Pered tym, jak napisati siêty tekst, ja zapytavsie v moho brata Aleksandra, čy jomu ne treba dla liêtnioho numeru „Časopisa” jakohoś konkretnoho artykułu, na konkretnu temu. Tak skazati, mniê ne vse ž treba pisati pro pudlaśku movu abo pro minśku polityku (što mniê najbližêj do sercia i do rozumu), i ja mohu čas od času napisati štoś na zakaz. Tak jak mjasnik, kotory dla sebe robit paštety z pečônki i galaretu z jazykami, bo same siête lubit jiêsti, ale na čyjeś vesiêle može narobiti zvyčajnoji kovbasy i mjasnoji rulady. Siête porumnanie mjasnika z žurnalistom mene nijak ne bentežyt, bo rêč tut ne v tôm, chto ŠTO robit, ale v tôm, chto JAK robit.

Brat, kotory teper robit u „Časopisi” jak sekretar redakciji, odkazav mniê: „Napišy štoś ludśkie, ohulno kažučy”.

Napisati štoś ludśkie jakraz najtiažêj...

— Bôlš-menš tak ja adkazav bratovi. I čym dovš ja dumaju pro joho „zakaz”, tym mucniêj perekonujusie, što sformułovati zadanie dla žurnalista lepi, čym zrobiv siête môj brat, navrad čy komu-leń udastsie.

Napisati štoś ludśkie — dla mene siêta prośba označaje taki vynik, koli napisane pročytaje ne tôlko sekretar redakciji i hołôvny redaktor, ale šče dodatkovo jakajaś grupa čytačôv. I koli, pročytavšy, chto-leń z jich zachoče v jakôjś formi vykazati svoju opiniju pro napisane, pochvaliti abo operdoliti autora za joho słušny dumki abo joho bzdury (choč siête ne rômnoznačne z tym, što chtoś tak faktyčno zrobit). To krov i limfa žurnalistyki — kontakt, interakcija z čytajuščoju publikoju. Začepiti kohoś za žyvoje... Koli siêtoho nema, nema žurnalistyki, a je tôlko zaroblanie hrošy.

Same siêtoho v biłoruśkuj biłostôćkuj žurnalistyci ja ne bačyv vže liêt 15. Žurnalisty pišut, ale nichto na jich artykuły ne reaguje. Ni negatyvno, ni pozytyvno. Jak buďto jich pisanie padaje v totalnu pustku abo traktujetsie biłostôćkimi biłorusami jak molitva čy liturgija, jakuju treba tôlko pročytati abo vysłuchati, ale z jakoju ne možna i ne varto dyskutovati. Inačej kažučy, biłoruśkoji žurnalistyki na Biłostôččyni NEMA. I’m sorry for saying this. Inšy prykry rečy — daliêj.

Koročej, to velmi chrenova sytuacija, z kotoroji treba šukati vychodu, a ne ono potichu vydavati deržavnu dotaciju.

Choč ja i sidžu vže bôlš čym 10 liêt u Prazi, ja regularno perehladaju i „Nivu”, i „Časopis” (pry okaziji, diakuju odnôj i druhuj redakciji, što vony pro mene ne zabyvajut i prysyłajut mniê siêty publikaciji, chto v paperovum vyhladi, a chto v elektroničnum). Ja regularno perehladaju i „Economist”, i „New Yorker”, ale siêty vydani ni v połovini ne vyklikajut u mene takoho emocijonalnoho pudychodu, jak našy biłostôćki publikaciji. I naveť „Naša Niva” čy „Arche” z Minska ne mohut iti v porumnanie, koli sprava dotyčyt emocijonalnoho pudychodu do biłoruśkoji problematyki. Ja v Čechiji ne emigrant, a biłostôćki biłorus, kotoromu vže ne znajti inšoji Baťkuvščyny. A tomu i teper ja ne pišu dla dvochmiêsečnika „Foreign Policy” u Vašyngtoni, čy dvochmiêsečnika „The Bulletin of Atomic Scientists” u Čykago, čy tyžniovika „Respekt” u Prazi (choč koliś tam drukovavsie), a same dla „Časopisa” v Biłostoci. I tomu ja beru na sebe smiêłosť (čy nachabnosť) hovoryti pro biłostôćki spravy ne jak outsider, a jak čołoviêk, kotory na siêty spravy probuvav i probuje vpłyvati.

