U kviêtniovi sioholita zjaviłasie nova proza Haliny Maksymiuk — «Słova na viêtrovi». To vže jeji tretia knižka, napisana po-pudlaśki. U 2019 roci vona opublikovała «Biêlśk, Knorozy, Ploski (i inšy vjoski)» i «Môj čeśki film» (tôlko vydanie elektronične). Aleksander Maksymiuk hovoryt z autorkoju kilka dion pered prezentacijami «Słôv na viêtrovi», zaplanovanymi na ostatni tyždeń kviêtnia v Biłostoku, Biêlśku, Narvi i Klenikach.
— Skažy spočatku pro tvoju dorohu do pisania. Jakije žyciovy obstaviny i dosvid schilili tebe do siêtoho diêła?
— Moja doroha do pisania była dovoli dovha. Začałosie vsio od perekładuv z biłoruśkoji movy na pôlśku, uže četverť stoliêtija tomu. Šče pered našym vyjizdom z Pudlaša do Čechiji my perekładali viêršy (antologia «Za niebokresem Europy»). Nu i ty sam dobre pometaješ, jak my praciovali nad «Demonokameronom» Adama Hlobusa. Potum, koli ja vže žyła v Prazi, pryjšov čas na Uładzimiera Arłoua («Requiem dla piły motorowej» i «Kochanek Jej Wysokości»), Valancina Akudoviča («Dialogi z Bogiem»). A potum pryjšła mniê do hołovy, jak zdavałosie, zusiêm absurdalna dumka — ja mohu poprobuvati napisati štoś sama.
Môj Vania tohdy ciêły čas čêplavsie do mene, što ja zajmajusie małovažnymi diłami, ničoho intelektualnoho i diêlnoho ne roblu. I ja sobiê podumała: Nu, počekaj, ja tobiê pokažu. Ja siêła i za neciêły rôk napisała knižku po-pôlski, tak skazati, povnomaštabny roman na 400 storônok. Koli Vania siêty tekst pročytav, to śmiem powiedzieć, że zaniemówił. Ja chodiła para tyžniuv dumna jak pava, što narešti zaimponovała svojomu čołoviêkovi, ale dumaješ, što tohdy vôn dav mniê spokuj? Niê, stav čêplatisie šče bôlš i prymusiv mene, kob ja stała pisati po-pudlaśki. Vôn, jak môj redaktor i vydaveć, utovkav do mojeji hołovy, što mniê treba pisati po-svojomu, i poobiciav, što jak vže trochu ponapisuju, to vydamo tuju peršu knižku, kotoru ja napisała po-pôlśki. I tak ja pišu po-pudlaśki i čekaju svojoho pôlśkoho debjutu, uže kôlko liêt…
I vsiê tyje liêta ja «spasaju» pudlaśku movu :), słuchaju razny historyji od ludi, zapisuju jich. Diakujučy tomu, što Jurek Chmielevśki zhodivsie publikovati mene v «Czasopisi», mojiê rozkazy pobačyli sviêt, a posli rozroslisie v knižki. Teper ja zrobiła sobiê pereryv, ale maju nadiêju, što pryjde čas, koli znov vernusie na storônki «Czasopisa».
— Z okaziji peršoji knihi («Biêlśk, Knorozy, Ploski…») ty z mužom i redaktorom proveła seryju spotkaniuv na Pudlašy, na kotorych čytała fragmenty knihi, rozkazuvała pro sebe i namovlała kupiti vydanie. Od tych spotkaniuv projšło vže trochu času, potum vyjšła druha kniha («Môj čeśki film») i ja dumaju, što mnôho ludi, do kotorych knihi popali, počytali abo i pročytali jich. Čy pojavilisie zvorôtny hołosy čytačôv? Što vony tobiê kažut, jak reagujut na drukovane słovo i tvoje pisanie po-našomu?
— Para ludi mniê skazało, što knižka fajna, što podobałasie, što robimo z Vaniom dobru robotu. Najbôlš, pravdu kažučy, zdivili mene mojiê pôlśki koležanki v Prazi. Ja jim zorganizovała snedanie v sebe doma, pryjšło jich, musit, z vôsim čy deveť, prynesli mniê kviêtki i prezent, ja jim trochu počytała, vony kupili po knižci, a nekotory naveť jijiê pročytali. Zvonili do mene i pytalisie, što značat osôbny słova, ja była velmi porušana i ščasliva.
