Sioło Trystianka

Ne možem stverditi, koli povstali peršy seliby disiêjšoji Trystianki. U Archeologičnum muzeji v Biłostoku isnujut materyjały pro najdiany slidy viêtchoji minuvščyny v uročyščach Trystianki.

Najstarêjša znachôdka pochodit z siomoho tysiačyliêtija do našoji ery. To kamiênny pryłady pokinuty v uročyščy Kalihuvśka, nedaleko ryki Narvy. Ja naveť dumaju, što disiêjše uročyšče było odnym z koryt Narvy, bo šče na počatku dvadciatoho viêku ryka płyła simioma rusłami, što vidno na nimećkich štabovych mapach z časôv I Susviêtnoji vujny. Diś płyve tôlko odnym rusłom.

U Dvôrščyni, nad nevelikim ručajom-rêčkoju, znajdiany kusočki horčkôv, jakije pochodiat z počatku druhoho tysiačyliêtija do Chrysta. Jim 3800 liêt. Tam, u Dvôrščyni, było praposiêlišče. Beručy pud uvahu, što na dryhovićkuj terytoryji, u tôm liku na Brêščyni, najdiany slidy zarubiniećkoji kultury, jakim štyry tysiačy liêt, možna załožyti, što to było schôdniosłovjanśkie posiêlišče.

Slidy inšoho posiêlišča znajdiany kilometer nižej, na pôvdeń, na berehu rêčki Ruda, de disiaj prolahaje Saciôvśka doroha. Vono było osnovane na počatku našoji ery.

U trystianićkich nadnarvovśkich bołotach, šče v šyjisiatych liêtach, nachodili mnôho dernovoji rudy. Nad Rudoju v počatkach našoji ery ludi vypaluvali želiêzo v zemlanych domnach.

Tretie posiêlišče, taksamo z počatku novoji ery, było rozpołožane na berehovi rêčki Małynka, de šče nedavno istniêło Pranie, koło mosta, na disiêjšum rovi byłoji rêčki, rybnoji i chorošoji.

Dumaju, što z uvahi na rozlehły rozlivy, trystiane stali perenositi svojiê siliby na vyžšy mistia, kotorych ne zalivała voda vystupajuščych z berehôv rêk. Tak obrazovalisie puzniêjšy Dolina (Vojtiuki, Kuželiê), Skoryševo, Hora.

Sioło miêło, jak vsiê prasłovjanśki posiêlišča, kučovuju zabudovu. Jak indijanśkie pałatkove pole.

Ne bude osoblivoji pomyłki, koli vysnujem ideju, što Trystianka, nehlediačy na postihnuvšy jiê kataklizmy (jak dva požary na počatku dvadciatoho viêku, u kotorych sioło praktyčno zhorêło dotła i odbudovałosie do poperêdnioho stanu, čy požary cerkvuv), tryvaje bezperepynno ne menš štyroch tysiač liêt.

Na puvnôčny zachud od vjoski, u 1496 rokovi, byv osnovany z nadiêłu bilśkovoho starosty Gaštołda dvôr putnoho bojara. Dvôr słužyv taksamo jak korolevśka stancija na dorozi z Krakova u Vilniu. Musiła tut byti oborônča zabudova, bo trystiane ete miêstie do diś nazyvajut Zamok abo Zamkova hora. Dvôr isnovav do 1506 roku. Nema viêstok pro joho hibel, choč mistiova lehenda kaže, što Zamok provalivsie pud zemlu. Cikavo, što v 1506 rokovi Veliki Kniaź Aleksander vjôv vujnu z Chanom krymśkim Mengli Girejom. Tatary połosovali vzdovž i všyr zemli Kniažstva. Pustošyli okolici Vovkovyska. Chto viêdaje, čy jaki čambuł ne zapustivsie siudy, zvojovav i spaliv zamok.

Tohdy vže byli try chutory-kučy Trystianki.

U 1537 rokovi, na zemlach Aleksandra Chodkieviča, byv provediany obmiêr zemliê, tak zvana „vołôčna reforma”, kob pobôlšati kazionny, mahnaćki i cerkovny dochody. Reforma stvoryła folvarki (naprykład Anciuty, kotory v XVI viêkovi naležali do narvovśkoji unijaćkoji parafiji, a to označaje, što žylciê Anciut byli biłorusami) i ohraničyła hospodarôv u samovôlnum obroblaniu zemliê, jakuju možna było zdobyti korčujučy liês. Kromi etoho, reforma vvodiła v oddiêlnych mistiach pryhôn i čynš.

U sfery urbanistyki reforma prymusiła perebudovati vjoski z typu „kučovoji zabudovy” na tak zvany „šerehôvki”. Tohdy musili byti perebudovany try kučy Trystianki na try šerehôvki z schodu na zachud. Byli to Hora, Skoryševo i Kuželê. Diś — to Hora, Skoryševo i Dolina.

