Ja choču rozkazati, jak čołoviêk stajetsie koniokradom, ale koli inšy fakty schočut pokorystatisie siêtoju okazijeju i poprosiatsie mniê na jazyk, ja ne budu jim mišati.
Mniê było deseť liêt, koli ja storhovav peršoho konia dla baťkovoji nevelikoji hospodarki. To byv môj egzamin na pomočnika handlara kôńmi, kotory vujšov do nepisanoho liêtopisu našoji simjiê.
Kuplany kôń prybyv do nas z dalekich storôn — to była trakenśka kobyła z koliśnioji Schôdnioji Prusiji, značyt, rasova. Na jeji zadi vypalili stylizovanu łopatku łosinoho roha. Kobyła była osoblivoju štukoju sered koni, kotory projšli čerez našu hospodarku.
Siêtoho kaštanovoho zviêra ja znajšov u małorolnoho hospodara v susiêdniuj vjosci, a małorolny hospodar nabyv trakenśku kobyłu od podupałoho pomiêščyka.
Kobyła prodavałasie na aukciji jak „majontok nepłatozdôlnoho dovžnika” i koštovała velmi tanio, ale małorolnomu vona ne pudychodiła, bo była zasłabaja, kob robiti joju odnoju, tomu vôn postanoviv jijiê prodati, ale ne bez prybytku dla sebe. Vôn prosiv za jijiê pjaťsot marok.
Cina perevyšała našy finansovy možlivosti, ale ja moliv baťka, kob vôn ne propustiv okaziji kupiti dobroho konia, i baťko puddavsie, tôlko pud varunkom, što kôń ne može koštovati bôlš čym trysta marok.
Ne viêdaju, chotiêv chudobiêdny prodaveć kobyły posmijatisie z mene čy zrobiła na jôm vraženie moja zdôlnosť torhovatisie, u kažnum razi vôn spuskav dla mene cinu, ale pry trysta siêmdesiati pjati markach naš torh zaklinivsie.
Ja pobiêh dochaty perehovoryti z diêdom, i tut ja postupiv, dumaju, ne inačej, jak roblat ambasadory v velikuj polityci, koli poseredini perehovoruv vony letiat do svojich rôdnych krajin, kob otrymati vkazôvki dla eventualnych kompromisuv.
Diêd vykazav hotovosť dobaviti siêmdesiat pjať marok do sumy, zadeklarovanoji baťkom, i pujšov zo mnoju do susiêdnioji vjoski, ale kryvonohi hospodar skazav, što vôn požartovav, za takije hrošy ne oddajut konia naveť na bôjniu. Ja podivivsie na hospodara z hłubiny moho ditiačoho rozčarovania i, vidno, vôn odčuv, što ne može pujti protiv sovesti sviêtu.
Trakenśka kobyła perejšła do nas. Vona okazałasie płochoju. U našuj movi słovo płochi vžyvajetsie tôlko stosôvno zvirôv, i vone označaje dobru jakosť. A ot u rosijśkuj movi siêty prymiêtnik možna vžyvati i do zvirôv, i do ludi, ale vôn značyt štoś inšoho, nedobroho. Siête dokazuje ne tôlko toje, što naša mova ne rosijśka, ale i toje, što v našuj movi je epitety, kotory pasujut zviram, a ne pudychodiat ludiam. Jak na siête ne hlanuti, možna spokôjno kazati, što naša mova považaje i zvirôv, i ludi.
Značyt, kobyła okazałasie płochoju, i siête było važne dla mojiê matery. Vona mohła vytiahnuti ruku i pohładiti zviêra. Kobyła tiohała voza z hnojom i płuha — siête było važne dla moho diêda: vôn obroblav joju naše nevelikie pole.
Na kobyli možna było jiêzditi verchom, jijiê možna było zaprehati v bryčku, i vona była hoža. Siête było važne dla mene. Ryža šersť kobyły odlivała zołotym odblaskom. Kažny jeji vołosok bliščav, i kobyła sijała velikoju krasoju. Koli b u jijiê byli žerebjata, moja słava handlara kôńmi vyrosła b šče bôlš i v simjiê, i v seliê, ale žerebjat u jijiê ne było, bo jijiê dovho ne vykorystovuvali na rozpłôd, i teper vona ne žerebiłasie.
