Minuło vže 13 liêt od času, jak mniê pryjšła dumka, kob poprobuvati pisati po-svojomu, tak jak hovoryli i hovorat lude v mojôj rôdnuj vjosci Lachí, u gmini Narva. Siêta dumka zjaviłasie odrazu posli toho, jak na počatku 2004 roku ja pobačyv opublikovany vyniki perepisu 2002 roku stosôvno etničnoji prynaležnosti (narodowość) i chatnioji movy (język używany w kontaktach domowych) žylciôv u pravosłavnych gminach Pudlaša. Zrobivšy kilka neskomplikovanych arytmetyčnych pudlikuv, ja otrymav vynik, što tak jak u Lachach abo velmi podôbno (bez dziekańnia/ciekańnia i akańnia/jakańnia) hovoryt 69% ludi, kotory v pudlaśkum vojevôdstvi zapisalisie biłorusami.
Uperuč ja ne viêdav, jakaja v nas proporcija dziekavičuv i dekavičuv, ale mniê vse zdavałosie, što ludi, kotory doma hovorat na hovôrkach biłoruśkoji literaturnoji movy, bude ne menš za połovinu vsiêch našych biłorusuv. A tut raptom okazałosie, što dziekavičuv u nas tôlko 17% (14% biłorusuv skazało v perepisi, što doma hovoryt po-pôlśki). To dla mene byv šok. Ale mniê odnočasno projasniłosie, čom pry solidarnych vysiłkach i škoły, i biłoruśkich žurnalistuv viêdanie biłoruśkoji i svojeji movuv ne tôlko što ne pošyrajetsie sered pravosłavnych na Pudlašy, ale z roku na rôk zavvažno padaje. Ja zrozumiêv, što naučanie biłoruśkoji literaturnoji movy na samum diêli ne zaochočuje dekavičuv pudderžuvati svoju chatniu pudlaśku hovôrku, a na literaturnuj movi zo svojimi baťkami i didami vony nikoli ne zahovorat, tak jak nikoli ne zahovorat po-angielśki, bo j našto, koli možna po-pôlśki abo po-svojomu. Z druhoho boku, dziekavičuv u nas uže zamało, kob vony mohli zavvažno poliêpšyti sytuaciju z viêdaniom literaturnoji biłoruśkoji movy.
To byv same toj moment, koli do mene dojšło, što treba „pereoryjentovati” biłoruśki ruch u bôk joho mucniêjšoji pryvjazki do regijonalnoji, svojeji biłoruśkosti i movy, koli my ne chočemo, kob siêty ruch opynivsie v kompletnuj pustotiê v perspektyvi odnoho-dvoch pokoliêniuv. Nastupny trynadceť liêt ja i zajmavsie „pereoryjentacijeju” jak svojoho dumania pro pudlaśku biłoruśkosť, tak i dumania biłorusuv na Pudlašy (tych, zrozumiêło, kotorych šče cikavit biłoruśki ruch i toje, što vôn proponuje). Radykalnoji peremiêny v hromadśkuj sviêdomosti ne odbyłosie (bo vsiê aktyvisty biłoruśkoho ruchu, kotory mohli mene pudderžati publično, movčali i prykiduvalisie, što nic się nie dzieje), ale naveť najbôlšy vorohi pudlaśkoji movy diś uže ne skažut, što ne pominiałosie zusiêm ničoho. Što-ne-što vsio ž pominiałosie. Same pro siêty trynadceť liêt i moju pryhodu z pudlaśkoju movoju ja choču napisati pryvatnu vspominku-pudsumovanie.
Outsider
Tak złožyłosie, što peršy raz zo svojim postulatom pisania i hovorênia po-svojomu v publikatorach biłoruśkoji menšosti na Pudlašy ja vystupiv liêtom 2004 roku na Trialogu Białoruskim, organizovanum Sokratom Janovičom z pomoščeju hołôvnoho redaktora Czasopisu Jurki Chmielevśkoho. Siête odbyłosie v Łapičach koło Krynok, nedaleko hranici z Biłorusieju. Na pameť toho Trialogu ostałasie mniê kartočka, na kotoruj ja sidžu koło Sokrata, Jurki i Hanny Kondratiuk i tłumaču, što tajnu movu biłorusuv z hajnuvśkoho i bilśkovoho poviêtuv musovo odtajniti i vvesti do zasobuv masovoji informaciji našoji menšosti, bo inačej biłorusam na Pudlašy bude chana. Nu i ostałasie šče publikacija po-angielśki moho vystupu v Łapičach — u Annus Albaruthenicus 2005, pud zahołôvkom A Creative Potential Unclaimed or The Trilingual Belarusians of Podlachia — u kotoruj ja hovoru pro potrêbu vvesti svoju movu do biłoruśkoji publičnoji prostory.