I tut my chiba dojšli do vytokuv nazvy vjoski — Trystianka. Nazvu svoju vona pryniała od troch chutorôv, troch „stiên”. Pevno nazyvałasie spočatku Trystiênka, posli Trostienicia, a v časy Rosijśkoji imperyji — Trostianica, pry Druhuj Pôlščy — Trześcianka. Tak i diś nazyvajetsie oficijalno. Sami žylciê svoju viosku zovut Trystianka.

Ob rannium značeniovi Trystianki sviêdčyt isnujšča vže v 1541 rokovi cerkva i prychôd. Škoda, ale nema viêstok ob časovi jiê pobudovy. Ne ma taksamo viêstki, koli eta cerkva była rozburana abo zhorêła. Možna dohaduvatisie, što ete zdaryłosie pudčas švedśkich vojnuv, jakije prynesli veliku škodu Pudlašovi. Posli požaru trystiane dołučylisie do puchłovśkoho prychodu.

Novu „cerkiev grecką obrządkóv i ceremoniey ruskich albo słoviańskich” u Trościenicy, davniuj parafii puchłuvśkuj, ufundovała Kataryna Aleksandra Branićka v 1673 rokovi. Uposažyli cerkvu dvoma vołokami zemliê (34 hektary).

Posli Brêstśkoji unii puchłuvśki prychôd stav unijaćkoju parafijeju. Do jiê naležali vjoski Saciê, Ciołuški (Tełuški), Bielki (Biłki), Davidovce (Davidovičy), Trościenica (Trystianka).

Cerkva zhorêła v 1825 rokovi i była odbudovana z deržavnoji kazny i składok prychožan až u 1866 rokovi. Posli 1834 roku unijaćki parafiji na našuj puvdniovuj častci Pudlaša vernulisie do korêniuv — u pravosłavje. Suchovôlščyna, Sokôlščyna i Dubrôvščyna v velikuj miêry opynulisie v katolicyzmi.

Šče na počatku XVII viêku Trystianka składałasie z troch oddiêlnych połatiuv (chutorôv). Z časom byv zasiêlany promižutok pomiž Horoju i Skoryševom, zvany Novosiôłci. Pud kuneć XIX viêku stav zabudovuvatisie promižutok pomiž Skoryševom i Kuželami (Dolina), zvany Vojtiuki. Tut ostavsie rozryv, jaki stvorav bołotnisty protôk z Hajok do Kozačykovoho łuha. Siudyma štoroku, na vesniê, šyroko prolivalisie rozlivnyje vody ryki Narvy i jiê prytokuv.

U XIX viêkovi Trystianka protiahuvałasie daliêj na schôd i była odnohuličnoju šerehôvkoju, schôdnio-zachodnioho kirunku, z dvochbokovym rozmiščeniom selib. Zabudova seliby — odnoradova, usio pud ohulnoju strêchoju: chata i chliêv, podiêlany kučami na korovnik, ovečnik, sviniarnik. Daliêj była pobudovana kłunia. Dachi budynkuv byli kryty tôlko sołomoju, povjazanoju v kuliki. Chata i hospodarčy budynki byli zbudovany z obtesanych kruhlakôv — dylôv. U Trystianci budovałosie chaty asymetryčnoho typu, rozpovsiudžanoho na Pudlašy.

U 1887 rokovi horodniańsku huberniu naviêdav čliên škôlnoji rady pry Cerkovnum Synodi — Šamjakin. Z joho raportu vynikło, što včytelê prychodśkich škôł ne pudrychtovany jak treba. Pudčas rozhovoruv z nastojatelom prychodu v Puchłach, Fłorom Sosnôvśkim, uznikła dumka stvorênia seminaryji v Stavku koło Trystianki. Jiê odkryli 21 listopada 1887 roku. Z cerkovnoho majontku jôj vydilano 6 desetin zemliê. Učyli v seminaryji — Michałôvśki, Zdanov, Balićki, Kośko, Cencevič i inšy. Učyłosie v jôj pryblizno sto učenikôv-studentuv. Škoła zhorêła. Druhu seminaryju budovali z carśkoji kazny. U jôj učyłosie vže ono koło soroka učenikôv. Učyli taksamo trystiane Ondrêj Sierhiejuk (Ryhurkôv), joho žônka Liza i Ihnat Savićki, po huličnomu Stypulôv.

U toj čas u Trystianci była šče odna štyrochklasova škoła, u jakôj učyli miž inšym sadovôdstva, pščołovôdstva, a taksamo reźby v derevi, vyšyvania, tkactva.

U 1914 rokovi seminaryja zhorêła druhi raz i bôlš ne odrodiłasie.

Posli vujny i biêženstva seminaryju rozvołočyli trystiane na pobudovu žytła, bo vjoska, oproča kilkoch chat, povnostioju zhorêła v vujnu.

