Rôk 2009 minuv ne tôlko bez jakichś dramatyčnych, ale i bez vartych zapometania zadareniuv u Biłorusi. U krajini ne było nijakich važnych polityčnych kampanijuv, a tomu nastupiło štoś napodobi polityčnoho zatiška.
Možlivo, što samoju jaskravoju podiêjeju polityčnoho žytia v Biłorusi byv šče odin rozkoł v Biłoruśkum Narodnum Fronti, kotory pokazav pered usiêm, što „nutranyje procesy” idut i što v biłoruśkuj opozycijnuj polityci nastupaje povôlna, ale nevchilna zmiêna pokoliêniuv (jak i zmiêna dumki pro suť i metody transformaciji Biłorusi). Ale što tyčytsie „znadvôrnych procesuv”, to łônśki rôk, musit, byv samy cikavy vo vsiôm 15-liêtnium peryjodi prezydenctva Aleksandra Łukašenki.
Kołchoz možna tôlko rozohnati, a ne perebudovati
Praktyčno ničoho ne otrymałosie z obviêščanoji v 2008 roci polityki ekonomičnoji liberalizaciji v Biłorusi. Pryvatny peredprymalniki, choč jim i była zroblana siakaja-takaja polohka v poradku registraciji pryvatnoho biznesu i pokinuty korystny dla jich mechanizm spłaty podatku, ciêły čas znachodiatsie v nerômnych ekonomičnych varunkach, koli purumniati jich z deržavnymi firmami. Pro nijaku konkurenciju pryvatnoho i deržavnoho sektoruv u Biłorusi ne dovoditisie hovoryti.
Vyjšov veliki pšyk z ambitnoho planu pryvatyzaciji, kotory biłoruśki vrad objaviv u 2008 roci. Podług toho planu, Biłoruś miêła protiahom troch z połovinoju liêt spryvatyzovati bôlš čym 500 deržavnych kompanijuv, ułučno z nekotorymi stratehično važnymi dla krajiny zavodami i kombinatami. Minuło vže puvtora roku od ohołošenia toho planu, a vôz jak stojav na miêsti, tak i tam ostavsie. Viêdomo, svitovy ekonomično-finansovy kryzys ne spryjaje investycijam, a tomu, može, i nichto biłorusam ne proponovav dobrych hrošy za jichni zavody. Ale treba vyrazno skazati, što vony osoblivo i ne staralisie, kob prodati svoje dobro. Zachud raptom rozščodryvsie i začav davati Biłorusi kredyty. Minśk, musit, šče raz podumav, što i teper možna ničoho ne robiti, bo poka možna zapchnuti dyrki v budžeti kredytami. Zahraničny dovh Biłorusi vyrus uže do 20 milijarduv dolaruv. (Pryhadajmo, što dochody deržavnoho biłoruśkoho budžetu v siêtum roci majut byti na urovni 27 milijarduv dolaruv.) Dovhi, kotory nabrav Aleksander Łukašenka na pudtrymku svojoho „rynočnoho socijalizmu”, biłorusy budut spłačuvati i tohdy, koli prezydentom (abo kniaziom) u Biłorusi vže bude Mikołaj Łukašenka, kotoromu teper 5 čy 6 liêt :)
Nema v Biłorusi i rynku zemliê, naveť obmežovanoho. Usio odbyvajetsie jak u feudalnuj deržavi. Chočeš kupiti kusok zemliê, pišy prośbu do samoho verchovnoho feudała. Ochvôtnych pisati takije prôśby zamnôho nema, osoblivo na Zachodi. Bo feudał može dati, koli jomu tak zamanetsie, ale može i zabrati, tože koli jomu zamanetsie. Nijakich cyvilizovanych ekonomičnych praviłuv u oboroti zemleju v Biłorusi jak ne było, tak i nema.
Možna, zrozumiêło, spodivatisie, što Zachud raniêj čy puzniêj zašmorhne kredytnu petlu na šyji Biłorusi i skaže za vsio zapłatiti dočysta. A tomu Biłoruś bude prosto prymušana pryvatyzovati i liberalizovati svoju kołchoznu polityčno-ekonomičnu systemu. Ale našto ždati až do toho času? Našto povtorati toje, što Pôlšča perežyła v peršuj połovini 1970-ch, koli brała kredyty z Zachodu na pudtrymku svoho socijalizmu, a potum i tak musiła joho rozvaliti, bo vôn ani ne vtrymavsie, ani ne davsie perebudovati? A zvyčajny polaki płatili za tuju socijalistyčnu iluziju liêt 30 posli tych zachodnich kredytuv, a možlivo, što i teper šče płatiat.
Europu možna vže pobačyti
Koli v listopadi 2009 do Minśka pryjiêchav premjer Italiji Silvio Berlusconi, usiê schamenulisie, što to byv faktyčno peršy vizyt kirovnika vradu abo deržavy z Zachodu v Biłorusi za vsioj čas prezydenctva Łukašenki. Minuło bôlš čym 15 liêt, poka chtoś z Zachodu nadumavsie odviêdati Łukašenku v Minśku. Chvatit pryhadati siêty odin fakt, kob zrozumiêti bez daliêjšoho tłumačenia, čoho była varta tak zvana „mnôhovektorna” zahranična polityka Łukašenki v 1994-2008 liêtach.