Koli hlediêti na reakciju čytačôv na „Nivu”, to vona dokładno zerova, jak ne brati pud uvahu ditiačych dopisuv u „Zôrku” (siêty dopisy, zrozumiêło, ne možna traktovati jak typovu reakciju čytajuščoji publiki na gazetu, a chutčêj jak klasove zadanie, kotore zadaje pani od biłoruśkoji movy). Siête same možna skazati i pro „Časopis”, choč u jôm čas od času zjavlajutsie nebanalny piśma od čytačôv. Ale ohulno na štodeń — zero reakciji.

Čom?

Dviê abo try porady dla žurnalista

Pro pryčyny siêtoji sytuaciji, dla kotorych možna znajti hromadśkie opravdanie (nezvorôtny proces asymilaciji našoji menšosti, neviêdanie movy i vsio takoje) — ja hovoryti ode ne budu. Škoda miêstia i času. Skažu tôlko pro toje, čoho ne možna vytłumačyti ničym, kromie nekompetenciji i/abo konformizmu biłostôćkich žurnalistuv.

Kob pisati stoś ludśkie, to treba pisati pro istotne i žyvoje, a ne pro rutynne i mertve. Rutynne — to konkurs biłoruśkoji piêsni, počatok i zakunčenie škôlnoho roku, ročnicia BNR i toje, chto vystupiv na jakôj biłoruśkuj konferenciji i de. To spravy, do jakich bôlšosť našych čytačôv (mene ne vyklučajučy) stavitsie absolutno rômnodušno. Ale vony zajmajut centralne miêstie v biłostôćkuj biłoruśkuj presi. Warum? Ja ne kažu, što pro siête ne treba vohule zhaduvati. Ale chvatit odnoho čy dvoch zdaniuv na numer. Bo z siêtych temuv naveť Georges Simenon ne vytisnuv by ni kropli emociji i publičnoji reakciji. A žurnalisty „Nivy” žmut siêty temy vže ne odno desetiliêtije na kilometrach tak zvanoji wierszówki.

Do djabła konferenciji, počatki i zakunčeni škôlnoho roku čy ročnici BNR! Koho vony cikavlat u Vôrli abo Vôjškach? Chto-leń stôl choč raz napisav abo pozvoniv, što joho siête zacikaviło? Nu to našto pro siête pisati?

Ja vže ne kažu pro tiahomôtny „historyčny opusy”, jak to našy poperedniki koliś vojovali za biłoruskosť — kotory cikavy, musit, tôlko dla samych autoruv, ale i to vyłučno z punktu pohladu honoraru. „Niva” i „Časopis” opublikovali tony materyjałuv pro prôby zamociovati štoś biłoruśkie na katolićkuj Sokôlščyni 80 liêt tomu. A vynik jaki? Koli 3 roki tomu v Interneti zjaviłasie storônka „Padlaska Cyberwioska” (http://cybervioska.w.interia.pl/) jakraz pro tuju častku katolićkoji Sokôlščyny, de lude šče hovorat na „prostuj movi” (to značyt, na fajnuj biłoruśkuj hovôrci), to dumajete, što „Niva” i „Časopis” navezali z tymi luďmi jakiś kontakt, kob jim pomohčy i pudtrymati jakraz disiêjšu, anemičnu katolićku biłoruskosť, pro jakuju vyliłosie tôlko čornilnych slôz? A ni chrena — bo pro trupuv z-pered 80 liêt pisati vyhudniêj, čym pro žyvych diś... Čom?

Koli vyjšło naverch, što vładyka Sava bôlš čym 20 liêt byv donôščykom słužby bezpeki, to jak „Niva” i „Časopis” potraktovali siêtu novinu? Potraktovali jak štoś značno menš istotne, čym sioholitnia ročnicia BNR. Nevže pobojalisie?

Koli biłoruśki žurnalisty same tak majut postavlany svojiê pryjorytety, to pro jaki kontakt i interakciju z čytačami možna hovoryti? Koho takije žurnalisty cikavlat?