Možna skazati, što jak na toj dorevolucijny čas trystiane, budučy zemlorôbami, byli edukovanymi luďmi v porumnaniu z inšymi častkami Rosijśkoji imperyji i ne tôlko. Projaviłosie to vyrazno pudčas biêženstva na ohromnych prostorach Rosiji, de trystiane stanovilisie včytelami, praciovali na telegrafi, pôčti, želiêznuj dorozi. Mnôhi ostalisie v bezmiêrnuj prostory byłoji Rosijśkoji Imperyji.

Perša susviêtna vujna obyšłasie z trystianami žôrstko. Mnôhi zahinuli na fronti abo v hraždanśku vujnu, vjoska była spalana doščentu. Ostałosie odin procent budynkuv (try chaty z hospodarčymi budynkami).

Vernuvšysie dodomu, biêženci kopali na pudvôrkach zemlanki-jamy do okon, nakryvali strêchoju. Z serediny stiêny byli vyłožany žerdkami. Dno pokryvav bity hliniany tôk. Stojała hliniana piêč, stôł z łavami i pôłki. Osvitlałasie zemlanka łučynoju abo olijom, naliêtym u blašanku. Uchodiłosie do zemlanki po drabini abo vykopanych u zemliê schôdkach.

Trystiane stali budovatisie zaraz posli vertania, a v tysiaču dvadceť tretium rokovi pôlśki žond stav pryznavati pozyčki na odbudovy. Tohočasne žycie trystian było čuť ne peršobytne. Ludi korčovali porosły ohłoblovoju berezinoju pola, robili hospodarčy pryłady, staralisie zorati i zasiêjati pole. Panovav hołod. Mnôhi chodili na daleki pôlśki (katolićki) vjoski na tydeń-dva na zarobôtki. Kosili, mołotili cipami, orali, často za paru pudôv zerna, kotory nesli nazad desiatki kilometruv na plečuch.

Simnadceť mužčyn i chłopciuv pojiêchało v Arhentynu. Vernułoś dvoch.

Ne menč žôrstko z trystianami obyšłasie i Druha susviêtna vujna.

Na dva roki Pudlaše było dołučane do soviêćkoji Biłorusi, što z samoho počatku sprymałosie radosno, posli sanacijnoho hołodu i represijuv. Posli soviêćki komisary pokazali pravdivy tvar ludovładstva, choč z uvahi na korotki čas do vybuchu nimećko-soviêćkoji vujny, ne vspiêli obnažytisie jak treba.

Staryčok Dmitior Markievičuv rozkazuvav: Paru nediêl vioska sviatkovała osvoboždienije od sanaciji. Tanciovali, spivali, veseliliś. Ale nezadovho soviêty ustanovili desiatnikuv, uveli šarvorok. Treba było jiêzditi do Zabłudôvja abo Žedni na pobudovu aerodromuv, dorôh. Dmitior jiêzdiv paru nediêl, voziv fôroju kamiênie. Urešti skazav chvatit i ostavsie v doma. Desiatnik prymušany byv povjadomiti komisara. Do Ryhora pryjšov sołdatik. Podivivsie, posłuchav, što fôra połamana i ne možna na jôj voziti kamiênia, pokôl jiê Dmitior ne poładit. Tohdy sołdatik vyniav pistolet, pomachav pud nosom Ryhora i kaže: Vy nas ždali, no nie znali. Jeśli ty suka v tiečenije časa nie naładiš tielegi, togda na odnom kolesu budieš v lesu! Poniał!? (rozkazav Miša Maksimčuk, po-huličnomu — Livosin). Dmitior poniał. Počała ponimati pomaleńku i vsia vjoska, koli želiêzny kułak stav zažymati rozbrykanych vjoskôvciuv. Dovojennych chuliganuv, z jakimi nijak ne mohła spravitisie sanacijna policija, kotora, nota bene, bojałasie zajiždžati v sioło, soviêty vtichomiryli chutko. Na nebłahonadiožnych posypaliś represiji. Ono z mojiê simjiê, za antystalinśki i antykołchozny prypiêvki na vesiêli v susiêda (u kołchozi dobre žyti, miêd harêłku vino piti, ni korovy ni sviniê, tôlko Stalin na stiniê), u prysutnosť bezdušnoho i krovožadnoho soviêćkoho aparatčyka Firagi, zhinuv môj diêd Stachviêjuv Michałko, a posli i plemjannik mojiê baby Maryji, Saška Jakubôvśki (Felkuv), kotory specijalno pujšov u Biłostôk i vybiv okna v gabineti tohož komisara, na hulici Kilinśkoho.

Mnôho trystian popało na pôlśki i soviêćki fronty. U etu vujnu zhinuło sorok trystian — na frontach, na prymusovych robotach i v łagrach.

U 1944 rokovi vjosku vyzvolili soviêty. Trystianka, jak i Pudlaše, okazałasie z zachodnioho boku liniji Kerzona i opynułasie u PRL.

Nekotorych trystian pryzvali v II pôlśku armiju generała Karola Śvierčevśkoho, de vony słužyli u gen. Vaškieviča (rodom z Biłoviêžy), i posłali na front nad Odru, pud Budzišyn.

