U naš technologičny viêk mova — rozvita čy nerozvita, skodyfikovana lepi abo hôrš — povinna byti prystosovana do vžyvania jiê na komputery. Moment, kotory najmucniêj promovlaje do čołoviêka v siêtum konteksti: vsiê my časom chočem užyti komputera, kob pry joho pomoščy što-leń napisati — posłati viêstku čerez Skype, e-mail, postaviti notatku na Facebook abo v Žyvy Žurnał, napisati artykuł u drukovanu abo elektronnu publikaciju, etc.

Mova v komputery

Dla zaistniênia movy v komputernum sviêti potrêbna velika informatyčna infrastruktura — perevažno my ne usvidomlujem rozmiêruv siêtoji infrastruktury, choč nesviêdomo z jiê korystajem mało ne kažnoho dnia. Do infrastruktury zaličajetsie i systemna klavijatura, kotora pozvolaje vvoditi symboli konkretnoji movy vo vsiê tyje mistia komputera, kotory pozvolajut na pisanie abo joho potrebujut.

Klavijatura dla movy zdajetsie nam samym istôtnym elementom v komputery, bo ž bôlšosť čytačôv siêtoho sajtu čas od času choče što-leń napisati po-pôlśku, po-biłoruśku, po-ukrajinśku abo po-pudlaśku, a ne vse znaje, jak siête zrobiti.

Treba odnak skazati, što dla movy v sviêti informatyki klavijatura — to neveliki kłopot. Naša epoka žyve informacijeju — u kažnu chvilinu pereroblujutsie masy informaciji. Dla movy v sviêti informatyki bôlš istôtnymi elementami je algorytmy, podług jakich odbyvajetsie sortovanie, šukanie i poradkovanie rezultatuv pošuku... Koli pišem piśmo, to často chočem, kob procesor tekstu proviêryv za nas ortografiju... To je tôlko veršok lodovoji horê toji movnoji infrastruktury, z kotoroji my korystajem, koli sidimo za komputerom, ale istniênie kotoroji nekonečno usvidomlujem.

Siêty dovhi vstup byv po toje, kob zrozumiêti hierarchiju, podług kotoroji v komputery istniêjut posłuhi zvezany z movami, i zrozumiêti, de tut treba šukati miêstia dla pudlaśkoji movy.

Po perše, v komputery (tut i daliêj budem kazati pro systemu Windows) istniêjut posłuhi dla oficijno pryznanych v sviêti movuv — movy tyje majut svôj dvuchliterovy kod ISO: PL (pôlśka), BE (biłoruśka), UK (ukrajinśka), EN (angielśka), ... Pudlaśka mova svojoho dvuchliterovoho kodu ne maje i chutčêj za vsio miêti ne bude. Jak napisav môj brat Jan v artykułovi „Pudlaśka mova v Londyni, Ontaryjo, Kanada”, v instytuti SIL International znachoditsie naše podanie ob pryznani dla pudlaśkoji movy trochliterovoho kodu ISO, kotory zasviêdčyt pro osôbnosť i samostôjnosť movy. Posli pryznania toho kodu pudlaśka „naroditsie” do samostôjnoho žycia — možna bude, naprykład, odčyniti v interneti pudlaśku vikipediju... Trochliterovy kod ne označaje odnak dla movy samostôjnoho žycia v seredoviščy komputernoji systemy — tut potrêbna oficijna dvuchliterova identyfikacija, pro kotoru ja skazav raniêj. Siêta identyfikacija ne zvoditsie ono do dvoch unikalnych literok — vona pered usiêm označaje rozvitosť i spiêłosť informatyčnoji infrastruktury, a taksamo rozvitosť i spiêłosť movy v kažnum inšum konteksti.

Koli odčynim u komputery panel kirovania dla movuv, to zavvažym, što hołôvnoju kategoryjeju je tam nazva movy razom z jeji (dvuchliterovym) kodom. Klavijatury figurujut tam jak pudčyniany dla movuv elementy. Usio siête jak najbôlš zhôdne z tym, što ja napisav u vstupi. Mova to ciêły kompleks komputernych algorytmuv i posłuh (sortovanie, pošuk, nazvy miseciôv, dovhi i korotki format daty, symbol rozdiêłu ciêłoji i desiatičnoji časti v ułamkach, proviêrka ortografiji, etc., etc.), a klavijatura — to tôlko „technična drubnicia”, kotora pozvolaje nam vybrati potrêbny dla movy symboli z ohulnoji tablici vsiêch symboluv.

Zhôdno z systemoju koduv — pryniatych v sviêti dla klasyfikaciji movuv, — osôbnoji kategorji dla pudlaškoji movy v paneli kirovania chutčêj za vsio stvoryti ne vdastsie (mizerny šansy na otrymanie oficijnoji dvuchliterovoji identyfikaciji dla movy). Dla pudlaśkoji movy možna odnak stvoryti svoju klavijaturu i pudčepiti jiê pud isnujuču vže movu, naprykład, pud pôlśku, abo pud biłoruśku, abo pud ukrajinśku, abo i pud francuśku... U kotore z siêtych mistiôv my pudčepim pudlaśku klavijaturu v svojôm komputery — to vže sprava našoho indyvidualnoho gustu (a može lepi było b skazati — ideologiji). Hołôvne, kob było što pudčepiti.

