sestiôr. Baťkovi połotna na soročku, matery partuch, koftu, chustu. Sestram po kosynočci, bratam po kusku połotna. Usiê pereodiahniany v podarki, perepojasany połotnom, tanciujut, pobravšysie za ruki. Chliêbniki spivajut:

Perebačajte maršałočki
Što koroteńki podaročki
Mati staraja ne naprała
Ja mołodaja dovho spała
Mati staraja do dnia do dnia
Ja mołodaja do południa

Posli vesiêla mołodaja ne može tyždeń času iti do baťkôv. Vony v najbližšu nediêlu robjat hostinu i tôlko tohdy vona može razom z mužom odviêdati rodičuv.

Prychodit čas oddati obicianu žyvinu — korovu, ovečku, svinku, tak zvane viedienije, kob vełosie. Nastupaje ete tôlko na Pilipuvku, v deń vviedienija v chram Presviatoji Bohorodici. Reštu posahu možna dati aby koli.

(...)