Posli vujny chłynuli na Pudlaše otrady byłoho pôlśkoho pudpôlija. Protiv biłoruśkoho nasiêlnićtva šyroko rozliêvsie terror, mordy, požary. Trystiane zorhanizovali vzbrojanu samooboronu i zapevnili sobiê spokuj.

Starêjše pokolênie najlepi vspominaje carśku Rosiju, PRL i vsio-taki soviêćku Biłoruś. Sanacijna Pôlšča v pameti trystian — to bidnota, hołyťba, policijny represiji.

III Rêčpospolita pokôl što ne zdobyła v biłorusuv povnoho doviêru, ob čym sviêdčyt fakt, što ono neciêłych pidisiat tysiač biłorusuv potverdiło svoju nacijonalnosť v ostatnium perepisi.

Od maja 2004 roku biłorusy Pudlaša opynulisie v novuj superderžavi — Europejśkuj Unii. To v budučyni zrumniaje v pravach biłorusuv i polakuv, bo obadva narody budut u Uniji etničnym menšynstvom. Mołodiož uže bačyt svoju šansu, vyučaje europejśki movy, a znajučy cyrylične piśmo i schôdniu movu čy hovôrku, bude miêti nad svojimi odnohôdkami naturalnu perevahu. Bo budučynia v mirnych torhovych spuvodnosinach z Schodom. Chiba što interesy baťkôv Uniji na Schodi opynutsie pud pohrozoju. Tohdy od polityki vstrêč bez hałštukuv do polityki chołodnoho rukopožatija, a stôl do horačoho mordoboju, ono krok.

(...)

Kolada

U zimovu poru najbôlš uročystymi obradami byli kolada, bohaty večur, mjasnici. Vony vyvodilisie z hłubin pohanstva.

Sviatkovanie boha soncia — Kolady počynajetsie pered ruzdvom i prodovžujetsie do bohojavlenija. U Trystianci Kolada sviatkujetsie v starožytnuj formi tôlko pered samym ruzdvom, jak uročysta večera pered narodženiom Chrysta. Rešta starožytnoho pohanśkoho obradu, prysviačanoho bohu Sovnyka — Koladiê, stała sviatkovatisie po-cerkovnomu i nosit nazvu Ruzdvo.

Kolada počynała novy rôčny kruhovorôt Sovnyka. U ety deń soncie zaveršało svôj rôčny cykl i deń počynav bôlšati. Tomu sviato prysviêčane bohu Sovnyku-Koladiê v čas joho odrodženia było takim uročystym i vesiołym. Jomu spodorôžničali mnôhi mahičny obrady, jakije šče de-ne-de v Biłorusi zachovalisie do prošłoho stoliêtija, a ich odzvuki dotryvali dosiôl. Na koladu chodili koladniki, vodili z soboju abo sviatuju ptašku — busła, što vvosoblav simiêjne ščastie, rôdlivośť ditej, abo kozła, symbol odrodženia žyvotvôrnoji siły Sovnyka i vrodžaju.

U nekotorych mistiach koladniki pereodiahalisie v vovčy skôry — peredstarožytny symbol vovkołaka, u jakom jakraz u ety dniê mohła vmerti demonična natura, a odroditisie čołoviêk.

Koladovanie koliś było mahičnym kultom. Jim zajmalisie kudijiê-viščuny. Teper koladniki chodiat z gvjazdoju, kotora szmbolizuje betlejemśku zôrku.

U Trystianci na koladu, pudčas pôstnoji večery, ne vykonujutsie nijaki pisniê zvjazany z jeju. Posli kolady spivalisie ruzdvjanyje pisniê. Na koladnum stoliê centralna strava to kutia, jačmiênna kaša z makom, bita v stupiê. Na koladu ne može byti menč dvanadceti pôstnych strav. Obovjazkovo boršč z hrybôv, kisiêl z ovsa, kompot z sušanych hruš, sliv i jabłyk. Staryje ludi vspominajut, što na koladu pometali ob duchach prêdkuv, dla jakich stavili osôbnu tarêłku. Koladny stôł nakryvavsie siênom, a nekotory na siêni sidiêli.

U mnôhich vjoskach, u kutkovi pud ikonoju, stavili snôp pšenici abo perepeliciu, kob zapevniti dobry vrodžaj. Večera mohła rozpočatisie tôlki posli peršoji zôrki. Ludi, a naveť diêti, musili peresterehati toho dnia absolutny pôst. Rozpočynałasie vona posli błahosłavlenia hospodara, z žyčeniami dobroho vrožaju, tym samym dobrobytu i ščastia. Vorožyli vytiahajučy steblinku siêna z-pud obruska. Dobra pohoda na koladu označała dobru nosnosť kurej. Posli večery ludi idut na vsenočnu v cerkvu.