Na toj čas ja vže šêsť liêt prožyv u Prazi v Čechiji i, z punktu pohladu mainstreamu biłoruśkoho ruchu na Pudlašy, byv kompletnym outsiderom. Zabavno, ale i Sokrat Janovič u svojich Krynkach tože byv outsiderom dla aktyvistuv našoho mainstreamu, kotory tak i ne pudderžali (koli ne ličyti Jurki Chmielevśkoho) Sokratovych vysiłkuv promociji biłoruśkoji kultury v Polščy i na sviêti. Tak što moja ideja novoji piśmovoji movy biłorusuv zjaviłasie na forumi, kotore organizovav podôbny do mene hromadśki outsider. Ale nam obom pošychovało z Jurkom Chmielevśkim, kotory kirovav Czasopisom i davav vykazuvatisie v jôm jak Sokratovi, tak i mniê. U 2005 roci ja opublikovav u Czasopisi dva „osnôvny” teksty pro „novu movu” — Pisati po-svojomu i Ustawa o mniejszościach a naša pudlaśka mova — de tłumačyv, čom nam treba pisati i hovoryti svojeju movoju, što ja rozumiêju pud nazvoju svoja mova, jakim alfabetom varto korystatisie i jak do svojeji movy stosujetsie sviêžo pryniata pôlśkim parlamentom Ustawa o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym. U druhum z siêtych tekstuv ja zaproponovav konkretnu nazvu dla svojeji movy — pudlaśka mova — i stav jijiê vžyvati vo vsiêch svojich nastupnych tekstach.
Mniê v tôm časi šče pošychovało pročytati movoznavču doktorśku praciu Jana Petručuka (1935-2006), Słownictwo wsi Kuraszewo z 1977 roku, kotora po-naukovomu solidno opisuje fonetyku, morfologiju i słovnictvo svojeji movy v Kurašovi na Hajnuvščyni. Ja odčuv, po-perše, što vsio siête v mojôm žyci zyjšłosie nevypadkovo, i po-druhie, što mniê ostajetsie dopraciovati fonologiju (dokładno vyznačyti i opisati inventar fonemuv svojeji movy) i zaproponovati čytelny morfonologičny pravopis, kob pudlaśka mova nabyła obhruntovanu piśmovu formu. Očyvidno, treba było tože pokazati na praktyci, što po-pudlaśki možna pisati jakije tôlko schočete teksty.
Nazva movy i jeji bazovy areał
Podług moho poniatija, dviê rečy najbôlš pudstavovy i važny dla vvediênia nepiśmovoji movy do publičnoho vžyvania, od kotorych môcno zaležyt vdača takoho diêła — to akurat nazva movy i dyjalektny areał, na bazi kotoroho stvorujetsie piśmovy (literaturny) standart.
Lude na Hajnuvščyni i Biêlščyni naohuł vam skažut, što doma vony hovorat po-svojomu abo po-našomu (ja nikoli ne spotkavsie z samookresleniom, što my pomiž Narvoju i Buhom hovorym po-prostomu abo po-tutejšomu). Starêjšy lude šče mohut skazati, što my hovorym po-ruśki. U biłoruśkich mas-medyjach u Biłostoku siêtu hajnuvśko-bilśkovu movu nazyvali do nedavnioho času biłoruśkimi hovôrkami. V ukrajinśkich medyjach na Pudlašy nazyvajut jijiê ukrajinśkimi hovôrkami (i čas od času pryhadujut znevažlivu nazvu po-chachłaćki, musit, kob takim sposobom pudmociovati tezu, što koło Hajnuvki i Biêlśka žyvut chachły, to značyt „nedovarany ukrajinci”). Movoznavci v Pôlščy, kotory praciujut u „binarnum biłoruśko-ukrajinśkum paradygmati”, klasyfikujut hajnuvśko-bilśkovy hovôrki jak ukrajinśki, ale naohuł ne afišujut siêtoho pry pozanaukovych okazijach, bo perevažna bôlšosť ludi, kotory vrodilisie v siêtuj movi, zaličujut sebe do biłorusuv abo polakuv, a ne do ukrajinciuv.
