Гэта Сяргей Шупа прабіў ідэю прэзэнтацыі маёй кніжкі „Словы ў голым полі” ў кнігарні „логвінаЎ” у Менску 6 верасьня.
Яны з Вэснай у першай палове верасьня заплянавалі сабе вакацыі ў Беларусі, і Сяргей даходліва растлумачыў мне, што потым ужо не надарыцца такая нагода, каб на прэзэнтацыі сустрэліся ўсе, каму трэба. То бок, на прэзэнтацыі, як мінімум, трэба было сустрэцца аўтару, рэдактару (Сяргей Шупа), калекцыянэру кніжнай сэрыі „Галерэя Б” і аўтару прадмовы да кніжкі (Ігар Бабкоў) ды некаторым іншым героям кніжкі (Уладзімер Арлоў, Адам Глёбус, Марта Пінска).
Сяргей ня толькі дамовіўся на прэзэнтацыю з Паўлам Касьцюкевічам з выдавецтва і кнігарні „Л”, але і дапамог мне дамовіцца з усімі астатнімі, уключна з Мартай Пінскай. А потым зацягнуў мяне ў беларускую амбасаду ў Празе па візу. Усё склалася, як ня трэба лепш. Візу мне далі, квіток на самалёт прадалі без праблемаў, і „боінг” Белавіі прызямліўся шчасьліва. Я таксама без праблемаў дабраўся з аэрапорта на кватэру Сяргеевай мамы, якая мяне прагадавала цягам тых трох пагодлівых верасьнёўскіх дзён. Вялікі дзякуй Вам, Ніна Васільеўна!
Апошні раз у Менску я быў, бадай, у 1997 годзе. А можа і ў 1996. Безумоўна, Менск за гэтыя апошнія 15 гадоў зьнешне вельмі зьмяніўся. Ды мне ў беларускай сталіцы хацелася заўважаць ня новае, што там зьявілася за тыя прамінулыя гады, а старое, што засталося ў маёй памяці, калі ў першай палове 1990-х мы тапталі менскія вуліцы разам зь Сяргеем і Ігарам. Аднак памяць таго, што мільгала калісьці перад вачыма – рэч вельмі здрадлівая і мала суцяшальная. Бо, як кажа Генрык Нордбрант, мой улюбёны датчанін...
...якімі вуліцамі мы б ні хадзілі
ня дойдзем да кветных садоў, якіх шукаем
і якія сьцелюць свой цяжкі пах над кварталам.
І да якіх дамоў мы б ні вярталіся
прыйдзем запозна ўначы, і нас не пазнаюць.
І ў якія рэкі мы б ні ўзіраліся
убачым сваё адбіцьцё толькі калі павернемся да іх сьпінай.
„Словы ў голым полі” – гэта кніжка памяці, і кніжка пра памяць як рэч здрадлівую і мала суцяшальную.
Як на мой густ, прэзэнтацыя маёй кніжкі прайшла лепш, чым выдатна. Публікі было столькі, колькі трэба (то бок, поўная кнігарня, але нікому не давялося стаяць на дварэ). Пра Максімюка гаварылі знакавыя постаці беларускай культурнай прасторы (Шупа, Бабкоў, Глёбус, Арлоў, Баршчэўскі; Марта Пінская, так бы мовіць, у самы апошні момант пажадала не зьявіцца). Гутарка ішла пра пакаленьне „Тутэйшых”, пра Джойса і пра Беласточчыну зь яе падляскай мовай, крыху пра беларускую эміграцыю. Ніхто мяне не даймаў пытаньнямі, калі зьявіцца другая частка перакладу „Ўліса”. Тэма падляскай мовы ня выклікала ніякага вэрхалу, ня кажучы пра скандал. Старонка Svoja.org, усё ж, уставіла ўсё ў такі кантэкст, які трэба. Дзень раней, калі мне давялося сказаць пару словаў пра пераклады Алеся Разанава на польскую мову падчас прэзэнтацыі зборніка ягоных нямецкамоўных вершаў у той жа самай кнігарні, Алесь Сьцяпанавіч запытаў мяне публічна пра посьпехі ў складаньні слоўніка падляскай мовы. А Ігар Міхайлавіч на маёй прэзэнтацыі дадаў сваё важкае слова пра падляскую культурную ўтопію і яе прыгажосьць. Сяргей Анатольевіч не гаварыў пра падляскую мову нічога, затое я згадаў пра ягоны ўклад ў распрацоўку падляскага альфабэту.
На прэзэнтацыі былі прысутныя і слухачы Радыё Свабода. Некаторыя зь іх лічылі, што гаварыць трэба было наогул пра тое, дзякуючы чаму Яна Максімюка ведаюць „ва ўсёй рэспубліцы”, то бок, пра перадачу „Званочкі”. Тут, як ні круці, выйшаў малы збой...
