Zauvahi pro odin prosty program
prydatny do pisania čuť ne na kažnuj movi sviêtu
— jak čołoviêčuj, tak i štučnuj.
Jak pisati? To odviêčne pytanie pered kotorym stajut ne tôlko tyje, chto vvodit do publičnoho vžytku novu piśmovu normu. Movy z solidnoju pozycijeju v piśmovum sviêti majut podôbny problemy.
Koli b my vslipuju złapali desetioch polakuv na hulici, posadili jich pered komputery i skazali napisati štyry-piať skazuv — najmenš połovina z jich pokovznułasie b pry peršuj okaziji, koli b dojšło do napisania jichnich ulublanych ą, ę, ń, ź, ... To ne je jakajaś prydumana pry pisaniovi siêtoji notatki hipoteza, ale realny fakt — dva roki svoho žycia ja včyv i pryučuvav ludi do komputeruv. Koli b my stali vslipuju łapati ne polakuv, a pôlśkich biłorusuv i zadali im zadačku dostosovati komputer do pisania jichnioju nacijonalnoju movoju — vynik byv by šče hôršy.
Problemy, kotory povstajut pry pisaniovi („Nu, a de ž, blacha, bude taja litera?”), ne polahajut u tôm, što komputerovi jakoji-leń litery zabrakovało, a v našuj neochvoti zrobiti odnorazovy vysiłok intelektu i pryručyti techniku do potrebuv svojiê rôdnoji movy.
U peršych rokach našoho viêku ja šukav sam dla sebe jakohoś odnoho prostoho redaktorśkoho programu, u kotorum možna było b pisati na vsiakich movach — maju ode na dumci možlivosť zmistiti v odnomu tekstovi razny skrypty: łacinku, cyryliciu, ... Teper takich problemuv naohuł nema — Windows XP, Linux majut znakomitu pudtrymku tzv. unikodu, odnoho dla vsiêch movuv standartu zakodovania nacijonalnych symboluv. Ale, koli ja šukav pryłady dla sebe — Windowsa XP šče ne było, uvohule tohdyšni Windows šče ne miêv toho unikodu, choč uže počali pojavlatisie peršy unikodovy šryfty (fonty), kotory v odnomu fizyčnomu skopovi miêli vsiaki skrypty. Obsłuhovuvalisie tyje šryfty na počtku tôlko v internetnych navigatorach do vysvitlania storônok, a popisati jimi za velmi ne było jak. Inačej kažučy, byv chliêb, a noža, kob joho porêzati i pošmarovati, ne było pud rukoju...
Jurij Finkiel, autor UniReda
Rêč, kotoru ja znajšov, vyperedžuvała svôj čas. Programist Jurij Finkiel z Uljanovska/Simbirska (Rosija) postaviv u Interneti na svobôdnuj licenziji svôj edytor UniRed. To było dokładno toje, čoho ja i šukav — prosty v obsłuhovuvani program do pisania čystoho tekstu, u kotorum ja môh programovati na vsiêch movach, kotory ja znav i kotorych šče ne znav, a taksamo môh rozvezuvati vsiê svojiê problemy, kotory dotyčyli mnôhomovnych dokumentuv na vsiakich čołoviêčych movach.
UniRed je taksamo programom z bohatoju konfigurovalnostieju — napisav joho programist dla inšych programistuv. Koli môj brat Jan počav mniê namjakati pro vvôd pudlaśkoji movy do piśmovych movuv, ja odrazu sam dla sebe dostosovav UniReda do pisania po-pudlaśki i naveť zrobiv jomu pudlaśki interfejs. Deń pered napisaniom siêtoho tekstu ja zrobiv šče instalator dla zmodyfikovanoho pud pudlaśku movu UniReda i vysłav ciêły pakiecik bratovi, ne kažučy ni słova dodatkovoho pojasnienia. Cikavo jak jomu vdastsie zainstalovati i popisati?
Čerez 15-20 minutuv ja otrymav emaila z pytaniom, a čy možemo my siêty program postaviti na našu storônku, kob i lude skorystali z joho? Možem, odkazuju. I same toje robim, u dodatkach...
Viêdomo, to tôlko pryłada, a ne systemna rozvjazka, ale pišetsie v siêtuj pryładi lohko — pry nastavlanum u systemi układovi klavijatury „Polski programisty” pry pomoščy pravoho klaviša <Alt> Vy dostanete vsiê potrêbny pôlśki diakrytyčny znaki (ć, ł, ń, ś, ź), a pry pomoščy liêvoho klaviša <Alt> UniRed dodatkovo vybje Vam vsiê potrêbny pudlaśki diakrytyčny znaki (č, ď, ê, ô, š, ť, ž).
Dla poradku tôlko prypomniu, što korotki pudlaśki teksty možete lohko vyprodukovati z kažnoho miêscia sviêtu pry pomoščy konvertera na storônci Svoja.org.
Na kuneć žmeńka ssyłok: 1) nezmodyfikovany UniRed, 2) storônka autora programu, 3) joho blog.
