28 veresnia, jakraz koli siêty numer „Časopisa” drukovavsie, na Biłorusi odbyvalisie vybory v nižniu pałatu biłoruśkoho parlamentu, tak zvanu Палату прадстаўнікоў, u jakôj 110 deputatuv. Možna ne sumnivatisie, što biłorusy vybrali dokładno taki parlament, jaki chotiêv miêti prezydent Aleksander Łukašenka. Tak što personalny skład siêtoji pałaty ne taki vže i važny. Ale velmi važne ode inše — što skaže Europa pro siêty vybory?
Jak podružyti z ostatnim dyktatorom u Europi?
Koli b ne rosijśko-gruzinśka vujna v serpniovi, vybory v Biłorusi ne mieli b nijakoji cikavoji intrygi. Usio odbyłosie b jak use — opozycija skaržyłasie b, što režym ne dav jôj pravdivoji šansy provesti normalnu vyborču kampaniju; zachodni nahladalniki z Organizaciji Bezpeki i Spuvpraci v Europi (OBSE) znov zapisali b, što Biłoruś šče raz ne skorystała z možlivosti provesti demokratyčny i čestny vybory; a biłoruśki prezydent šče raz obvinovativ by Zachud u „podvôjnych standartach”.
Ale Rosija proveła vujśkovu intervenciju v Gruziji i, tak skazati, trochi pominiała geopolitičnu sytuaciju. Do Zachodu dojšło, što to može byti povorôtny punkt, z jakoho Moskva žačne sobiê voročati stračanu pozyciju superderžavy, a tomu Zachud trochi inačej podivivsie i na sytuaciju v Biłorusi, jakaja z lohkoji ruki deržavnoho sekretara Złučanych Štatuv Ameryki Condoleezzy Rice viêdoma v šyrêjšum sviêti pered usiêm jak „ostatnia dyktatura v Europi”.
Aleksander Ryhoravič Łukašenka tože prykinuv, što rosijśko-gruzinśki konflikt daje jomu možlivosť trochi pohulati v polityčny chovanki z Europoju, a tomu i ne pospišavsie pryznavati nezaležnosť Abchaziji i Puvdennoji Osetiji, do čoho joho chiliła Moskva. To byv dostatočno jasny sygnał i dla Vašyngtonu, i dla Brukseli — Minsk vysłav joho zaraz posli zvulnienia ostatnich političnych vjazniuv u połovini serpnia — kob zrobiti jakijeś kroki navstrêču „dyktatorovi”. Z Vašyngtonu u Minśk odrazu pryletiev peredstavnik Deržavnoho Departamentu, a zaraz potum ZŠA zniali ekonomičny sankciji proti dvoch biłoruśkich deržavnych kompanijuv. U Biłoruś vybravsie tože minister zahraničnych spravuv Pôlščy Radosław Sikorski z obiciankami, što i Europejśka Unija chutko može zniati svojiê vizovy sankciji proti Łukašenci i joho prysłužnikuv.
Nu a biłoruśka opozycija, kotora šče v serpniovi była hotova bojkotovati vybory, u veresniovi začała narykati, što Zachud zmušaje jijiê vziati udiêł u siêtych vyborach. I bojkot faktyčno odklikała.
Vyhladaje na toje, što dla Vašyngtonu i Brukseli velmi chočetsie, kob siêty vybory v Biłorusi projšli „choč trošečki” demokratyčno, kob možna było skazati, što Łukašenka popravivsie i što možna z jim robiti siakije-takije polityčny i ekonomičny gešefty. Spokusa, što v siêtum historyčnum momenti možna było b odtiahnuti Biłoruś „trochi daliêj” od Rosiji, mucniêjša, čym vidočna pravda, što sytuacija na Biłorusi ne stała ni na jotu bôlš demokratyčna (i ne stane, poka opozycija bude takaja słabaja, jak diś). Pohovorujut naveť, što Zachud sekretno dohovoryvsie z Łukašenkom, kob vôn „propustiv” dvoch-troch kandydatuv od opozyciji v Pałatu. Koli tak stanetsie, to i v Biłorusi „bude tak, jak u vsiêch” — bude svoja narodna vłada, i svoja opozycija (nevažne, što ne narodna). Słovom, povny polityčny Hollywood.
Chto bude lahati pud rosijśki tanki?
Łukašenka vže kilka razôv, pudkreślujučy važnu rolu Biłorusi dla Rosiji, zapevniuvav rosijan, što biłorusy tak lublat Moskvu, što pokotom lahut pud pôlśki (čy ohulniêj — NATO-vśki) tanki, koli vony pôjdut cerez Biłoruś na schôd. Vôn tože prosłavivsie zajavoju, što rosijanam u Biłorusi žyvetsie lepi, čym u samôj Rosiji. Usio siête, zrozumiêło, składaje častku tojiê daniny, jakuju Łukašenka musit regularno płatiti Moskviê za polityčnu pudtrymku i tani gaz. Ale lepi płatiti takimi słovami, čym žyvymi hrošmi. Tym bôlš, što sered biłorusuv sympatija do rosijan značno bôlša, čym u inšych naroduv.