Diaďko Gienik, pro vesiêle kotoroho ja napisała v knižci «Biêlśk, Knorozy, Ploski», mene obłajav, bo ja pomyliła samochod, kotorym vony jiêchali do vinciu. Okazałosie, što to była «Varšava», a ja napisała, što «Syrenka»…
Moja chryščona, pročytavšy knižku, pryjšła do mojeji mamy spicijalno, kob zapytatisie, skôl ja toje vsio pometaju tak dobre? I potum divovałasie, što v mene takaja pameť.
Najbôlšymi fankami mojich knižok je mama i sestra, Ania, kotoruj, dorečy, ja zadedykowała svoju tretiu knižku. Mama odnoho razu poprosiła mene: Halinko, jak mniê pročytati tvoju peršu knižku, bo ja šče vmru i ne doždusie, poka vona vyjde?.. I Vania rozdrukovav jijiê, a mama pročytała. Spodobałasie jôj. Sestrê tože. Zreštoju, Ania zaochvočuvała mene do pisania i ne raz pudtrymuvała na duchu, koli mniê zdavałosie, što ničoho z mojoho pisania ne bude, što starajusie nadaremno.
Čas od času môj muž perekazuje mniê opiniji joho znakomych, kotory naohuł chvalat knižku, ale skôl ja mohu znati, čy ne haniat? Može vôn tak spicijalno hovoryt, kob mene nie zniechęcać?
Viêdaješ, tak napravdu v nas nema krytykuv literatury, ni toji po-biłoruśki, ni toji po-pudlaśki. Odina osoba, kotora mohła b štoś diêlnoho napisati na siêty temat, to akurat môj čołoviêk, ale vôn že ž ne bude vystupati publično jak krytyk mojoho pisania. To było b i smiêšno, i durnovato. Chvatit jomu roli redaktora i vydavcia…
Kob šče trochu ponarykati pry siêtuj okaziji, to skažu, što prykro mniê zrobiłosie, koli z okaziji vychodu knižki «Biêlśk, Knorozy, Ploski» zaprosili mene do hajnuvśkoho liceja, a moja «rôdna» škoła, biêlśki licej z BJN, naveť ne odozvałasie…
— Perša kniha była pro tvôj «kraj» i «čas» ditinstva, pro štoś, što kažnomu čołoviêkovi, kotory vyrus na Pudlašy, bliźkie, dorohoje i… poniatne na tôj samuj fali, koli možna tak skazati. Diakujučy siêtuj sentymentalnuj vjazi vydanie «Biêlśk, Knorozy, Ploski…» okazałosie velikoju vdačoju. A ot že kniha «Słova na viêtrovi», kotoru ja vvažlivo pročytav z peršoji po ostatniu storônku, namnôho trudniêjša. Ja naveť sobiê podumav, što nam, čytačam pudlaśkoho słova, treba môcno «pudtiahnutisie» do siêtoji knihi — jak do samoji movy, tak i estetyki. Hovoru ja z toboju pered tvojeju druhoju seryjoju spotkaniuv z pudlaśkimi čytačami — jakije v tebe dumki i spodivania pered promocijeju «Słôv na viêtrovi»?
— Ty maješ raciju, to namnôho považniêjša kniha v svojôm toni i namiêry, to vže ne vspominki z mojoho ditinstva, ale historyji, kotory ja čuła od svojich didôv i baťkôv, od svojakôv. Toje, pro što ja pišu, zdaryłosie z inšymi luďmi i miêło veliki vpłyv na jich los… Nekotory historyji zainteresovali mene natôlko môcno, što ja ne mohła jich ne zapisati. Nekotory dotyčat velmi bliźkich mniê ludi, kotorych uže nema, ale vony ostanutsie v mojôj knižci. Ne propadut.