U deń roždžestva načynajetsie koladovanie. Šče do kuncia šyjisiatych liêt było vono burlive, choč stratiło davno pohanśki charakter i stało častkoju cerkovnoho obradu. Spivalisie vyklučno cerkovny pisniê. Usiê obovjazkovo rychtovali pered koladovaniom gvjazdu, chodili na spiêvki.

Koladnikôv daryli. Diêtiam cukiêrki i hrošy, mołodiožy hrošy i kovbasy na kumpanijnu večeru.

Čerez viki probilisie do našych dion odhołoski pohanśkoho obradu v nemnôhich pisniach, u kotorych relihijny motyvy jakby uzmocniajut peršobytny sens, to značyt vychvalanie zažytočnosti hospodara, joho samoho, žônki i ditej. Hospodara v ety sviatočny deń naviêdujut i znatny hosti: sovnyko, miêseć, došč, što dla joho označało žyčenia dobroho vrodžaju. Pojavlenie Boha zo sviatymi v roli hostej označało prychilnosť vsievyšnich sił dla danoho hospodara i joho simjiê. Prysutnosť sviatoho Iliji, patrona vrodžaju, gvarantovało vysoki plôn u novum rokovi.

Oj dobry večur panie hospodaru
Radujsie zemla syn božy nam narodiv
Prybude do vas troje hosteńkôv
Radujsie zemla syn božy nam narodiv
Peršy hosteńko — sam pan Bôh z neba
Radujsie zemla syn božy nam narodiv
Druhi hosteńko — matier božaja
Radujsie zemla syn božy nam narodiv
Treti hosteńko — sviataja Ilija
Radujsie zemla syn božy nam narodiv
Oj zastiłajte brusy kružastyje
Radujsie zemla syn božy nam narodiv
Oj napekajte chliêby pšeničnyje
Radujsie zemla syn božy nam narodiv
Oj nalivajte medy sołodkije
Radujsie zemla syn božy nam narodiv

Zaručyvšy hospodarovi pudtrymku z boku nebesnych sił, koladniki vspominali i ob počastunku. Čym lepi hospodar pryme i odbłahodaryt koladnikôv, tym bôlš ete sviedčyt ob joho bohactvi.

U nekotorych versijach piêsni vystupaje namjok na nezhodu v simjiê:

Byvaj zdorovy panie hospodaru
Radujsie zemla syn božy nam narodiv
I sam se vojuj zo svojeju ženoju
Radujsie zemla syn božy nam narodiv
Zo svojeju ženoju zo svojimi diêtkami
Radujsie zemla syn božy nam narodiv.

Namjok na simiêjnu nezhodu to jakraz netypovy motyv koladok, u jakich povinno vystupati veličanie žônki i ditej hospodara, porumnanie jich do miêsečyka i jasnych zôrok. Koladki — to pochvała chliêboroba, joho praciovitości, dbajnosti i hospodarlivosti. Tôlko pôzni koladki, zachovujučy formu, uvodiat novy motyvy:

Ne kažy nam pani dovho stojati
Na tvojôm pudvôrju sniêha doptati
Bo my hoły bo my bosy
Idut našy głosy pud nebjosy
Naša pani z renki v renku
Klučykami brentu-brentu
Kluč na skryni tam visiat dva syry
Mołodaja pani daj nam štyry
Sito maku j sito pasternaku
Harneć vôdki dla ochvôtki
I zban piva kob vesioła była.

U etuj pieśni hołova simjiê — hospodynia, bo rozporadžajetsie klučami od prypasuv. Vedłuh velikoho dośliêdčyka biłoruśkoho folkloru E. Karśkoho, u koladnuj obradnosti nema piseń, kotory veličali b hospodyniu. Cikavy sam fakt, što takaja piêśnia isnuje v trystianićkum folklory. Odnak žartôvny ton i realistyčny zmiêst sviêdčat, što vony byli złožany ne tak davno. Starožytny obrad humoru ne dopuskav, bo to rozburało b joho mahičny sens. Humor pojavivsie tohdy, koli sami obrady odorvalisie od mahičnoji osnovy i peretvorylisie v narodny zvyčaji i zabavy.

Byvało, što hospodarê ne spišalisie z počastunkom, tohdy koladniki žartujučy potrebovali: davaj hospodyni pirôh, bo vyvedu korovu za rôh, a naveť stavili ultimatum: vynoś chliêb i kołbasu, bo chatu roztrasu. Byvali i takije hospodarê, kotory ne prymali koladnikôv, nehlediačy na jich zapytanie: My pryšli do vas koladovati, novoroždionnoho Chrysta prystavlati. Prymete čy niê!? Koli niê, hospodarê vysłuchovuvali repliku: u etuj chałupci žyvut hołodupci, sami majut, nam ne davajut.

Byli i zmiêšany biloruśko-pôlśki koladki: Pasli pastyre voły... U naš čas vony vže ne vykonvalisie.

Posli ruzdva koladki ne spivalisie.

