Na peršy pohlad najbôlš vartym uvahi vynikom perepisu 2011 roku v Pôlščy, opublikovanym učora, je kôlkosť ludi, kotory zapisali sebe slonzakami – 809 tysiač. U 2002 roci slonzakami nazvali sebe 173 tysiačy čołoviêk, tak što siêta nacijonalnosť u Pôlščy roste jak na jakichś kosmičnych drôščach.

Ale to tôlko na peršy pohlad...

Dla mene osobisto najbôlš vartym uvahi vynikom je, što VSIÊ nepôlśki nacijonalnosti v Pôlščy za deveť liêt, kotory minuli pomiž siêtymi dvoma perepisami, VYROSLI, tôlko MY, biłorusy, POMENŠALI.

Davajte porumniajemo, kôlko ludi w Pôlščy deklarovało nepôlśku nacijonalnosť u 2002 i 2011 liêtiuch (ličby dajutsie v tysiačach). Nejasno, čom u vynikach, opublikovanych GUS-om učora, nema danych pro litovciuv, žydôv i słovakuv:

Niêmciuv tože pomenšało, ale ja perekonany, sto siête stałosie ne tomu, što niêmci peredumali i zapisalisie čy to polakami, čy to slonzakami, a pered usiêm tomu, što vony v mižyčasi emigrovali v Nimečynu (navse abo pojiêchali časovo na zarobôtki i v perepisi ne brali udiêłu). A biłorusy nikudy ne vyjiždžali, tak što ode stratu dvoch tysiač duš treba prypisati vyłučno polonizaciji (možlivo, što i ukrajinizaciji, ale siêtoho my ne budemo viêdati, poka ne pobačymo danych perepisu po pudlaśkich gminach).

Čom my polonizujemsie, a inšy pobôlšujut svôj potencijał? Što, inšych u mižyčasi polaki spicijalno kormili i pudpłačuvali, kob vony rozvivalisie, a biłorusuv moryli hołodom i hrošy jim ne davali, kob my povymirali?

Zrozumiêło, što biłorusuv i hołodom ne moryli, i hrošy davali, možlivo, što i bôlš, čym inšym, bo ž ne vsiê inšy majut stoś takoje jak Radivo Racija abo telekanał Biełsat. A slonzaki ne majut naveť pudstavovych škôł, de diti včyli b slonśkoji movy, ne kažučy pro liceji čy filologiju v universyteti.

U čôm tut diêło? Čom vony rozvivajutsie, a my vmirajem?

My vže ne raz odkazuvali na siête pytanie na storônci Svoja.org, ale pry siêtuj okaziji povtorymo naš odkaz šče raz – perš za vsio dla našych profesorôv i inšych mudreciôv, kotory vinu za naše nacijonalne vymiranie prypisuvali i budut daliêj prypisuvati našomu temnomu narodovi, jaki čomś ne choče i ne može dorumniati do profesorśkoho urovnia biłoruśkosti.

Budovati autentyčnu, ne pokaznuju nacijonalnu identyčnosť menšosti možna tôlko na osnovi svojeji mistiovoji tradyciji i movy. Slonzaki i kašuby v Pôlšcy – najliêpšy prykłady na potverdženie siêtoji tezy. U polityčno unifikovanuj Europi lude ne chočut kulturnoji i movnoji unifikaciji, a tomu boroniatsie jak mohut. Ja ne dumaju, što až 800 tysiač ludi vmiêje hovoryti po-slonśki, a 200 tysiač ludi znaje kašubśku movu. Ale vony naučatsie siêtych movuv, bo to mova jichnich baťkôv, didôv i pradiduv. To jich vłasna mova.

U Pôlščy vže čy ne 60 liêt učat naš narod biłoruśkoji literaturnoji movy, ale hramotnych ludi v siêtuj movi ne bôlšaje. Prynajmi, nihde tych hramotnych ne vidno i ne čutno. Ale vže minuło čuť ne 10 liêt od času, jak my zrozumieli pryčynu siêtoho fenomenu. Dla bezmała troch četvertych z usiêch biłorusuv na Biłostôčyni biłoruśka literaturna mova ne je jich vłasnoju movoju. Vony jijiê mohut naučytisie, jak naprykład rosijśkoji abo angielśkoji, ale korystatisie jeju v žyci ne budut. Tomu i čuť ne vsia naša instytucijonalna biłoruśkosť, kotora praciuje tôlko na bazi literaturnoji movy, praciuje ne dla toho, kob vyrosło štoś žyvoje i ochvôtne do narodžuvania žyvoho, a dla toho, kob teperyšnia mumifikovana biłoruskosť zanadto ne voniała. Ale ochvôtnych jijiê niuchati z roku na rôk stanovitsie štoraz menš.

Šansoju dla zberežênia i rozvitia nacijonalnoho potencijału biłoruśkoji menšosti v Pôlščy je vvôd pudlaśkoji movy do normalnoho medyjalnoho i kulturnoho vžytku v menšosnum seredoviščy. Biłoruśka literaturna mova vže odyhrała svoju kulturotvôrnu rolu dla nas i nichto jijiê ne voskresit dla našoji kultury (a kultury ne treba mišati z žurnalistykoju). Pisati dla našych biłorusuv po-pôlśki, koli miêti na vvazi jakujuś žyvuju perspektyvu, ne maje nacijonalnoho sensu. Možlivo, trochi pobôlšaje ličba tych, kotory stanut deklarovati podvôjnu nacijonalnu identyčnosť – pôlśku i biłoruśku – ale napevno pomenšaje ličba biłorusuv z rôdnoju pudlaśkoju movoju, dla kotorych siêta mova zostajetsie osnovoju jichnioji biłoruśkosti i kotoroji tak stydajutsie našy profesorê, doktorê i magistry.