Nazva pudlaśka mova, kotoru ja zaproponovav, kob vyjti z nomenklaturnoji kołomyji i nedohovoranosti, nikoho ne obražaje i ne vyklikaje negatyvnoji emociji. Odnočasno nazva pudkreśluje regijonalnu kulturno-movnu osoblivosť pravosłavnych pomiž Narvoju i Buhom, kotory až do serediny XX viêku znachodilisie na peryferyji buď-jakich narodotvôrčych procesuv i zmohli zachovati svoju odmiêtnosť do diś dnia pered usiêm diakujučy „nepôlśkuj” religiji i inspirovanuj deržavoju biłorusizaciji v epochu poslistalinśkoho socijalizmu.
Vybur dyjalektnoho areału dla pravopisnoho standartu pudlaśkoji movy byv lokšy, čym vybur vłasnoji nazvy. Faktyčno, taki vybur zrobili lude, kotory raniêj za mene začali sporadyčno pisati i publikovati po-svojomu: Zoja Sačko, Irena Borovik, Mikołaj Vrublevśki, Dorofiêj Fijonik, Viktor Stachvijuk. Usiê vony pisali dyjalektnym varyjantom, u kotorum vystupajut mjahki ”d” i ”t” pered etymologičnym ”i” (choditi) i stabilno zachovujutsie dyftongi ”uo”, ”iye” i ”ye” (kuoń, siyem, ryedki). I same siêty varyjant movy opisav u svojôj praci Jan Petručuk z Kurašova. Ja šče raz podivivsie na vyniki perepisu 2002 roku i pudličyv, što na siêtum dyjalektnum areali žyve bez małoho dviê tretiny ludi, kotory hovorat pudlaśkimi hovôrkami. Ne było sumniêvuv: pudlaśka mova, koli vona maje vyžyti i rozvinutisie v piśmovuj formi, musit obopiratisie na fonetyčno-morfologičny osoblivosti hovôrok u takich gminach, jak Narva, Čyžê, Biêlśk, puvnočna połovina Hajnuvśkoji gminy, častkovo gminy Boćki i Simjatyčy, a ne, prykładom, Čeremucha i Kliščeli. Varto odnak vyrazno zaznačyti, što dyjalektny raznici typu choditi/chodyty i vystupanie/nevystupanie dyftonguv nijak ne pereškodžajut u komunikaciji mižy korystalnikami raznych pudlaśkich hovôrok.
Była šče problema alfabetu i konkretnoho vyboru grafiki, ale vona dla mene tohdy pokazałasie očyvidnoju. Dla kirylici na Pudlašy ja žadnoji perspektyvy vyžyvania ne bačyv, a tomu osoblivo i ne napinavsie, kob probuvati na jôj pisati po-pudlaśki (ale kiryličny varyjant pudlaśkoho pravopisu ja zaproponovav). Dla mene było jasno, što koli pudlaśka mova vyžyve, to tôlko diakujučy vysiłkovi pudlaśkich biłorusuv, a ne pudlaśkich ukrajinciuv, tomu ja i zaproponovav biłoruśku łacinku jak osnovu grafiki pudlaśkoji movy. Do biłoruśkoji łacinki ja dodav štyry symboli — ô, ê, ď, ť — kob peredati našy fonemy, kotorych nema v biłoruśkuj movi. Otrymavsie, na môj pohlad, prozôrny i eleganćki pravopis, kotoroho po suti i ne treba včyti v školi, bo dla čołoviêka z viêdaniom pôlśkoji movy vsio v jôm i bez nauki jasne (nu, može potrêbna ono nevelika pudkazka stosôvno dyftonguv).