Ale nedavno, koli vôn davav interviju dvom zachodnim gazetom — „The Financial Times” i „Frankfurter Allgemeine Zeitung” — Łukašenci dovełosie odkazuvati na pytanie, a što było b, koli b Rosija zrobiła z Biłorusieju toje, što nedavno z Gruzijeju. Joho odkaz byv dovoli nespodiêvany: Koli b Rosija vysłała svojiê tanki na Biłoruś, to Europa mieła b povne pravo, kob užyti vsie možlivy metody proti siêtoho. Ot tobie i na! Biłorusy budut lahati pud pôlśki tanki, ale pud rosijśki — nechaj lahajut europejci. Jomu čomuś dumajetsie, što Europi natôlko zaležyt na Biłorusi i na jôm osobisto, što vona joho bude boroniti svojimi tankami. (Pryhadajemo, što Europa ne tôlko ne chotiêła vmirati za Gdanśk u 1939 roci, ale i za Gori i Cchinvali u 2008, choč tam uładu deržav ne „ostatni dyktator”, a jakraz „demokrat najnoviêjšoho europejśkoho vzoru”.)
Ale što b na samum diêli ne dumav Łukašenka, to i tak vidno, što rosijśka intervencija v Gruziji joho poradočno nalakała i što vôn choče popraviti stosunki z Zachodom. Ono što robit vôn siête v svojôm charakternum stylovi — dajučy mnôho obicianok, ale ne idučy na nijaki istotny kompromisy.
Treba počekati kuncia roku, koli začnutsie perehovory Minśka z Moskvoju pro cinu rosijśkoho gazu v nastupnum roci. Ot tohdy i pobačymo, nakôlki „europejśki vektor” važny dla samoho Łukašenki, i nakôlki Biłoruś hotova oboroniati svoju europejśku identyčnosť. Po-mojomu, ne treba miêti zamnoho iluzijuv.
Biłoruśka opozycija i Realpolitik
U 1996 roci, posli viêdomoho konstytucijnoho referendumu, Łukašenka vypchnuv opoziciju z systemy vłady (z parlamentu) i do sietoji porê ne pozvoliv jôj tudy vernutisie. Zachud menš čy bôlš tverdo pudtrymovuvav opoziciju protiahom 12 liêt, ale teper uže vyrazno vidno, što i jomu kunčajetsie terplivosť. Bo Zachud choče miêti realny čynniki vpłyvu v Biłorusi, a ne grupku dysydentuv soviećkoji zakvaski. Tomu Zachud začav tisnuti na opozyciju, kob vona vsio-taki ne bojkotovała sioholitnich parlamenćkich vyboruv (jak u 2000 i 2004 rokach), i vesti zakulisny perehovory z režymom. Do hołosu, okrum geopolityki, dojšła i Realpolitik. Łukašenka, jaki b had vôn ne byv na samum diêli, maje realnu vładu i realnu pudtrymku v Biłorusi. I z siêtym prychoditsie ličytisie.
Nema sensu spodivatisie, što Zachud schoče vziati Biłoruś jak svoju utrymanku, koli Rosija jijiê kine i perestane pompovati tani gaz i naftu. Ale siakuju-takuju pomošč, kredyty i investyciji Zachud može poobiciati. Naveť Łukašenci, koli tôlko vôn poverne svôj „vektor” trochi v inšy bôk.
Siête, na žal, bude oboznačati kuneć „klasyčnoji” biłoruśkoji opozyciji, jakuju my viêdajemo z 1989 roku. Uže teper vidno, što starêjše pokolenie opozycijnych lideruv, kotore było šče v Verchovnum Soviêti pry BSSR, ne može znajti spôlnoji movy z mołodym pokoleniom aktyvistuv, jakije po-inšomu bačat polityčnu taktyku i strategiju. Koli bôlšosť starych była za bojkot, mołodyje skazali, što ne zdymut svojich kandydatur i budut zmahatisie do kuncia, naveť u nespravedlivych i nerômnych varunkach. Poka roskôł po liniji mołodyje-staryje vdałosie „zamazati”, ale vôn bez sumniêvu pojavitsie z novoju siłoju posli vyboruv.
Biłoruśkuj opozyciji potrêbna zmiêna pokoliêniuv. Veterany vže zrobili vsio što mohli. Teper mohut spokôjno pisati vspominy.