Baťko rozvoziv chliêb po susiêdnich vjoskach i lubiv pochvalitisie kobyłoju, jeji dovhim krokom i jeji nevtomnym kłusom, i vsio isło dobre, i vsiê byli zadovolany kobyłoju.
Pryjšło liêto. Projšło liêto. Ponarodžuvalisie šary kôńśki slipaki. Vony žyvilisie kôńśkoju krovleju, to byv ciêły rôd slipakôv, kotory žyvlatsie kôńśkoju krovleju. Vony narodžali potômstvo i propadali. Dereva i korčê narodžali listie i hubili joho osenieju, i vone nazyvałosie opałym listiom. Vesnoju rozpuskałosie nove listie i vone tože starêło za liêto, stanoviłosie opałym listiom i padało, i zdavałosie, usio povtorajetsie, jak slipaki, tak i listiê, ale kažnym liêtom to byli inšy slipaki i inše listie, ono što my mało čutkije do peremiênuv i nas lohko pudmanuti.
Tože i naša kobyła starêła pud svojim zołotym połyskom. Pomenšała jeji zahartovanosť, i odnoho dnia jeji los v osobi hôrkoho pjanici vyhlanuv z okna korčmy i kryknuv: „Ne buď taki važny, pekar, pered plaškoju my vsiê rômny!” Baťko z považania do svojich pokupnikôv ne môh pokinuti siêty zaklik bez uvahi.
Byv morozny i jasny marciovy deń, padav krupčasty sniêh. U taki deń pryjemno vypiti grogu abo piva, i rozohrêta rozvoženiom chliêba trakenśka kobyła ostałasie stojati neprykryta na lodovatum viêtrovi pered dveryma korčmy.
Kobyła zachvorêła. U jijiê začali propadati muskuły, vona stała vołočyti zad. Choč ja znaju, što v kobyły ne zad, a ozadie, ja odnak ne pišu ozadie. Prošu vybačenia vo vsiêch lubiteluv koni i vsiêch zapisanych u sportovych i hodovlanych kônnych klubach, ale ja choču, kob mene poniało jak najbôlš čytačôv, a vony mene ne pojmut, koli ja začnu pisati na žargoni raznych profesij, naprykład, na movi polovničych z jich honami, vabami, brôdniami i łuńčakami.
Ja ne kryvduju na zelunok, koli vony od mene, zvyčajnoho čołoviêka, odvoročujut niuchavku, i zarania prošu vybačenia v sportôvciuv, što ignoruju jichni profesijny žargon, bo vvažaju dadaizm projavoju dekadenctva.
Diêd tverdiv, što kobyła zachvorêła z viny baťka, kotory ničym jijiê ne nakryv i zadovho proderžav koło korčmy. Vina vinoju, a smerť use potrebuje pryčyny, i diêd ne povinion byv tak dohaniati baťkovi. „Kôń na štyroch nohach i to spotyknetsie” — kažut u nas, i v siêtuj pohovôrci je žyciova mudrosť: zanechajanie i nedohlad, za kotory dorykaješ susiêdovi, buďto tobiê dali pravo byti joho sudijoju, uže idut i do tebe, rano čy pôzno vony dôjdut i ty tože što-leń zanechajaješ i čoho-leń ne dohlediš.
Diêd natirav kobyłu kamforovym spirtom, obkładav jijie kompresami z hliny i vyprubovuvav ciêłu svoju vmiêłosť konovała, ale vsio marno. Očy našoji trakenśkoji kobyły mutniêli i zołoty połysk jeji šersti propadav razom zo zdorovjom. Smerť uže prystupiła do tajemnici zaveršenia žycia, zasiêła v kroviê i v muskułach kobyły i začała rujnovati jijiê z serediny.
Našu kobyłu treba było odvesti do hicla na pustkach koło huty skła, ale chto jijiê tudy zavede, chto?