Svoja.org
Komunikacijne seredovišče v XXI stoliêtijovi pominiłosie vže natôlko, što mniê stało možlivo vpłyvati na opiniju svojich zemlakôv (abo prynajmi donositi do jich svojiê ideji) naveť z Prahi, kilometruv 800 od Pudlaša. Sviêt pujšov hurmoju v Internet, i fizyčne połoženie publikatoruv perestało miêti istôtne značenie. Ja poprosiv svoho brata Aleksandra, kob vôn stvoryv mniê elektroničnu platformu, na kotoruj ja zmohu publikovati teksty na pudlaśkuj movi i pro pudlaśku movu, koli tôlko schoču i jakije tôlko schoču. Toje, što môj brat byv informatykom z universytećkoju edukacijeju, ne było vypadkovym u vsiôm diêli — siête ja tože odčuvav. Koli pudlaśka mova miêła stati novym faktom na movnuj mapi sviêtu, to, sered inšoho, diakujučy dvom chutoranśkim diaďkam z-pud Lachôv, odin z kotorych polubiv movy naohuł, a druhi naučyvsie nekiepśko programovati.
Internetna storônka Svoja.org, zaprojektovana Aleksandrom Maksimjukom, začała praciovati 18 marcia 2008 roku. Do toho času ja vže nazbirav trochi materyjału, kotory možna było pokazati šyrêjšuj publici. Sered bôlšych rečy, postavlanych na inauguraciju storônki, byli Zarys pisowni i gramatyki języka podlaskiego (3 rozdiêły), perekład romanu Tarjei Vesaasa Vesnianaja nôč z novonorveśkoji movy na pudlaśku i perekład minijaturuv Erwina Strittmattera z nimećkoji, do kotoroho byli dołučany zvukovyje skopy z načytanymi mnoju minijaturami po-pudlaśki.
U tôj samy deń na internetnuj storônci Radiva Svaboda ja opublikovav bloga pro pudlaśku movu, anonsujučy zjavlenie storônki Svoja.org v Interneti. Napieradzie, jak zaŭsiody, biespraśvietna i strašna, — napisav ja tohdy pro svoje samoodčuvanie. I tak vono było. Było napravdu strašno začynati kampaniju za rômny prava v biłoruśkich zasobach masovoji informaciji dla movy, kotoru žurnalisty tych zasobuv za movu ne vvažajut. Vony, tak skazati, prosvitlajut ludi v duchu biłoruśkosti, ohulny kštałt kotoroji zarysovali komunisty puv viêku tomu, a tut zjavlajetsie čołoviêk, kotory choče prosvititi jich samych i kaže jim, što vony vže davno vypali z času i roblat ne toje, što treba. Pereučuvatisie v 40 abo 50 liêt? Zabuďte...
Môj brat poobiščav mniê, što bude pomohati z komputernymi spravami pry promociji pudlaśkoji movy, ale pud tverdym varunkom — my ne voźmemo ni odnoho grantovoho hroša na naše diêło, a vsio potrêbne budemo opłačuvati z vłasnoji kišeni. Tak skazati, vernemo toje, što v nas zainvestovali našy baťki, Ola i Vołodia Maksimjuki z Lachôv, vychovavšy nas na biłorusuv u svojôj movi. Ja poobiščav bratovi, što nijakich grantuv ne budemo šukati. I ne škoduju, što tak poobiščav. Intelektualna nezaležnosť i svoboda doroho koštujut, ale dajut žyciovy komfort, jakoho nikoli ne odčujete, stojačy z vytiahnutoju rukoju po deržavne vspomohanie. U šyrêjšum konteksti, to hore ciêłoji „nezaležnoji” biłoruśkosti, kotora nikoli ne vybiłasie na pravdivu finansovu nezaležnosť, a vse staviła sebe v roli poprošajki čy to pered polakami, čy to niemciami, čy to amerykanciami.
Za deveť liêt pisania dla Svoja.org mniê vdałosie zobrati tôlko literaturnoho, publicystyčnoho i gramatyčno-pravopisnoho materyjału, što teper na joho osnovi možna było b vydati try abo i štyry grantovy knižki. Ale ja vydav tôlko odnu, opłačanu zo svoho simiêjnoho budžetu: Čom ne po-svojomu? u 2014 roci. Pud kuneć toho roku vmerła naša mama, od kotoroji (i od jeji susiêdki, Viêry Orechôvśkoji) ja naučyvsie svojeji movy bôlš, čym od inšych ludi. Diadina Viêra ne doždałasie vychodu siêtoji knižki, ale mama pospiêła jijiê pročytati.