A tomu toje, što stałosie v zahraničnuj polityci Biłorusi łoni, maje velizarne značenie dla daliêjšoho losu Biłorusi jak samostôjnoji deržavy. Biłoruś peršy raz za panovania Łukašenki zaličyli do Europy ne formalno, a praktyčno, zaproponovavšy jôj udiêł u tak zvanum Schôdnium Partnerstvi Europejśkoji Uniji (Biłoruś „zapisałasie do siêtoji Europy” v majovi 2009 u Prazi ). Konkretnoho značenia dla Biłorusi Schôdnie Partnerstvo poka šče ne maje, ale na symboličnum urovni vone vže začało vykonuvati svoju rolu. Bo vsie odčuvajut, choč i ne kažut siêtoho vhołos, što Schôdnie Partnerstvo — to takaja počekalnia pered perejiêzdom u Europu. Zrozumiêło, možna čekati na svôj pojizd i 20 liêt, ale važno ode toje, što v siêtum pojizdi dla vas je miêstie. Prynajmi na disiêjšy deń takoje miêstie vam gvarantujut.
Zverniête vvahu, što z oficijnoji biłoruśkoji propagandi vže znikli dotła vsiaki raniêjšy vysokošparki zajavy pro budovu sojuznoji deržavy z Rosijeju, pudmociovany argumentami, što „v Europi nas nichto ne čekaje”. Ot, Łukašenka zjiêzdiv łoni i do Rymu, i do Vilna, i sam perekonavsie, što ne tôlko Biłoruś, ale i joho tam čekajut.
Pravdu kažučy, Litva vže hotova vvesti sproščany praviły ruchu dla biłorusuv u 50-kilometrovuj pohraničnuj zoni i obnižyti košt vizuv do 20 euro (teperyšni košt šengenśkoji vizy dla biłorusa — 65 euro). To same Biłoruś šče ne hotova, kob takuju proponovu pryniati, bo Minśk jak by šče i ne viêryv, što Europa koliś pered biłorusami odčynitsie do kuncia i sprobuje jich europejizovati.
Režym suti ne miniaje, ale perefarbovujetsie
Zrozumiêło, nichto z Aleksandra Łukašenki nijakoho europejcia ne zrobit. Vôn koliś promoviv pametnu frazu, što vôn vyrus i vychovavsie „среди животных и растений”. I što vôn choče vmerti v Biłorusi, „сколько б мне это ни стоило б”. I jomu možna viêryti. Biłoruś pud joho kirovnictvom i zostanetsie krajinoju, de lude budut vychovuvatisie „среди животных и растений” i de jim bude ne tôlko tiažko vmirati, ale i nelohko žyti.
Ale sprava ode ne v Łukašenkovi, a dokładniêj, ne v Łukašenkovi starêjšum. Pytanie v tôm, „среди каких животных и растений” bude vychovany Mikołaj Łukašenka i joho pokoliênie. Čy vony trochi podychajut nekołchoznym poviêtrom, čy niê?
Sam režym, tôlko pud upłyvom Schôdnioho Partnerstva i ščôdrych kredytuv Mižnarodnoho Valutnoho Fondu, ne zminiav svojiê suti i, musit, ne zminiaje. Jak byv antydemokratyčny i represijny, takim i zostanetsie. Ale režym začav miniati svojiê metody. Diś uže v Minśku ne sadžajut na 15 dion za demonstraciju v oboronu pravôv čołoviêka abo za prypomin pro propavšych Zacharenku, Hončara, Krasovśkoho i Zavadśkoho. Metody represiji i kontroli nad hromadstvom stali bôlš „mjahki”, z „čornych” zrobilisie „šarymi”. Režym ne choče „zasviêčuvatisie”, posyłajučy na huliciu sotniu dobre vkormlanych zomôvciuv protiv 6-8 chłopčykuv i divčeniatok.
Zamiś toho, neviêdomy osoby chvatajut na hulici mołodiožnoho aktyvista Jauhiena Afnahiela, zapichajut joho v samochod, vyvoziat za horod i vykidajut u liês. Abo vłamujutsie do kvartiry Zmitra Daškeviča i roblat z jim prykładno toje, što i z Afnahielom. Abo vykidajut Tacianu Šapućko z universytetu za toje, što vona „prohuluje” zaniatki, a ne za toje, što diêvčyna maje odvahu samostôjno dumati. Dokazati ode polityčny motyvy represiji i zamiêšanosť ułady značno tiažêj, čy u vypadku, koli tebe schvatiat na demonstraciji, na jakoj kruhom stojat desiatki žurnalistuv z fotoaparatami, videokamerami i dyktafonami.
Disiêjše zadanie biłoruśkoji demokratyčnoji opozyciji povinno byti ne v tôm, kob płakati i skaržytisie, de tôlko možna, što Zachud jijiê „zdradiv”, a v tôm, kob dokazuvati Zachodovi, što „šare” od „čornoho” v Biłorusi faktyčno mało čym odrôznivajetsie, i što Europi potrêbna Biłoruś „biêła”, a ne „šara”.