Diêd ne chotiêv iti v siêtu šybeničnu dorohu. Baťko ne miêv času. Baba tože ne mohła odvesti kobyły, bo pochôd do skurołupa ne byv babśkim diêłom. Ostavavsie tôlko odin čołoviêk, i siêtym čołoviêkom byv ja, i ja hordivsie, što diêd dovirav mojomu mužčynśkomu hartovi natôlko, kob dati mniê odvesti kobyłu do hicla.
Ja sunuv u kišeni kurtki dviê skibki chliêba, nałožyv šapku z kozyrkom i pujšov do chliva. Ja vziav povud z diêdovych ruk, ale na kobyłu divitisie ne môh i vpersie pohladom u odčynianu brônku. Ja zachovuvavsie tak, jak naohuł zachovujetsie čołoviêk, kotoroho napotkała bida: odvoročujetsie od jijiê, a môh by i čohoś naučytisie, koli b podivivsie jôj u licie. Ale čołoviêkovi lepi divitisie v budučnosť, bo budučnosť jomu bačytsie bez dohany i bez neščastia, a tym časom z vyjamki na dorozi vže sviêtitsie čyrvona šapočka nastupnoho neščastia, kotore vôn môh by obujti, koli b uvažniêj pryhlanuvsie do poperednioho.
Na zhôrku za vitrakom verovka natiahnułasie. Ja musiv ohlanutisie. Kobyła diviłasie nazad, na jasnožovty budynok pekarni. Vona jak buďto peredčuvała, što jijiê čekaje. Koli b ja zapytav diêda, čy vona siête peredčuvaje, vôn odkazav by: „Peredčuvaje napevno!” Môj diêd byv prostodušnym mužykom, i joho odkaz môh by vydatisie sumniêvnym. Ale čy ne byv tože prostodušnym odin taki Thomas Mann, kotory tverdiv, što transcendentne dano pered usiêm zviram? Napevno skôlś pro siête doznavsie. Ja ne vahajusie viêryti poetam tak, jak naukôvciam, bo viêdaju, što v kažnum pravdivum naukôvciovi skryvajetsie poet, a v kažnum pravdivum poetovi — naukôveć, a pravdivy naukôvci viêdajut, što jich hipotezy je poetyčnymi peredčuvaniami, a pravdivy poety — što jich peredčuvani je nepotverdžanymi hipotezami, i ni odny, ni druhi ne dajutsie zbiti z pantałyku raznostajnostieju sviêtu i ne divlatsie na sebe jak na protivnikuv.
Koli kobyła odvernułasie do mene, mniê podałosie, što z jeji mutłavych očy tekut slozy, i mniê tože začała kapati odpoviêdnia voda z očy, a viêtior, kotory oboročuvav kryła vitraka, rozviêjav ciêłu moju mužnosť. Ja skormiv svôj provijant kobyli, bo chotiêv takim sposobom zasłužyti jeji vybačenia za moju naročnu žôrstkosť, zavernuvsie i pujšov dochaty, i verovka teper zvisała svobôdno i bôlš ne napinałasie.
Diêd vyjšov zo svojeji majsterni. Vôn zobačyv, što zo mnoju, i hłuboko vzdychnuv. Zdavałosie, usio poviêtre z pudvôrka znikło v joho lohkich, a potum vôn veresnuv: „A kob tebe čort uziav!” Nikoli raniêj i nikoli puzniêj diêd ne łajav mene tak złôsno, jak tohdy, koli ja pryvjôv nazad osudžanu na smerť kobyłu. Vôn rozorvavsie i joho słova rozlitalisie kruhom jak jadovity oskôłki, i toj, chto bačyv, jak podôbnym sposobom časom rozryvajusie ja, chaj pryjme v moje opravdanie, što tak proryvajetsie častka nasliêdstva od moho łužyćkoho diêda, baťka mojiê matery. Ja starajusie deržati siêtu dolu nasliêdstva na dniê skryni, de perechovujutsie vnasliêdovany rysy moho charakteru, ale ciêły čas znachodiatsie pryčyny, kotory telekinetyčno zastavlajut jijiê proryvatisie naverch.