Asia
Do 2011 roku možna było skazati, što moja boroťba za oficijalne miêstie i povnopravny status dla pudlaśkoji movy v biłoruśkuj prostory na Pudlašy była simiêjnoju spravoju, kotora dotyčyła tôlko mene, moho brata, mojeji žônki... Usiê inšy divilisie na siête moje zaniatije jak na „prydurstvo” emigranta, kotory odorvavsie od pudlaśkoji realnosti i kotoroho treba ignorovati. Ale na počatku 2011 roku mniê napisała Joanna (Asia) Stelmašuk, osoba z pokoliênia mojich synôv, kotora tôlko što zakônčyła teatralnu škołu v Biłostoku i zachotiêła robiti na Pudlašy teatr po-svojomu!
Moju pryhodu z teatrom Joanny Stelmašuk-Troc (Asia zanedovho posli našoho znakômstva vyjšła zamuž za Michała Troca z Biêlśka) ja dokładno opisav u knižci Čom ne po-svojomu? i na storônci Svoja.org, tak što ode ne budu povtoratisie. Skažu tôlko, što povstanie profesijonalnoho biłoruśkoho teatru na Pudlašy, kotory staviv spektakli i po-svojomu — było pudtverdžaniom moho „proroctva” z 2005 roku, koli ja napisav u Czasopisi, što pudlaśka mova šče projavitsie v biłoruśkuj kultury, bo raniêj jijiê stydlivo chovali po zakutkach oficijalnoji biłoruśkosti v Biłostoku i vona ne realizovała svoho tvôrčoho potencijału. Minuło šêsť liêt od toho tekstu, i v Ščytach u Vurlanśkuj gmini lietom 2011 roku Asia pokazała pudlaśkomovnu monodramu Ja j u poli verboju rosła, tekst dla kotoroji ja jôj perekłav z ukrajinśkoji movy, z noveli Oksany Zabužko Kazka pro kałynovu sopiłku. Pudlaśka mova vujšła do biłoruśkoji kultury perednimi dveryma. Potum Asia pokazała svoju monodramu na ciêłum Pudlašy i v Pôlščy bôlš za puv sotni razôv, i naveť zjiêzdiła z jeju do Prahi, de vystupiła u odnôm z najbôlš słavnych teatruv Čechiji — Divadlo Na zábradlí.
Mniê v žyci pošychovało spotkati Asiu, a Asi pošychovało na počatku svojiê dorohi spotkati Bohdana Głuščaka (1936-2016), profesora-teatrała z Hajnuvki, kotoromu zamanułosie pomohčy jôj zrobiti pudlaśkomovny (i biłoruśkomovny) profesijonalny teatr. U 2013 roci Asia pudšykovała, pry pomoščy profesora Głuščaka i z udiêłom chorošoji, jak i vona sama, Julijanny Doroš z Biêlśka, spektakl PustaJa na osnovi štuki Yerma Federica Garciji Lorki. Mniê dovełosie prysiêsti i pudučytisie hišpanśkoji movy, kob adekvatno perekłasti „libretto” spektaklu dla Asi i Julki.
Potum ja dokładavsie i do inšych spektakluv, kotory Asia realizovała čy to z dorosłymi, čy to z učenikami v Hajnuvci i Biêlśku (ja perekłav na pudlaśku movu tekst Biêženciuv, teksty dla postanôvki Popeł i pameť, i šče kazki, kotory Asia z Julkoju i Tomkom Tarandom čytali dla malenkich diti). Ostatnia naša spuvpracia — to tekst Vovčok-Movčok, kotory ja perekłav z pôlśkoji movy dla „performatyvnoho čytania” i dla povnoformatnoho ditiačoho spektaklu. Nikoli raniêj u svojôj karjery literaturnoho perekładčyka ja ne odčuvav takoji radosti i vpevnianosti, što perekładaju štoś napravdu potrêbne dla ludi.
Pudlaśka mova v sviêti
Času na inšy zaniatija z pudlaśkoju movoju v mene ne ostavałosie, tym ne menš ja zamotavsie do šče odnoho diêła, najbôlš, musit, ekstravaganćkoho z usiêch, pro kotory tut pišu. Ja postanoviv rozkazati pro pudlaśku movu v naukovum sviêti. Formalnoji kvalifikaciji movoznavcia v mene nema, ale v mene je zusiêm formalny dyplom fizyka, i siête mniê davało pravo spodivatisie, što ja ne pomišaju fonologiji z morfologijeju i zmohu bôlš-menš dochôdlivo rozkazati pro pudlaśki pravopis dla brytanciuv z amerykanciami, abo j dla japonciuv.
