Uže minuło bôlš jak 10 liêt, koli ja z simjeju perejiêchav z Biłostoku v čeśku Prahu. U Prazi my stali choditi v sobor Kiryła i Mifodija, jaki naležyt do Pravosłavnoji Cerkvy na Čeśkich Zemlach i v Słovaččyni. Pravosłavny v Prazi praznujut Ruzdvo podług gregoryjanśkoho kalendara. Peršy dva čy try roki v našuj dobrovôlnuj emigraciji my praznuvali Ruzdvo jak i na Biłostôččyni, podług julijanśkoho kalendara, ale potum perejšli na novy styl. Tak praktyčniêj i prostiêj. Ne treba, naprykład, tłumačyti našuj siemiliêtniuj dočcie, čom Sviaty Mikołaj prynosit podarki pud našu jôłku puzniêj, čym pud jôłki jeji koležanok zo škoły.
Julijanśki i gregoryjanśki kalendarê
Nazva „julijanśki kalendar” pochodit od Julija Cezara, kotory vviov joho v Rymi v 45 roci pered narodženiom Chrysta. Rôk u siêtum kalendarovi maje 365 dion, kotory diêlatsie na 12 miseciôv, a kažnoho četvertoho roku v lutomu dodajetsie odin dodatkovy deń. Takim sposobom, julijanśki rôk maje v serednium 365.25 dnia. Astronomy starožytnosti vyličyli, što jakraz tôlko času treba Sonciovi, kob projti povny cykl poruv roku i vernutisie do dokładno toji samoji pozyciji na nebi (zrozumiêło, koli divitisie na Soncie z Zemliê).
Julijanśki kalendar je natôlko dobry, što faktyčno joho osnôvny ideji (dovhosť roku i podiêł na miseciê) zachovujutsie i diś. Popravka, kotora nastupiła v 1582 roci za papy Gregoryjusa XIII i dostała nazvu gregoryjanśkoho kalendara, miêła za zadanie „zahładiti” odnu neveličku nedokładnosť julijanśkoho liêtozličenia. Na samum diêli, pory roku prochodiat povny cykl ne za 365.25 dnia, a na 11 minut koročej. To ne miêło nijakoho značenia v epoci Julija Cezara, ale stałosie velikoju problemoju dla epoki Gregoryjusa XIII. Za bôlš čym 1600 liêt raznicia pomiž kalendarnym i astronomičnym (pryrôdnym) zrumnaniom dnia i nočy vesnoju poveličyłasie do 10 dion. Pokôlko do daty vesnovoho zrumnania dnia i nočy było pryvjazane vyličenie daty chrystijanśkoji Paschi (tak zvana paschalija), papa Gregoryjus XIII postanoviv zlikvidovati siêtu razniciu, kob oblohčyti vyznačanie velikodnoji nediêli. Podług papskoji bulli „Inter gravissimas”, ostatnim dniom julijanśkoho kalendara dla Katolićkoji Cerkvy stavsie 4 korostenia 1582 roku, po kotorum nastupiv odrazu 15 korostenia 1582 gregoryjanśkoho kalendara. Kob u buduščyni znov ne nabiêhła podôbna raznicia pomiž kalendarnym i astronomičnym časom, jakaja zjaviłasie v julijanśkum kalendarovi, papa Gregoryjus XIII zmenšyv kôlkosť dodatkovych (vysokosnych) dion u kalendarovi. Bulla postanoviła, što z liêt, jakije diêlatsie na 100, vysokosnymi budut tôlko tyje, kotory tože diêlatsie na 400. Inačej kažučy, rôk 1600 miêv 366 dion, 2000 — 366 dion, a 1700, 1800 i 1900 — po 365 dion (u julijanśkum kalendarovi vony miêli po 366 dion, a tomu diś raznicia pomiž oboma kalendarami vže ne 10, a 13 dion). I papa zadekretovav, što vesnovoje zrumnanie dnia i nočy bude prypisane do daty 21 marcia.
Diś ciêły chrystijanśki sviêt korystajetsie gregoryjanśkim kalendarom u „cyvilnum”, pozacerkovnum žyciu. Što tyčytsie cerkovnoji sfery, to pravosłavje naohuł zostałosie pry julijanśkum kalendarovi, osoblivo v odnosinach do praznuvania Velikodnia. Bo gregoryjanśki kalendar, zamiś kob sprostiti vyličenie daty Velikodnia (paschaliji), značno siêtu zadaču skomplikovav. U čôm diêło?