Treba pryzvyčajiti sebe do dumki, što dobroho žurnalista lude naohuł ne lublat, a nekotory naveť nenavidiat. Bo žurnalistovi treba pisati i pro hadkie čy pro złoje v žyciu, koli vôn choče nazyvatisie pravdivym žurnalistom. A značyt, prychoditsie časom pisati pro nepryjemne dla svojich znajomych. Koli žurnalist siêtoho ne može čy ne choče robiti, bo vone jakraz bude nepryjemne dla joho kuma abo svata, abo jepiskopa z joho cerkvy, to vôn uže perestaje byti žurnalistom, a vstupaje na dorohu konformizmu. I začynaje pisati pro vsiakie rutynne barachło. Bo tak spokujniêj i prostiêj.

Treba, vsio ž, staratisie pisati pravdu

Žurnalistyka začynajetsie tam, de kunčajetsie propaganda. Na Biłostoččyni ničoho ne ilustruje siêtoji pravdy lepi, čym pudychôd do pudlaśkoji movy (kotoru odny nazyvajut biłoruśkoju, a inšy ukrajinśkoju hovôrkoju). Jak zvav, tak zvav, ale ne treba, jak toj kazav, stiati faktam u očy i kazati, što po-našomu Biêlśk i Hájnuvka nazyvajutsie Бельск і Гайнаўка (abo Більськ і Гайнівка). Abo Vôrla — to Орля/Вірля. To jakraz taki vypadok, de žurnalistykoju i ne pachne.

Biłorusy z Respubliki Biłoruś, kotory chotiêli b zoryjentovatisie v nacijonalno-movnuj sytuaciji na Biłostoččyni ono pry pomoščy „Nivy”, tak i ne zrozumiêjut, čom biłoruskosť u nas tak chutko vysychaje, choč u nas je i svojiê gazety, i programy v radivi (i to ne odnôm) i televiziji. I je tože kupa biłorusuv z doktorśkimi i profesorśkimi tytułami. Je, tak skazati, i prosty narod, i rafinovana elita, i nacijonalna infrastruktura. Ale nakład „Nivy” liêtom padaje grubo nižêj 1000 ekzemplaruv. Čom?

Kažny nechaj odkaže na siête pytanie sam. Ja tôlko bojusie, što my vže naohuł perestali takije pytani sobiê staviti, a prosto vykorystovujemo granty, poka jich šče dajut.

Ja svôj odkaz na siête pytanie daju praktyčno v kažnum teksti, jaki pišu dla „Časopisa”. I diś tože napisav na siêtu temu bôlš, čym planovav. Ale mniê šče chotiêłosie b na zakunčenie zacytovati komentar odnoho z naviêdnikuv storônki Svoja.org, de ja probuju znajti prychilnikuv pisania po-svojomu. Toj naviêdnik napisav:

Bardzo popieram Pana pracę na rzecz zachowania języka podlaskiego. Jestem biernym użytkownikiem tego języka, rozumiem, ale nie mówię. Często odwiedzam Pana stronę, mam nadzieję, że z czasem rozrośnie się do znacznych rozmiarów. Być może w jakiś sposób mógłbym pomóc w Pana pracy, choć niestety w dzisiejszych czasach wolnego czasu na pracę dodatkową nie ma zbyt wiele. W sumie już teraz czuję, że jestem patriotą podlaskim. Wybieram w sklepach rzeczy produkowane na Podlasiu. Korzystam z podlaskich sieci handlowych... Chętnie dołożyłbym swoją cegiełkę do tworzenia oficjalnego języka podlaskiego.

„Niva”, jak zdajetsie, pro takich biłorusuv uže zabyła nazusiêm. Bo vony ne viêdajut i, musit, nikoli ne budut viêdati, što to BNR. Nu i ne znajut biłoruśkoji literaturnoji movy.

Dla mene to ne hrêch, koli chto na Biłostôččyni ne viêdaje pro BNR i ne včyvsie biłoruśkoji literaturnoji movy (tak jak mojiê baťki i didy, naprykład). Takije biłorusy tože je patryjotami Pudlaša — Baťkuvščyny, kotora sformovała identyčnosť nas usiêch. Ale dla mene hrêchom je, koli našy profesorê kažut našomu „temnomu” narodovi, što Vôrla/Вôрля po-našomu povinna nazyvatisie Ворля, bo tak bôlš „melodyčno” i „alfabetyčno”. Tak skazati, naš narod ne tak hovoryt, i treba popraviti siêtu historyčnu pomyłku. To absurd.