Arendator chutora Nizy Maksim Torčakov, berdianśki miščanin, jiêchav zo svojoju mołodoju žônkoju z cerkvy i vjôz tôlko što posvečanu pasku. Soncie šče ne pudymałosie, ale na vschodi nebo vže rumjaniłosie i zołotiłosie. Było ticho... Perepjôł kryčav svoje „piti pôjdem! piti pôjdem!” i daleko nad kurhančykom nosivsie šulak, a bôlš u ciêłum šyrokum stepovi ne było vidno ni odnoji žyvoji dušê.
Torčakov jiêchav i dumav pro toje, što nema liêpšoho i veseliêjšoho praznika, čym Chrystove voskresienije. Oženivsie vôn nedavno i teper spravlav z žônkoju peršy Velikdeń. Na što b ne podivivsie, pro što b ne podumav, usio zdavałosie jomu sviêtłym, radosnym i ščaslivym. Dumav vôn pro svoju hospodarku i odčuvav, što vsio v joho ide spravno, chatni spraty takije, što liêpšych i ne treba, usioho chvataje i vsio dobre; divivsie vôn na žônku — i vona zdavałasie jomu hožoju, dobroju i łahôdnoju. Radovav joho i svitanok na vschodi, i mołodaja travka, i joho tresušča laskotliva bryčka, podobavsie naveť šulak, kotory tiažko rozmachuvav kryłami. A koli vôn po dorozi zahlanuv u korčmu zakuryti paperosa i vypiv kilišok, jomu stało šče veseliêj...
— Skazano, veliki deń! — zahovoryv vôn. — Taki veliki! Počekaj, Lizo, zaraz soncie začne ihrati. Vono na kažny Velikdeń ihraje! I vono tože radujetsie, jak lude!
— Vono ne žyvoje, — zavvažyła žônka.
— To ž na jôm lude je! — vykryknuv Torčakov. — Bôhme, je! Mniê Ivan Stepanyč rozkazuvav — na vsiêch planetach je ludi, na sonci i na miêseci! Napravdu... A može, učony lude i brešut, čort jich znaje! Postôj, jakiś kôń stojit! Tak i je!
Na połovini dorohi dodomu, koło Kryvoho Jaru, Torčakov i joho žônka zobačyli osidłanoho konia, kotory stojav neruchomo i niuchav zemlu. Preč pry dorozi, na kopčyku sidiêv, zohnuvšysie, ryžy kozak i divivsie na svojiê nohi.
— Chrystos voskres! — kryknuv jomu Maksim.
— Vojistinu voskres, — odkazav kozak, ne pudymajučy hołovy.
— Kudy jiêdeš?
— Dochaty, dali volu.
— To čoho tut sidiš?
— Ot tak... zanedužav... Nema môci jiêchati.
— A što tobiê bolit?
— Ciêły bolu.
— Hm... o-to bida! U ludi praznik, a ty słabuješ! Ty b do sioła abo na zajiêzdny dvôr jiêchav, čoho tak sidiêti?
Kozak pudniav hołovu i obvjôv stomlanymi, chvorymi očyma Maksima, joho žônku, konia.
— Viête same z cerkvy?
— Z cerkvy.
— A mene praznik v dorozi zastav. Ne dav Bôh dojiêchati. Teper siêsti b i jiêchati, a môci nema... Viête, pravosłavny, dali b mniê, projiêzdnomu, posvečanoji pasočki rozhoviêtisie!
— Pasočki? — zapytav Torčakov. — Vono možna, ničoho... postôj, zaraz...
Maksim chutko pošukav u svojich kišeniach, hlanuv na žônku i skazav:
— Nema v mene nožyka, kob odrêzati. A odłomati rukoju — ciêłu pasku popsuješ. O-to zadača! Pošukaj, čy nema v tebe nožyka?
Kozak čerez siłu vstav i pujšov do svoho sidła po noža.
— Ot šče vydumali! — złôsno skazała žônka Torčakova. — Ne dam ja tobiê pasku kryšyti! Čy ne stydno bude jijiê porêzanu dodomu vezti? I chto siête bačyv — u stepovi rozhovlatisie? Jiêď do sioła do mužykôv i tam rozhovlajsie!