Bohaty večur

Čas pomiž Ruzdvom i Kreščenijom nazyvajetsie mižsviatkami. Najvažniêjšy obrad mižsviatok — Bohaty večur, jaki sviatkovavsie naperededni novoho roku. Jomu prydavavsie vyklučno mahičny charakter, jaki vyražavsie v mnôhich zaklonach, žyčeniach i vorožbach.

Starožytny słovjane prydavali słovu-zaklonu, zamovi čy prošeniu sakralnu môć, nadiêlanu nezemnoju (tonkomaterjalnoju) siłoju, kotora zdôlna stvorati samojistny byty. Słovo — to enerhija, enerhija — to vibracija. Tomu vono diêjało na odlehłosť i žyło v časi. Miêło naveť bôlšu siłu niž mahija vody, zemliê čy ohniu, a naveť čarodiêjnych totemuv. Słovo społučało čołoviêka z božestvom, z joho tajemnoju siłoju, bez kotoroji ničoho ne može byti. Zamova šeptuchi može zniati chvorobu. Zaklon viďmara môh pryčyniti bidu. Kob zaklon, zamova, žyčenie čy molitva miêła povnotu mahičnoji siły, obovjazkovo treba było vykazati šeptom.

Urešti słovo — to vibracija, impuls aktu Peršoji Prokreaciji, to zarodyš, to probudžany ohoń, pohružany v vodach kosmičnoho praoceanu. Uvosoblane v antropomorfičnum praobrazi Svarožyca (Orjon).

Diś obrad bohatoho večora zatrativ svôj peršobytny mahičny sens i peretvoryvsie v novohôdnie sviatkovanie z velikoju dozoju hulni. Naveť rytuał vorožby, jaki vypłyvaje z hłubinnych vytokuv, dla bôlšosti ludej ne maje vže rytualnoho značenia.

U každum seliê odnako je ludi, kotory majut reštki tajemnych viêduv abo praktyčnych diêj, jakimi, jak praviło, ni z kim ne diêlatsie.

Mnôho v sviatkovani bohatoho večora odvodiłosie vorožbiê. Novohôdni večur, tak jak i kupalśka nôč, byv nadiêlany osoblivoju mahičnoju siłoju. Tomu v prasłovjan vorožba — to mahičny akt.

U naš čas praktyčno zajmalisie vorožboju diêti i divčata. Najvažniêjšym motyvom było zamužstvo. Jak prykład, vorožênie z kurkoju.

U chati zbiralisie divčata, brali po žmeni pšenici, siadali v kruh i sypali protiv sebe. Odna z jich vnosiła do chaty kurku i puskała v kružok. Čyju pšeniciu vperuč dziubne kurka, taja perša vyjde zamuž.

Taki samy sens vorožby z sobakami i pirohami. Toj samy motyv vorožby z obutkom. Každa diêvčyna zdymała z nohi obutok i staviła po koliêjci odin za odnym od obrazu do poroha. Čyj peršy opynetsie pry porozi, taja perša vyjde zamuž.

Abo:

Divčata zapaluvali śvički. Čyja perša zhoryt, taja perša vyjde zamuž.

Inšoju formoju odznačałasie vorožba na imje muža.

Diêvčyna prychodiła do susiêdnioji chaty, chvatała oładok i vybihała na huliciu. Jiê muž bude nazyvatisie tak, jak mužčyna, jakoho peršoho vstrêtit.

Abo:

Diêvčyna povtôrno zamitajučy chatu od poroha do obrazôv zbiraje ščyptu smiêtia. Kob vorožba zbyłasie, vona povinna vyjti z cerkvy raniêj za vsiêch i zapytati imje peršoho napotkanoho mužčyny.

Zdajetsie, eta vorožba miêła nadto praktyčny sens. Gvarantovała, što pudłoha bude dobre zametiana.

Jak prykład kultovych ostałasie vorožba z kolcom, jakaja zachovała svoju mahičnu osnovu. I tak:

Kubok z vodoju, u jakôm kłali kolco, stavili nanuč pud łôžko pry hołoviê. Diêvčyna hovoryła zaklon: Bože daj mniê znati, z kim ja maju na šlub stati i toho vo sniê vvidati. U nočê povinion jôj pryśnitisie budučy muž.

Abo:

Pered snom uziati ščypočki lnu, zhovoryti pacior i ne odzyvajučysie do nikoho lehčy spati. Tohdy treba skazati: Oliksiêju, Oliksiêju, ja na tebe lon siêju. Daj mniê znati, z kim ja maju do šlubu stati, i toho vo sniê vvidati.

Nehlediačy na toje, što starožytny pohański obrad bohatoho večora, vyrusšy na kultovuj mahičnuj osnovi, davno pud upłyvom chrystijanstva pereutvoryvsie v narodny zvyčaji i zabavy, spotykajutsie šče i diś odhołoski minuvšyny. Vony pronikli v žyčeniach, vorožbach, pisniach, soprovodžajučych obrady.

