Skônčyłosie naše „tournée” po Pudlašy z knižkami „Ne može byti” i „Trava zabytia”. Teper, koli my z Maksom vernulisie do Čechiji i siak-tak oddychalisie, ja, kovyrajučysie v horodi (u ramkach oddyški), postanoviła napisati trochu pro svojiê perežyvani i vraženi (môj čołoviêk pisav u Facebook’u pro svojiê odčuvani bez odkładu, kažnoho rania posli vstrêčy poperednioha dnia).

Siêtym razom my zaplanovali odviêdati bôlš mistiôv, čym uperuč, u 2022 i 2019. Ja, jak zvyčajno, pobojuvałasie, što nichto ne pryjde i nikoho našy knižki ne zacikavlat… Maks ono z mene pudsmichavsie i hovoryv, što takoho napevno ne bude. A koli takoje de-leń zdarytsie i pryjde vsioho čołoviêk pjať, to j tak naša vyprava bude opravdana, dodavav vôn. Čy pomniš, na zacikavlanosť kulkoch ludi my rozličuvali v 2005 roci, koli ja stav hovoryti publično, što nam treba pisati po-pudlaśki? — pryhaduvav mniê muž. Chto tohdy spodivavsie, što ne mine i liêt 10, jak knižki po-pudlaśki vysyplutsie, jak hryby posli došču? My siadali do samochoda i jiêchali, za kirovciu była ja, pevno tomu, kob ne miêła času na dovhie rozdumuvanie, što bude na spotkani, ono koncentrovałasie na dorozi. Može i dobre?

U Čyžach, našum peršum prystankovi, było velmi serdečno. My tam ne byli nikoli vperuč, ale vsiê nas miło pryvitali, jak svojich; było vidno, što čyžôvśkim ludiam cikavo ne tôlko posłuchati rozmovy po-pudlaśki, ale i kupiti knižku na movi, na kotoruj raniêj mało chto sprobuvav pisati. Musit, najbôlš zapometałasie mniê pani z hłubiny Pôlščy, kotora stała žyti v Čyžach pjať liêt tomu, zžyłasie z čyžuvciami i naučyłasie hovoryti po-čyžôvśki, a teper pryjšła kupiti knižku na siêtuj movi. Nu bo jak je rozhovôrna mova, to musit byti i pisana literatura na jôj. To takoje naturalne i očyvidne, pravda? Vona kupiła našy knižki, kob šče lepi poznakomitisie z našoju movoju. Ja čuť ne prosloziłasie... I šče byv pan, kotory skazav, što moju knižku „Słova na viêtrovi” vôn uže pročytav, pozyčyvšy z biblijoteki, ale choče miêti jijiê na svojôj pôłci — i kupiv, u dodatok do „Ne može byti!”.

Podôbna sytuacija była v Dubičach Cerkovnych: dviê pary starêjšych ludi, kotory perejiêchali z „daliêjšoji Pôlščy”, pryjšli na spotkanie, kupili našy knižki, chočučy naučytisie našoji movy. Raniêj jim jakoś udałosie nabyti Maksovu knižku „Čom ne po-svojomu?”, kotora jich zaintrygovała, i teperka vony pryjšli pohovoryti z autorom i rozpytati joho, što i jak.

Okazujetsie, je v Dubičach i dubićkuj gmini lude, kotory pišut po-svojomu viêršy abo vspominki, ono do šuflady. Štoś dobroho i optymistyčnoho odnak zavorušyłosie v „narodnuj” pudlaśkomovnuj piśmennosti, chaj sobiê i amatorśkuj, i mało „ortografičnuj”. Kob takije lude šče mohli de-nebuď drukovatisie, kob chtoś jim pomôh odredagovati jich teksty i opublikovati. Ja maju vraženie, što sam „Czasopis” i Darek Fionik ne chvatiat, a na „Nivu” to vony vže davno ne spodivajutsie. Ot, takaja odna smutna refleksija po spotkani z luďmi z Dubič.

U Narvi ja odčuvała sebe jak doma. Nekotory čytačê (a po pravdi skazavšy, perevažno čytački) byli na vsiêch mojich poperednich spotkaniach. Usmichalisie do mene, pytalisie pro razny rečy. Koli ja pročytała fragment rozkazu „Tam, u pohrebi”, kotory napisany od peršoji osoby, to odna pani zapytałasie mene, kôlko času ja była „w takim chorym związku”, i podiviłasie osudžalnym pohladom na mojoho čołoviêka. Ja musiła tłumačyti, što to ne mniê, ono mojôj hierojini popało takoje chrenove žycie zamužom.

Ale najbôlšoju nespodiêvankoju okazałasie simja, baťki i syn, kotory pryjiêchali z Puvdionnoho Pudlaša spicijalno na spotkanie v Narvi, nakupili našych knižok i rozkazali nam, jak učatsie nanovo našoji (i svojoji) pudlaśkoji movy, jak odkryvajut nanovo pravdivy nazvy svojich siołuv, jak odkryvajut novy dla sebe sviêt, diakujučy našym knižkam i storônci Svoja org. Ne majete poniatija, jak od takoho robitsie tepło na serci...

Na vstrêčy u Narvi i Biêlśku pryjšli nekotory mojiê koležanki z klasy, kotorych ja ne bačyła praktyčno od zakunčenia škoły. Môj Maks tože byv velmi zadovolany spotkaniom zo svojimi kolegami z liceja v Hajnuvci posli trydceti liêt z hakom.

Ja znov počuła mnôho cikavych historyjuv od ludi. Lude chočut rozkazuvati svojiê historyji, kotory čuli od baťkôv abo sami perežyli, historyji z jich siołuv i mjastečok. I jak tut daliêj ne pisati? Ono chto maje takije knižki vydavati?

I šče zdivovali mene mołodyje lude, kotory chočut učytisie našoji pudlaśkoju movy od zera, bo vvažajut jijiê za svoju rôdnu; podobajetsie jim forma zapisu našoji movy, jakuju prydumav Maks, poniatna dla vsiêch i na vid hoža i eleganćka. I tak sobiê diś dumaju, što môj čołoviêk od samoho počatku miêv raciju stosôvno našoji movy, ono što kromi paroch ludi nichto spočatku ne chotiêv joho słuchati i pudderžuvati.

Diakuju Vam vsiêm — i paniam biblijotekarkam, i mojim čytačam — za toje, što Viête pospryjali vdačy našych spotkaniuv, i za toje, što my prosto pobačylisie i pohovoryli po-svojomu.