Pered prezentacijami knižki ja ne maju velikich spodivaniuv. Mniê chočetsie ono, kob lude pryjšli, trochu mene posłuchali, kob kupili knižku, a potum pročytali jijiê. Može chto-nebuď potum napiše što-leń do mene v FB abo v Messengery? Ja velmi tiêšyłasie b na kažny odhołos. A šče bôlš utiêšyło b mene, kob znajšlisie lude, kotory nosiat takije razny historyji v svojôj pameti i zachotiêli b zo mnoju jimi podilitisie…
— Vypadkovo čy nevypadkovo, ale historyji rozkazany v «Słovach na viêtrovi» składajutsie na kartinu, a može i fresk, našoho pudlaśkoho sviêtu v XX viêkovi. Opisany sviêt byv pered usiêm naturalnym sviêtom našych baťkôv i didôv — našomu pokoliêniu vypav inšy los, perechôd z vjoski do miêsta i vystrojuvanie svojoho miêstia v novych obstavinach, u pôlśkim mory. Ale naše pokoliênie to šče tože časť pudlaśkoho losu i kultury, a tomu naturalno povstaje ode pytanie pro historyji našoho pokoliênia, čy jich chto-nebuď rozkaže? Čy je v tebe namiêr, ochvota i bagaž materyjału, kob rozkazati «mjastovy karjery» spuvčasnosti? Taki projekt, z dvoma raniêjšymi knihami, dopovniv by hožy pudlaśki tryptyk…
— I koło się zamknęło. Zbiêhom okoličnosti akurat moja pôlśka knižka, taja zusiêm perša, šče ne opublikovana, rozkazuje pro kobiêtu, kotora perejiêchała žyti z sioła do miêsta. Rozkazuje pro toje, jaki los jôj vypav, jakoje miêstie jôj prypało v mjastovum sviêti. Čy spovnilisie jeji mary, jak vsio vyjšło? To kniha pro siêmdesiat liêt našoji pudlaśkoji historyji i našoho pudlaśkoho losu. I pro siêmdesiat liêt pudlaśkoji odinokosti, koli mohu tak skazati. Dumaju, što čytačê ne budut rozčarovany.
Ja naohuł opisuju žycie takoje, jakoje znaju, taki sviêt, jaki mniê bliźki i, pered usiêm, ženśki. Ne budu opisuvati čohoś, čoho ne znaju i ne rozumiêju. To było b štučne i nepravdive. A mniê velmi zaležyt na naturalnosti.
U mene je nemało novych zadumok, ale kob začati pisati, mniê dovoditsie ždati toji odpoviêdnioji chviliny, poka ochvota napisati novu historyju ne peretvorytsie v konkretny pomysł na naraciju. Musit minuti trochu času, ja mušu poskładati kilka kompletuv puzli (pry vkładani puzli mniê najlepi dumajetsie, choť môj čołoviêk strašno mene za sieje gnębi), ja mušu zaličyti para dovhich spaceruv, na jakich słuchaju zapisany raniêj rozkazy raznych ludi, poka ne navčusie jich na pameť…
— Najmenš dosiôl było skazane pro tvoju druhu knihu, kotora maje ono elektroničnu formu e-booka. Možlivo odnak, što «Môj čeśki film» u tvojôm pryvatnum plani — najvažniêjša kniha, bo pro tvoje dorosłe i sviêdome žycie, pro tvoju, koli možna tak skazati, simiêjnu odyseju po zmiênlivych falach sviêtu, času, žyciovych maruv i spodivaniuv?..
— Ty zadaješ mniê zapovažny pytania. Ja ne roblu až tak dalekosiężnych planôv. Siêtu knižku, po pravdi kažučy, ja napisała dla svojoho muža… Kob vže dav mniê spokuj i perestav kažny deń tołkovati, čom moja pisanina takaja važna dla pudlaśkoji movy. I koli ja tak dumała sobiê, ob čôm šče mohła b napisati, to pryjšło mniê do hołovy, što može komuś bude cikavo počuti pro naše žycie v Čechiji, pro ludi, z kotorymi my tut poznakomilisie i mižy kotorymi dovełosie nam prožyti čuť ne połovinu žycia.
To byli (i dumaju, što nadaliêj je) velmi dobry liêta: diêti učylisie v školi, pro jakuju my mohli koliś ono maryti, ja mohła ne duryti sobiê hołovy, za što nam dovedetsie žyti. Mohła narešti zaniatisie soboju. U Prazi ja zrobiła perekład z čeśkoji movy na biłoruśku noveli Jaroslava Havlička «Zánik městečka Olšiny», kotoru opublikovav minśki časopis «Arche», a potum vona pojaviłasie na internet-storônci Litaratura.org.
Ja tak naohuł ne lublu voročatisie do tych knižok, kotory vže napisała. Ne lublu jich popravlati, rozčuluvatisie nad jimi. Idu doperedu. Toje, što vže było i stałosie, ostajetsie zzadu. Jak kažut čechi: to už se nevráti. Chotiêła b šče što-nebuď napisati, načała novu knihu po-pudlaśki, ale čy z siêtoho štoś vyjde? Čy môj redaktor i vydaveć jijiê zaakceptuje? Požyvemo — pobačymo, jak často hovoryv môj tato.