Žônka vziała z ruk muža velikodnu pasku, zavinutu v biêły ručnik, i skazała:
— Ne dam! Treba znati poradok. To ne pirôh, a svečana paska, i hrêch jijiê bez tołku krojiti.
— Nu, kozače, ne pohniêvajsie! — skazav Torčakov i zasmijavsie. — Žônka ne pozvolaje! Byvaj, nam u dorohu!
Maksim šarpnuv lejci, cmoknuv, i bryčka z laskotom pojiêchała daliêj. A žônka šče ciêły čas dokazuvała, što rêzati pasku, ne dojiêchavšy do domu, — hrêch i neporadok, što vsio povinno miêti svoje miêstie i čas. Na vschodi, krasiačy pušysty obołoki raznymi kolorami, zasijali peršy sonečny promeniê; počułasie piêsnia žavoronka. Uže ne odin, a try jastreby-šulaki, na odlehłosti odin od odnoho, nosilisie nad stepom. Soncie čuť-čuť pryhrêło, i v travie odozvalisie cvirkuny.
Odjiêchavšy bôlš za verstu, Torčakov ohlanuvsie i pilno podivivsie v dal.
— Ne vidno kozaka... — skazav vôn. — Ot bidačyna, zadumav u dorozi zanedužati! Nema hôršoji bidy: jiêchati treba, a môci nema... Čoho dobroho, umre v dorozi... Ne dali my jomu, Lizaviêto, paski, a pevno ž i jomu treba było dati. Pevno ž i jomu rozhoviêtisie chočetsie.
Soncie vzyjšło, ale ihrało vono čy niê, Torčakov ne bačyv. Ciêłu dorohu do samoho domu vôn movčav, pro štoś dumav i ne spuskav očy z čornoho chvosta konia. Neviď-čom na joho najšła nuďha, i od prazničnoji radosti v hrudiach ne ostałosie ničoho, jak buďto jijiê i ne było.
Pryjiêchali dodomu, pochrystosovalisie z robôtnikami; Torčakov znov poveseliêv i rozhovoryvsie, ale jak siêli rozhovlatisie i vsiê vziali po kuskovi posvečanoji paski, vôn nevesioło podivivsie na žônku i skazav:
— A nedobre, Lizaviêto, što my ne dali tomu kozakovi rozhoviêtisie.
— Čudak ty, jej-bohu! — skazała Lizaviêta i zdivovano stisnuła plečyma. — De ty vziav takuju modu, kob svečanu pasku rozdavati po dorozi? Nevže ž to zvyčajny pirôh? Teper vona porêzana, na stoliê ležyt, nechaj jiêsť, chto choče, choť i tvôj kozak! Čy ž mniê škoda?
— Vono to tak, a škoda mniê kozaka. Bo ž vôn hôrš žebraka i siroty. U dorozi, daleko od domu, chvory...
Torčakov vypiv puv šklanki čaju i bôlš uže ničoho ne jiêv i ne piv. Jiêsti jomu ne chotiêłosie, čaj okazavsie nesmačnym, jak trava, i znov stało nudno. Posli rozhoviênia lahli spati. Koli hodiny čerez dviê Lizaviêta pročnułasie, vôn stojav koło okna i divivsie na dvôr.
— Ty vže vstav? — zapytała žônka.
— Ne spitsie čomś... Ech, Lizaviêto, — uzdychnuv vôn, — pokryvdili my z toboju kozaka!
— Ty znov z kozakom! Davsie tobiê siêty kozak. Bôh z jim.
— Vôn carovi słužyv, može krov prolivav, a my z jim jak z svinioju obujšlisie. Treba było joho chvoroho dodomu pryvesti, pokormiti, a my jomu kusočka chliêba ne dali.
— Tak, dam ja tobiê pasku psovati. I to šče svečanu! Ty b jijiê z kozakom pokryšyv, a ja b potum doma očyma łypała? Bač ty joho!
Maksim potichutku pujšov od žônki na kuchniu, zavinuv u połotencie kusok paski i pjať jijeć i pujšov do kłuni do robôtnikuv.
— Kuźma, kidaj harmoniu, — zvernuvsie vôn do odnoho z jich. — Sidłaj gniadoho abo Ivančyka i jiêď jak najchutčêj do Kryvoho Jaru. Tam chvory kozak z koniom, i ty oddaj jomu siête. Može, vôn šče ne pojiêchav.