Stvorêniom klavijatury dla pudlaśkoji movy ja zajmavsie v ostatni weekend serpnia 2011. Mojomu bratovi Janovi — hołôvnomu kodyfikatorovi pudlaśkoji movy, — zbôlšoho vdałosie zainstalovati tuju klavijaturu bez nijakich dodatkovych pudkazok z mojoho boku. Stav vôn pisati po-pudlaśku „normalno”, korystajučy z osôbnoji (pudlaśkoji) rozkładki klavijatury, ne pereklučajučysie vže mižy desiatkom inšych „divnych” rozkładok.

Instalacija pudlaśkoji klavijatury

Instalaciju pudlaśkoji rozkładki klavijatury ja staravsie zrobiti tak prostoju, jak tôlko možna — zapuskajem pryłožany v dodatku do siêtoho artykuła skôp kbd-pudlaska-1.0.3.40_setup.exe, potverdžujem naš namiêr zainstalovati pudlaśku klavijaturu, kunčajem proces začyniajučy okno instalatora. Usio. Instalator dodaje v resursy komputera novu rozkładku klavijatury „Pudlaśka” i vstupno pudčepluje jiê v panelovi kirovania pud pôlśku movu. Koli vam siête ne pasuje, vy možete vykinuti rozkładku „Pudlaśka” z pôlśkoji movy i počepiti jiê, naprykład, pud biłoruśku movu. Abo miêti jiê i tam, i tam — odnu i tuju samu klavijaturu možna počepiti pud bôlš, čym odnu movu...

Pudlaśki tekst uvodim u taki sposub, što spočatku vybirajem movu, do kotoroji my dočepili pudlaśku klavijaturu, a potum nastavlajem samuju klavijaturu. Šče raz siêty prykład, ale tut pudlaśka klavijatura dočeplana do biłoruśkoji movy: 1) vybirajem movu, 2) vybirajem klavijaturu...

A teper šče raz usio, što było ode skazane, ale v formi stisłoji historji v obrazkach...

Postscriptum

Nekotory systemy ne pozvolajut na zładovanie z sajtu skopu typu exe, a tomu v druhôm dodatkovi do artykuła prykładaju šče toj samy instalator pudlaśkoji klavijatury, ale spakovany do formatu zip — pered tym jak zapustiti instalator, vam treba bude joho rozpakovati.

V šče inšum dodatkovi do artykuła zmiêščana — na odnôm arkušovi A-4 — tablicia specyfičnych dla pudlaśkoji movy symboluv razom z instrukcijeju, jak jich uvoditi. Z siêtoji tablici treba i počati znakômstvo z pudlaśkoju klavijaturoju, jeji literami i sposobami jich uvodu.

Ne mohu vas zapevniti, što prohrama dla pudlaśkoji klavijatury bude dobre praciovati v Windows raniêjšym za „XP”, a to tomu, što tôlko z vychodom versiji „XP” prohramisty z Microsoft jak sliêduje vbudovali v siêtu systemu obsłuhovuvanie tzv. unikodu i mnôhomovnosti.

Dla poradku treba šče skazati pro odinstalovanie pudlaśkoji klavijatury. Kob zrobiti siête bezproblemno, to treba, po-perše, u panelovi kirovania vykinuti klavijaturu „Pudlaśka” z vsiêch movuv, pud kotory vy jiê počepili. Na siêtum etapovi vy možete i zakônčyti. Ale, koli chočete počystiti svôj komputer z pudlaśkoji movy dotła, to vam šče treba odinstalovati koje-jakije systemny elementy. Možna siête zrobiti na dva sposoby: 1) v panelovi kirovania mižy vsiêch zainstalovanych prohramuv vy znajdete pozyciju „Pudlaśka” — odinstalujte jijiê; 2) možna druhi raz zapustiti instalator pudlaśkoji klavijatury i v druhôm krokovi vybrati opciju „Remove the keyboard layout”. Jak vidno na siêtum ostatnium obrazkovi, možna druhi raz zapustiti instalator ne tôlko po toje, kob vykinuti z systemy pudlaśku klavijaturu, ale i napraviti jijiê, koli vona po jakich-leń pryčynach perestane pravilno praciovati (opcija „Repair the keyboard layout”).

Chočetsie taksamo zavvažyti na kuneć siêtoho tekstu, što i z samym tekstom, i z pudlaśkoju klavijaturoju do Windows udałosie mniê pospieti akurat na počatok škôlnoho roku 2011. Zyču vsiêm pryjemnoho i bezproblemnoho pisania po-pudlaśku!