U 2011 roci amerykanśki movoznaveć Curt Woolhiser, kotory cikavitsie biłoruśkoju movoju i našym Pudlašom, pudkazav mniê, što v miêsti London u Kanadi, u tamtejšum universyteti, organizujut mižynarodnu socijolingvistyčnu konferenciju (Methods in Dialectology 14), na kotoruj mohut vystupiti i takije „movny aktyvisty” jak ja, to značyt lude bez formalnoji filologično-lingvistyčnoji edukaciji. Ja napisav zajavku na siêtu konferenciju i mene zaprosili. U serpniovi 2011 roku, čerez tyždeń posli premjery Ja j u poli verboju rosła v Ščytach, ja v Kanadi peršy raz u zachodnium sviêti zajaviv, što istniêje pudlaśka mova, i zbôlšoho rozkazav, jak nekotory lude probujut na jôj pisati. Môj vystup na konferenciji zacikaviv zachodnich socijolingvistuv natôlko, što vony zaproponovali mniê napisati rozdiêł u knižku pro standartyzaciju pravopisuv raznych małych movuv. Knižka, Dialogue on Dialect Standardization, vyjšła v 2014 roci v vydavnictvi Cambridge Scholars Publishing u Velikuj Brytaniji, a môj rozdiêł u jôj maje nazvu The Standardization of a Latin-based Orthography for Podlachian. Značyt, koli b ja raptom zachotiêv kinuti žurnalistyku i pujti v movoznavci, to byv by ne bez šansuv ;)
Daliêj było šče bôlš ekstravaganćko. Profesor Karlovoho Universytetu v Prazi Jiří Marvan zaproponovav mniê napisati para tekstuv pro pudlaśku movu dla biłorusoznavčoji knižki, kotoru vôn składav pud Mižnarodny kongres słavistuv u Minśku v 2013 roci. Knižka vyjšła pud dvochmovnym zahołôvkom České vědomí Bělarusi/Češskaje ŭsviedamlennie Biełarusi, i v jôj je dva mojiê teksty pro pudlaśku movu: Narmalizacyja pravapisu padlaskaj movy na asnovie łacinki i Movna sytuacija biłorusuv Pudlaša. Druhi tekst — po-pudlaśki. U akademičnum vydavnictvi odnoho z najbôlš viêdomych centralnoeuropejśkich universytetuv! Bôhme, ne łhu! Je tam i treti môj tekst, Fjodor Klimčuk: dohladalnik poliêśkoho skarbu, tože po-pudlaśki. Možete viêryti, možete niê...
U 2013 roci ja šče pobyvav u słovaćkich rusinuv u Prešovi, de na seminary v tamtejšum universyteti vystupiv z temoju Kodyfikacija pudlaśkoji movy jak prôba pudderžki biłoruśkoji identyčnosti v Pôlščy. Môj artykuł z takoju nazvoju byv opublikovany v universytećkum ročnikovi Studium Carpato-Ruthenorum 2013, kotory vydajut prešovśki rusiny.
U 2014 roci do Prahi pryjiêchav japonśki słavist Motoki Nomachi, kotory, jak i Curt Woolhiser z Ameryki, tože raniêj za našych naukôvciuv dočuvsie pro istniênie pudlaśkoji movy i zachotiêv doznatisie pro jijiê dokładniêj. U styčniovi 2015 roku ja pobyvav na lingvistyčnum sympozijumi v Tokijo (Slavic Minorities and Their (Literary) Languages...), na kotory zaprosiv mene siêty japonśki słavist. Moju prezentaciju v Tokijo ja rozvinuv u artykuł The Development of a Latin Spelling System for Podlachian — knižka z siêtym artykułom i materyjałami tokijśkoho sympozijumu vyjde sioholita v vydavnictvi Biblion Media v Nimečyni.