Maksim znov poveseliêv, ale, poždavšy kilka hodin Kuźmy, ne vyterpiv, osidłav konia i pojiêchav jomu navstrêcu. Ustrêtiv joho koło samoho Jaru.
— Nu što? Bačyv kozaka?
— Nihde nema. Musit, pojiêchav.
— Hm... ot tobie na!
Torčakov uziav od Kuźmy tłumačok i pojiêchav daliêj. Dojiêchavšy do sioła, von zapytavsie v mužykôv:
— Bratki, ne bačyli vy chvoroho kozaka z koniom? Ne projizdžav siudoju? Sam ryžy, chudy, na gniadum koniovi.
Mužyki podivilisie odin na odnoho i skazali, što kozaka vony ne bačyli.
— Z pôčtoju čołoviêk jiêchav nazad, to dokładno, a kob kozak abo chtoś inšy, takoho ne było.
Vernuvsie Maksim dodomu pud obiêd.
— Sidit u mene v hołovie siêty kozak i choť by što! — skazav vôn žônci. — Ne daje spokoju. Ja ciêły čas dumaju: a što, koli to Bôh chotiêv nas vyprobovati i anhieła abo sviatoho pud vyhladom kozaka nam navstrêču posłav. Byvaje ž takoje. Nedobre, Lizaviêto, pokryvdili my čołoviêka!
— Nu čoho ty do mene z kozakom prystav? — kryknuła Lizaviêta, strativšy terplivosť. — Prystav jak smoła!
— A ty, znaješ, nedobra... — skazav Maksim i vvažno podivivsie jôj u tvar.
I vôn peršy raz posli vesiêla zavvažyv, što joho žônka nedobra.
— Chaj ja nedobra, — kryknuła vona i złôsno stuknuła łožkoju, — ale ja ne stanu vsiakim pjaniciam pasku rozdavati!
— A nevže kozak pjany?
— Pjany!
— Ty skôl znaješ?
— Pjany!
— Nu i dura!
Maksim, rozzłovavšysie, ustav z-za stoła i začav dohaniati svojôj mołodôj žônci, kazav, što vona nemiłoserdna i durnaja. A vona, tože rozzłovavšysie, zapłakała, pujšła do spalni i kryknuła stôl:
— Kob vôn okoliêv, tvôj kozak! Odčepisie ty od mene, chalera, zo svojim smerdiuščym kozakom, a to do baťka pojiêdu!
Za ciêły čas posli vesiêla v Torčakova to była perša svarka z žônkoju. Do samoji večêrni vôn chodiv po pudvôrkovi, ciêły čas dumav pro žônku, dumav z hniêvom, i vona teper zdavałasie jomu złoju, nehožoju. I jak naročno, kozak ciêły čas ne vychodiv z hołovy, i Maksimovi zdavałosie, što vôn bačyt joho chvory očy, abo čuje joho hołos čy pochôdku...
— Ech, pokryvdili my čołovieka! — burmotav vôn. — Pokryvdili!
Večerom, koli stemniêłô, jomu stało nevynôsno nudno, jak šče ne było nikoli — choť u petlu liêź! Od nuďhi i złosti na žônku vôn napivsie, jak napivavsie vperuč, koli byv nežonaty. Opjaniêły, vôn ruhavsie brydkimi słovami i kryčav žônci, što v jijiê złoje, nehože licie i zavtra vôn prožene jijiê do baťka.
Zrania na druhi deń praznika vôn zachotiêv popravitisie i znov napivsie.
Z siêtoho i počavsie rozład.
Koni, korovy, ovečki i ulijiê pomału odno za odnym počali znikati z hospodarki, dovhi rosli, žônka stanoviłasie protivnoju... Usiê siêty neščasti, jak kazav Maksim, pujšli od toho, što v joho złaja, durnaja žônka, što Boh pohniêvavsie na joho i na žônku... za chvoroho kozaka. Vôn štoraz častiêj napivavsie. Koli byv pjany, to sidiêv doma i šumiêv, a tverozy chodiv po stepovi i ždav, čy ne vstrêtitsie jomu kozak...
