Diś bude pro rečy, u jakije tiažko poviêryti, što vony mohut byti v takôj nevažnuj i zanedbanuj mužyćkuj movi, jak pudlaśka. Tym ne menš, vony je.
Začniêmo od toho, u što lokš poviêryti. U našuj movi je słova, kotory zvučat po-raznomu, ale značat dokładno toje same. Naprykład: poviêtre – vózduch, správa – diêło, diákuj – spasíbo, spotýkati – ustryčati, čekáti – ždáti, trymáti – deržati, znikáti – propadati. To pary leksyčnych varyjantuv (synonimuv), jakije formalno (fonetyčno) razniatsie odin od odnoho, ale funkcijonalno identyčny (abo mało ne identyčny) odin z odnym. Pokôlko vžyvali jich našy didy i našy baťki, to i nam ne vypadaje od siêtych varyjantuv odmovlatisie. U mene nema recepty, jak užyvati siêty słova v pisanuj movi – naprykład, koli chtoś naohuł piše poviêtre, to čy može čas od času v tôm samum teksti napisati i vozduch? Po mojomu, to pytanie chutčêj stylistyčnoho vyboru, čym pravopisnoji normy.
Na Pudlašy kažut luďmí i ludíma, očmí i očýma, úchami, úšami i ušýma (pokôlko vžyvajutsie formy úcha i úšy), hruďmí i hrudíma, kôńmi i koníma, hrôšmi i hrošýma. Što z siêtymi varyjantami robiti? A ničoho, nechaj sobiê budut. Od prybytku, jak toj kazav, hołova ne bolit.
Ludíma, očýma, ušýma, etc. – to formy tak zvanoji parnoji ličby (dualis), jakaja v stanôvnum odmiênnikovi (instrumentalis) ostałasie v našuj movi jak sliêd (i jak nasliêdstvo) po starosłovjanśkuj movi, u kotoruj parnaja ličba była čymś naturalnym i ohulno vžyvanym. Parnaja ličba naohuł propała jak z pôlśkoji, tak biłoruśkoji i ukrajinśkoji movuv, ale pokinuła vyrazniêjšy sliêd u našuj movi – ne tôlko v stanôvnum odmiênnikovi (instrumentalis), ale i v najmiênnum (nominativus). U formach parnoji ličby v najmiênnum odmiênnikovi vystupajut takije pudlaśki imiênniki ženśkoho i serednioho rodu jak sestrá, pjadiá, dušá, zemlá, kôsť, oknó, koliêno, poliêno, sełó, liêto. Siêty imiênniki majut i formu regularnoji mnôžnoji ličby, ale z ličebnikami dvie, try, štyry vony častiêj vystupajut u parnôj ličbi (choč ode bude pravilno vžyvati i zvyčajnu mnôžnu ličbu). Značyt, ode majemo varyjanty: dviê, try, štyry sestrê (parnaja ličba) i dviê, try, štyry séstry (mnôžna ličba); pjadiê/pjádi, dušê/dúšy, zemliê/zémli, kostiê/kósti; dviê, try, štyry okniê/dva, try, štyry ókna; koliêni/koliná; poliêni/poliná; seliê/séła; liêti/litá. Zverniête vvahu, što pered imiênnikami serednioho rodu v parnôj ličbi stavimo ličebnik dviê, a v mnôžnuj ličbi – ličebnik dva.
Ale to šče ne vsio.
Mnôho imiênnikuv mužčynśkoho rodu odinočnoji ličby v mistiovum odmiênnikovi (locativus) možna vžyvati v dvoch formach (korotšuj i dovšuj): na berezi/na berehovi, na stozi/na stohovi, u pokoji/u pokojovi, na kunciê/na kunciovi, u kalendarê/u kalendarovi, u chliviê/u chlivovi, etc. Ja osobisto naohuł starajusie v takich sytuacijach užyvati korotšu formu, ale časom, koli zabudusie i napišu dovšu formu, to vže jijiê ne popravlaju.
U rozhovôrnum styli/stylovi možna skoročati kunčatki zvorôtnych dijesłovuv u infinityvi i formach minułoho času -sie do -ś: bitisie/bitiś, mytisie/mytiś, myłasie/myłaś, žurylisie/žuryliś. Možna tože skoročati nepryzvučny kunčatok dijesłovuv v teperyšnium i buduščum časi peršoji osoby mnôžnoji ličby -mo do -m: chódimo/chódim, pôjdemo/pôjdem, vedémo/vedém, zavedémo/zavedém, hovórymo/hovórym. Ale ne možna siêtoho skoročenia robiti, koli pryzvuk stojít na kunciovum -ó: stojimó, postojimó, movčymó. Davajte tut dohovorymsie (ode -sie ne možna skorotiti do -ś, bo to ne infinityv i ne forma minułoho času!), što v formalnuj pisanuj movi skoročeniuv -sie do -ś i -mo do -m naohuł ne budemo vžyvati.
Nu, diś/nini ode/tut i zakônčym(o).