U čas, koli divčata zajmalisie vorožboju, chłopci chodili po vjosci, kob rozburyti vsio staroje i nechoroše, što było symbolom negatyvnoji rêčojisnosti. Taki byv koliśni sens obradu. Naturalno, z časom vôn pominiav zusiêm svôj starynny zamysioł i peretvoryvsie v zabavu, pry etum bezkarnu, bo nichto za škody v ety večur ne obižavsie i ne złovav. Chłopci i pudrôstki vytiahali vozy i sani z kłuni, utiahuvali ich na strêchu abo na rozłožyste derevo i pryvjazuvali prytiahami. Zavtrašnia radosť zaležała od toho, na kôlko tiažko bude hospodarovi znajti i spustiti jich na zemlu.

Pudšparki i chłopci znimali bramy i bramočki zo stovpôv, što symbolizovało lohki dostup do chaty diêvčyny. Pry okaziji bramočku chovali tak, kob hospodar nelohko jiê najšov, naprykład zahrybali v stôh.

Pudrôstki vystiłali butkami z pryzb dorôžki od chaty chłopcia do chaty diêvčyny vzdovž sioła. Okazuvałosie ne raz, što odinymi, chto ne viêdav pro kavalêra diêvčyny, byli jiê baťki. Ranicioju vidno było, jak kryžovalisie dorôžki vjoskovych par.

Byvało, što nekotory hospodarê pilnovali svôj dvôr. Tohdy neraz zabava pertvorałasie v utioki i pohoniu, što dodavało emocijonalnoji okraski. Neraz chłopci i pudšparki specijalno staralisie naškoditi komuś, koho ne lubili. U bohaty večur mohli ete robiti bezkarno, aby jich ne pryłapav hospodar i ne vhostiv dručkom.

Tymčasom u chatach zbiralisie dorosły, spivali pisniê i vychodili hohotati. Hohotuški miêli formu piêsni-zaklonu na ahrarno-mahičnuj osnovi. Jich obradovym naznačeniom było zabezpečyti vrodžaj, zberehčy joho od zverchnaturalnoji demoničnoji siły i zaručytisie pudtrymkoju siły dobroji.

Jakraz ety motyv prôśby skirovany do Boha, kob pomôh u novum rokovi otrymati dobry vrodžaj žyta zvučyt u piêsni:

Vasilova mati pušła hohotati
Hohotuška
Ne hohotati, ne hohotati, Boha prositi
Hohotuška
Rodi Bože žyto na novoje liêto
Hohotuška
U spodi koreniêło na poli snopiêło
Hohotuška
Na polu snopiêło u storônci spôrno
Hohotuška
U storônci spôrno, na toku mołôtno
Hohotuška
Na toku mołôtno v diêžci pudychôdno
Hohotuška
V diêžci pudychôdno, u pečê bochnisto
Hohotuška
U pečê bochnisto, na stolê skibisto
Hohotuška
Na stolê skibisto, pud stołom krošysto

Inšy varjant pieśni, to:

Rodi Bože žyto na druhoje liêto
Kob tobiê hospodaryku rodiv bôh rodinku
V každum kontku po ditiontku
Kob było na stoliê bochnisto
V storoniê zernisto
Kob naša hospodynia navodiła synočkuv
I na łavi posadiła jak biêłych hołubočkuv

Eta piesnia naležyt do rozpovsiudžanych u Biłorusi ščodrôvok, od nazvy ščodry, bohaty večur. Ich spivali perevažno baby, ale i diêti. Hospodarê ciêły rôk zabotilisie pro vrodžaj. Z jim zvjazana jich nadiêja na ščastie i bohactvo. Tomu uvaha hospodara kirujetsie na vynik praci, u jakuju vôn ułožyv usiê svojiê siły i zdorovje. Velmi cikavy motyv, zvjazany z imjom boha Spôra („u storônci spôrno”), jakoho zaklinajetsie, do pomnoženia (prysporynia) zerna, to značyt dobrobytu.

U bohaty večur spivalisie tyje ž pisniê, što i na protiahu mižsviatok, pobudovany na epičnuj osnovi, na prykład, Oj ty synku Vasilinku. Nekotory svojeju liryčnostioju i učutiovostioju bliźko prymykajut do mjasničnych piseń.

Mjasnici

Mjasnici — obrad šyroko rozpovsiudžany v Biłorusi i Rosiji pud nazvoju Maslenicia. Mahične pryznačenie etoho obradu — to zaveršenie zimy i odmykanie vesny v vidi bohiń Łady abo Verby. Istotoju obradu byv kult Sovnyka — symbolu tepła i nadychodiaščoji vesny.

Soncie i Miêseć, a taksamo Zemla, Viêtior, Hrôm čy Ohoń, u śviêtopohladi prasłovjan zajmali vyklučne miêstie. Z Miêseciom vjažetsie nevyčerpana kôlkost zabobonuv i mahičnych praktyk. Vony do diś isnujut u pudsvjadomosti každoho čołoviêka i znajšli miêstie v disiêjšuj kultury — literatury, žyvopisi, kinematohrafiji.