Nu i narešti v červeni 2016 ja pojiêchav u Glasgow u Škociji, na lingvistyčnu konferenciju, prysviêčanu „małym movam” (Small Language Planning: Communities in Crisis), de miêv prezentaciju Podlachian on Its Way toward Becoming a Minority Language. Na konferenciju v Glasgow, jak i raniêj na tuju v kanadśkum Londoni, moju vvahu zvernuv spomenuty profesor Woolhiser. Thank you, Curt. Posli Glasgow ja sobiê skazav — jak mene šče i škoty poprosiat napisati rozdiêł u knižku, to ja abo poviêšusie, abo giebnu z peretomlanosti. Ne poprosili, tomu žyvu daliêj.
Howorymo po swojomu čy niê?
Jakraz u Tokijo mniê dovełosie včuti historyčno peršu peredaču v radivi całkom po-pudlaśki, pudhotovlanu Markom Zabroćkim u ramkach 15-minutnoji miêsečnoji kvoty, kotoru rôdnuj movi bezmała 70% pudlaśkich biłorusuv pryznali v Radivi Biłostôk. Ne budu skryvati — słuchajučy peredačy v tôj Japoniji, ja płakav jak pudlaśki bôbr z Biebrzy i raz-po-raz povtorav sobiê pud nosom: o to walczyliśmy! za to cierpieliśmy brak papierosów i wódki za komuny!..
Podôbny moment rozvorušanosti ja perežyv u grudniovi 2012 roku, koli pobačyv u Facebooku storônku Howorymo po swojomu. Ne pomniu vže, što ja tohdy povtorav sobiê pud nosom, ale ne vyłučaju, što ja môh velmi brydko ruhatisie, podivivšysie na toj pravopisny harmider, kotory na počatku istniênia storônki panovav. Disiaka ja takije rečy vže sprymaju spokôjno. Ne vsio odrazu. Najvažniêjše, što znajšlisie lude, kotory zrozumiêli, što bez po-svojomu nam uže nema kudy iti. Zvoročuju vašu vvahu — hołôvnym inicijatorom storônki Howorymo po swojomu byv ne pudlaśki biłorus, a polak z centralnoji Pôlšcy, Mateusz Styrczula. Važno odnak, što dołučylisie i našy. Tôlko storônka čomś zahłochła ostatnim časom. Howorymo po swojomu čy niê?
Koli ja baču, što storônka Howorymo po swojomu nabrała do siêtoji porê bôlš za deveť tysiač lajkuv, to pytajusie vhołos: čom ne pokorystatisie podôbnoju taktykoju i ne zrobiti v Facebooku podôbnu vitrynu dla Czasopisu, lohku v formi, z korotkimi tekstami i malunkami, i z fotkami hožutkich pudlašanok na tliê busłuv, stohôv siêna i inšych pudlaśkich krajoviduv, kob prytiahnuti bôlšu audytoryju i zareklamovati dovžêjšy teksty v paperovum vydani, kotorych teper bôlšosť potencijalnych čytačôv ne bačyt i ne čytaje, bo ničoho pro jich istniênie ne znaje? Lude, podiviêteś, što teper robitsie z medyjami na sviêti! Idiête v Internet, koli chočete, kob na vas zvernuli uvahu 15-liêtni pudlašuki! Ne stvorajte sobiê šče odnoho biłoruśkoho getta z paperovymi (ne)čytankami, chvatit nam Nivy. Voźmiête v ruku smartfona abo ajfona i nechaj vnuki pokažut vam, do čoho siêty štučki disiaka słužat...
OK, chvatit narykati i naučati. Zakônču svoju vspominku na pozytyvnuj nuti. Choču skazati publično spasibo čołoviêkovi-instytuciji, Dorofiêjovi Fijonikovi z Biêlśka, kotory vže kôlko desetiliêtijuv, ne ohladajučysie ni na koho, robiv i robit svoju mohutnu spravu, pryvezujučy našu biłoruskosť ne do metropôlnych minśkich standartuv, a do pudlaśko-poliêśkich, najbližšych biłorusam z Hajnuvščyny i Biêlščyny, de teper bje sercie našoji biłoruśkosti. Poka ja mozgovav, u čôm naša bida i jak jôj zaraditi, Dorofiêj sam dla sebe davno znajšov odkaz i pospiêv mnôho-mnôho zrobiti. Spasibo.
Publikovałosie v Czasopisi 7-8/2017
