Ne možem stverditi, koli povstali peršy seliby disiêjšoji Trystianki. U Archeologičnum muzeji v Biłostoku isnujut materyjały pro najdiany slidy viêtchoji minuvščyny v uročyščach Trystianki.
Najstarêjša znachôdka pochodit z siomoho tysiačyliêtija do našoji ery. To kamiênny pryłady pokinuty v uročyščy Kalihuvśka, nedaleko ryki Narvy. Ja naveť dumaju, što disiêjše uročyšče było odnym z koryt Narvy, bo šče na počatku dvadciatoho viêku ryka płyła simioma rusłami, što vidno na nimećkich štabovych mapach z časôv I Susviêtnoji vujny. Diś płyve tôlko odnym rusłom.
U Dvôrščyni, nad nevelikim ručajom-rêčkoju, znajdiany kusočki horčkôv, jakije pochodiat z počatku druhoho tysiačyliêtija do Chrysta. Jim 3800 liêt. Tam, u Dvôrščyni, było praposiêlišče. Beručy pud uvahu, što na dryhovićkuj terytoryji, u tôm liku na Brêščyni, najdiany slidy zarubiniećkoji kultury, jakim štyry tysiačy liêt, možna załožyti, što to było schôdniosłovjanśkie posiêlišče.
Slidy inšoho posiêlišča znajdiany kilometer nižej, na pôvdeń, na berehu rêčki Ruda, de disiaj prolahaje Saciôvśka doroha. Vono było osnovane na počatku našoji ery.
U trystianićkich nadnarvovśkich bołotach, šče v šyjisiatych liêtach, nachodili mnôho dernovoji rudy. Nad Rudoju v počatkach našoji ery ludi vypaluvali želiêzo v zemlanych domnach.
Tretie posiêlišče, taksamo z počatku novoji ery, było rozpołožane na berehovi rêčki Małynka, de šče nedavno istniêło Pranie, koło mosta, na disiêjšum rovi byłoji rêčki, rybnoji i chorošoji.
Dumaju, što z uvahi na rozlehły rozlivy, trystiane stali perenositi svojiê siliby na vyžšy mistia, kotorych ne zalivała voda vystupajuščych z berehôv rêk. Tak obrazovalisie puzniêjšy Dolina (Vojtiuki, Kuželiê), Skoryševo, Hora.
Sioło miêło, jak vsiê prasłovjanśki posiêlišča, kučovuju zabudovu. Jak indijanśkie pałatkove pole.
Ne bude osoblivoji pomyłki, koli vysnujem ideju, što Trystianka, nehlediačy na postihnuvšy jiê kataklizmy (jak dva požary na počatku dvadciatoho viêku, u kotorych sioło praktyčno zhorêło dotła i odbudovałosie do poperêdnioho stanu, čy požary cerkvuv), tryvaje bezperepynno ne menš štyroch tysiač liêt (...) »»