Stichjali jak Viêtior čy Hrôm okružalisie vyklučnoju pošanoju, a z Ohniom vjažetsie v radi mahičnych diêj osobliva očyščalna môć.

U naš čas mjasnici provodilisie z humorom, vesiołostioju zabav i piseń. U ostatni tyždeń mjasnić, u četver pered velikim postom, žunki zbiralisie v odnôj z chat, prynosili z soboju muku, kovbasy i šykovali sviatočny stoły. Pudčas vypivki spivalisie mjasničny pisniê, a miž časom udiêlniki vybirali sered sebe mołoduju i mołodoho. Obovjazkovo jimi musili byti mołodaja žônka i čužy jôj starêjšy žonaty mužčyna. Odbyvałasie imitacija vesiêlnoho obradu, de udiêlniki za sutym stołom vykonuvali obradovy funkciji. Spivali mnôho vesiêlnych piseń, pro šlub, pro zamužstvo i naohuł pro simiêjne žycie. Kulikom objiždžali kruhom sioło, trusili specijalno zabranu sołomu.

Katanie kruhom sioła miêło svôj obradovy sens. Kruh — symbol Sovnyka.

Ety zvyčaj z mjasničnoho obradu perejšov na Vołosija - zakunčenie kudiêlnić, kotory provodilisie od osieni do velikoho postu. To jakraz odhołosok kultu boha Velesa-Vołosa. Može v etum zakunčeni kudiêlnić byv mahičny zvyčaj pokidania pakula abo trušenia sołomy — „Vołosu na borodu” — jaki znany šče z Povesti vremiennych liet?

Kudiêlnici to samojistny obrad, zvjazany z obrobôtkoju lnu. Pry kunciê čornuchi — pudrychtôvki pola do novych posiêvuv, baby terli lon i kołopni, trepali pakule i česali joho, rychtujučy do pradiênia. Byli potrêbny nitki do tkania połotna na odežu, a taksamo płacht, radion i połovikôv. Deń robivsie korotki i na zmerkani zbiralisie baby (žunki) i divčata spôlno prasti kudelu. Rozpočynavsie velmi cikavy bytovy obrad, jaki vytvoryv oryhinalnu formu złučênia praci i duševnoho, vokalno-muzyčnoho samovyraženia. Na praktyci byv to žyvy spivačy teatr, u kotorum udiêlniki-aktiory ne hrali, a samovyražalisie, tak v praci, jak i v spiêvi čy v ihrach. Tut narodžavsie flirt, jaki na protiahu dovhich miêseciuv kudiêlnić merknuv abo rozvivavsie v veliku lubov. U každuj kumpaniji cennymi byli vokalny talenty. Chorošy spiêv prytiahav kavalêrku pud okna, pryklikav do spôlnoji zabavy.

Z obradom kudiêlnić zvjazany mnôhi zvyčajovy ihry (hulni) i zabavy, naprykład u susiêda, cibulku, jakije provodilisie pomiž divčatami pudčas pradiênie lnu, a chłopciami, kotory jim staralisie pereškodžati. Vony často skidali šniurki z kôłka, a naveť byvało, što i pudpaluvali kudelu. Na ich za ete ne złovali, choč prohaniali z chaty, to znov zaprošali, spivajučy:

Ty ne stôj pud oknom, no chodi do chaty
Ja vsadiła pirohi, obližeš łopaty
Ty ne stôj pud oknom, ne machaj rukavom
Jak ja budu miêła čas, to ja vyjdu do vas
Ty ne stôj pud oknom ty ne maješ hrošy
Ja za tebe ne pujdu bo ty nechorošy

Usio, obovjazkovo odbyvałosie v svojich kumpanijach. Prynaležnosť do svojiê kumpaniji, osoblivo dla mołodych, była ne menč važna, jak prynaležnosť do simjê. Z kumpaniji možna było koho-leń odohnati (vyklučyti) za proviny, za falšyvosť, za nedostatkovu kumpanijnu ochvjarnosť. Odohnany popadav u bezvychodne połoženie, bo absolutno nichto z byłoji kumpaniji z jim ne družyv, ne spotykavsie i ne môh probyvati razom. Byvało, što odohnanoho pryjmała inša kumpanija, u kotoroji interesach vôn staravsie. Ale to vyklučno rêdki prypadki, chiba što chodiło ob vorohujuščy kumpaniji.

Najvažniêjšoju rysoju kudiêlnić, naturalno oproča pradiênia, byv zvyčaj spivania piseń.

Samo vołosija, jak zakunčenie kudiêlnić, było praktyčnym bytovym obradom, jaki peretvoryvsie v narodny zvyčaj, z joho humorom i vesiołostioju. Odnym słovom na vołosija ludi veseliliś, pili, jiêli i davali volu lubvi.