Reč u tôm, što peršy chrystijanśki sobor u Nikeji (325 rôk) postanoviv, što centralny praznik chrystijanstva — Voskresienije Isusa Chrysta — treba odznačati v zhodi z evanhelśkoju chronologijeju: u peršu nediêlu posli peršoji vesnovoji miêsečnoji poveni (poveni posli vesnovoho zrumnania dnia i nočy). U julijanśkum kalendarovi vyličenie daty Velikodnia bere pud uvahu jak sonečny (zrumnanie dnia i nočy), tak i miêsečny (perša vesnovaja poveń) cykli času. U julijanśkum kalendarovi vsiê daty miêsecia prypadajut na tyje samy dniê tyžnia čerez kažny 28 liêt (tak zvany „kruh Soncia”). A vsiê fazy Miêsecia prypadajut na tyje samy daty miêsecia čerez kažny 19 liêt (tak zvany „kruh Miêsecia”). A siête značyt, što vsiê fazy Miêsecia prypadajut na dokładno tyje samy daty miêsecia i dniê tyžnia čerez kažny 532 lita (28 x 19 = 532). Značyt, čerez kažny 532 lita povtorajutsie v julijanśkum kalendarovi i vyličany daty paschalnych (velikodnych) nedilôv — siêty povtoralny cykl fachovo nazyvajetsie „velikim indyktyjonom”.
Problema z gregoryjanśkim kalendarom pry vyličaniu Velikodnia beretsie z toho, što papśki astronomy „pudohnali doperedu” tôlko „sonečnu” častku julijanśkoho kalendara, a „miêsečnu” pokinuli bez zmiêny. Tomu siêta gregoryjanśka reforma rozregulovała vyličanie Velikodnia (paschaliju) do takoho urovnia, što „veliki indyktyjon” dla katolikuv poveličyvsie do 5700000 liêt! A sam Velikdeń u Katolićkuj Cerkvie čas od času vypadaje abo raniêj za žydôvśku Paschu, abo razom z jeju, što javno gvałtit chronologiju muki i voskresienija Spasitela, kotoru zapisali evanhelisty. Inačej kažučy, gregoryjanśki kalendar gvałtit kanon praznuvania Paschi, ustanovlany šče tohdy, koli chrystijanstvo ne było podiêlane na schôdnie i zachôdnie.
Škoda ne kalendara, a koladnikôv
Kanon kanonom, skažete, ale jakoje značenie siêta cerkovna arytmetyka maje dla zvyčajnych ludi, kotory ne je sviaščennikami i do cerkvy chodiat tôlko čas od času abo i raz na rôk, same na Velikdeń? Što jim do vsiêch siêtych soboruv, indyktyjonuv i povnoho abo nepovnoho miêsecia na nebi?
Ne znaju jak vam, ale mniê ne zrobiło b velikoji raznici, koli b velikodny tyždeń byv raz navse prypisany Cerkvoju do stałoho miêstia v odnôm miêseci, a ne „skakav” tudy-siudy z roku na rôk. Ja ne dumaju, što ja abo moja simja stali b od takoho „novoho kanonu” menš pravosłavnymi (jak i ne stali b bôlš, jak mniê zdajetsie:). Koli ja idu v cerkvu v Velikodny tyždeń, kob posłuchati „dvanadceť evanhelijuv”, to mene nic-a-nic ne obchodit, čy je na nebi poveń i čy žydy vže odpraznuvali svoju Paschu. To drubnici v porumnaniu z odčuvaniom, što ja v velikodny tyždeń povtoraju odviêčny rytuał, jaki povtorali mojiê prodki i prodki mojich prodkuv.
Cerkovna tradycija dla mene važna pered usiêm tym, jak vona z roku na rôk napovniajetsie novym zmiêstom čerez novy pokoliênia.
U Čechiji mniê škoda ne toho, što nichto ode ne praznuje Ruzdva podług staroho stylu, a toho, što v môj dôm nikoli ne pryjdut našy pudlaśki koladniki i ne zaspivajut „Roždžestvo Chrystovo, anhieł proletiêł”...