Наступнага дня, вандруючы праспэктам Незалежнасьці паміж крамамі „Лакамка” і „Лянок”, у якіх мне трэба было купіць дробязі маім дзяўчатам у Празе, я нарэшце ўхапіў духоўную раўнавагу пасьля прэзэнтацыі і вярнуўся да свайго нармальнага стану, гэта значыць, да шызафрэнічнага раздваеньня асобы. Той, які ішоў побач мяне, дапамагаў мне асэнсоўваць, што насамрэч сталася надвячоркам папярэдняга дня, і што ўсё гэта значыць.
Табе (то бок, мне) моцна пашанцавала.
Першае. Ты нарадзіўся больш-менш у тым самым часе, што літаратурнае пакаленьне „Тутэйшых”. З большасьцю чалавек з гэтага пакаленьня ты перазнаёміўся ў 1989 годзе, калі зьявіўся ў Менску ўпершыню. Ты зь імі знайшоў агульную мову. Потым ты наогул чытаў тое, што пісалі яны, а яны тое, што пісаў ты.
Другое. З Шупам, Бабковым, Глёбусам у вас агульная ня толькі мова, але і нешта большае. Кожны з вас пачынаў свой шлях у беларускасьць як нейкую грамадзкую місію і пакліканьне, але пасьля кожны з вас дакладна зразумеў, што найпаўней беларускасьць можна перажыць як выключна прыватны досьвед. І кожны з вас стаў разьвіваць гэты досьвед сам для сябе. Ад гэтага ўзаемная цікавасьць не згубілася.
Трэцяе. Прэзэнтацыя поўнасьцю задаволіла тваё самалюбства і славалюбства. Табе немагчыма ўявіць, што ў гэтым сьвеце ты са сваімі тэкстамі можаш апынуцца ў нейкім больш прэстыжным месцы, чым кнігарня „логвінаЎ” у Менску, і ў нейкай больш прэстыжнай кампаніі, чым тая, якая сабралася там 6 верасьня.
Чацьвёртае. Табе ніхто не спрабаваў даваць скідку з-за таго, што ты не зь Менску, а зь нейкай чортведамаякой ускраіны, дзе гавораць і пішуць на чортведамаякой мове.
Ну вось, гэта табе вельмі важна і істотна.
Крыху потым аказалася, што ёсьць яшчэ і „Пятае”.
Пятае. Ты яшчэ не зусім прыналежыш мінуўшчыне. Пасьля прэзэнтацыі падышло да цябе разумнае, увішнае і гожае дзяўчо – у веку тваіх сыноў – і папрасіла, каб ты напісаў яму тэкст пра свой досьвед беларускасьці ў сваіх падляскіх пушчах і пустэльнях. Маўляў, гэта конча патрэбнае і цікавае для такіх вось маладзенькіх інтэлектуальных беларусачак-верціхвостак. А ты ўзяў і пагадзіўся.
Ідэя выдаць кніжку „Словы ў голым полі” зьявілася ў сьнежні 2009 ва Ўроцлаве, дзе мы зь Сяргеем, прыехаўшы з Прагі, змовіліся зь Ігарам, які прыехаў туды зь Менску.
У Менску, сабраўшыся пасьля прэзэнтацыі ў кватэры Ігара і Наталкі, мы зноў сплялі змову наконт таго, што мы зробім разам цяпер. Пры гэтай нагодзе заблыталі ў павуціньне змовы і Наталку...
Нагаварыўшыся ў Менску па-ліцьвінску, я яшчэ наляпаўся языком і па-падляску. Часу было ў абрэз, але нам зь Сяргеем і Вэснай удалося наведаць спадара Васіля Сёмуху, а потым я яшчэ сустрэўся са спадаром Хведарам Клімчуком.
Дахаты я вяртаўся, загружаны кніжкамі і цукеркамі заводу „Камунарка”. Мая валіза на менскім лётнішчы пацягнула на 22,6 кг пры дапушчальным максымуме 20 кг. Дзяўчо, якое рэгістравала мяне на рэйс у Прагу, паглядзела на мяне сувора і заявіла, што ня можа прапусьціць такі багаж. „Разумееце, я зайшоў у кнігарню „Сьветач” і ўбачыў два дыхтоўныя тамы клясыкаў вашай літаратуры, Янкі Купалы і Якуба Коласа. Я ня мог паўстрымаць сябе і купіў іх. Вось яны якраз і важаць 2,6 кг. Няўжо вы хочаце, каб я пакінуў вашых клясыкаў тут на лётнішчы?” – растлумачыў я, пашпартны паляк, сытуацыю са звышнарматыўнай вагою, на чысьцюсенькім падляскім варыянце расейскай мовы. „Ну добра, я вас прапушчу. Але вы нікому пра гэта не кажыце” – вырашыла тое дзяўчо.
Я нікому пра гэта не сказаў, акрамя вас. І акрамя жонкі ды калегаў на працы.