Bertold Brecht probuvav naučyti mene, jak treba zakovznuvati kipjaščy hniêv i šalony vybuchi złosti, peretoplujučy jich u teatralny svarki, ale čym bôlš ja znakomivsie z Brechtom i nahladav za jim, tym bôlš upevniuvavsie, što i jomu ne vse vdavałosie toje, čoho vôn chotiêv mene naučyti.
Diêd schvativ verovku, kotora svobôdno bałtałasie, i jak stojav, z hołoju hołovoju, pustivsie do hicla koło huty skła. Vôn ruhavsie i plovavsie na vsiê storony i slozy kapali na joho sini furmanśki partuch.
Jak ujavimo sobiê spis ukusuv sovesti, uporadkovanych podług jich siły i protiahłosti, to na peršum miêsti bude muka, na kotoru zasudžuje sebe zabôjcia čołoviêka, koli tôlko vôn ne vmertviv toho čołoviêka vo imje narodu, baťkuvščyny abo, jak šče často kažut, z pryčyny polityčnoji neobchôdnosti, bo v takich vypadkach ukusy sovesti rozdilajutsie na vsiêch udiêlnikuv spulnoty, dla kotoroji vôn mordovav, i zabôjcia može počuvatisie čuť ne tak, jak by vôn naohuł ne byv zabôjciom. Na samum spodi siêtoho spisu postavlat čas ukusuv sovesti tych, kotory zachotiêli zniščyti mšyciu abo vodianuju błochu, i čas siêtych ukusuv bude taki korotki, što joho navrad čy zmohut zmiêryti, a vkusy sovesti za zništoženie mikrobuv zusiêm ne vôjdut u spis, bo na nižniuj hranici dostupnoho zrokovi kunčajetsie, musit, odkaznosť čołoviêka za žycie: choč my zdavna znajemo, što to ne tak — i čołoviêk odčuvaje siête, koli naprykład zabivaje bakteryji v glebi i spustošuje zemlu, z kotoroji sam vyrus — to vsio ž prodovžujemo hryšyti takim sposobom.
Nam potrêbny byv novy kôń: u susiêdnich siołach čekali chliêba našy pokupniki, treba było obroblati pole. Dovełosie pozyčati konia do rozvoženia chliêba, i my pozyčyli joho v našoho susiêda. Prositi chodiła naša baba, a ja pujšov z jeju jak rozvôzčyk. „Konia i žônki ne pozyčajut, a koli vže tak, to chutčej žônku” — kažut u nas hospodarê. Ale baba vmiêła prositi tak žałosno, što mohła b zaroblati na svoje žycie žebraniom. Koli my pryveli pozyčanoho nam konia, baba złožyła ruki pud svojim partuchom i pomoliłasie do Boha, prosiačy Joho, kob kôń ne okazavsie zanadto naturystym i kob ne zryvavsie z miêstia, perše čym čołoviêk zaliêze na vôz. „Hospodi Isusie, buď dla nas łaskavy!”
My musili miêti novoho konia, i baťko pojiêchav roverom na kôńśki rynok. Vôn spuznivsie, i vsiê pudchodiaščy dla nas koni byli vže prodany, ale dobry i ščaslivy vypadok zavjôv moho baťka do hospody koło rynku, de vôn natknuvsie na Karle Sudlera z susiêdnioji vjoski, kotory čas od času handlovav bydłom. Choč baťko i Karle Sudler byli susiêdami, sidliby kotorych rozdilali dva kvadratny kilometry obsadžanoho slivami pola, vony povitali odin odnoho jak udiêlniki vypravy, jakaja išła do zemnoho polusa z dvoch raznych storôn, tomu što drôbny hospodar bojitsie čužyny, a čužyna začynajetsie odrazu za joho vjoskoju, i na čužyniê vôn hotovy pomirytisie z najbôlš zatiatym svojim vorohom, bo toje, što jich posvaryło v rôdnuj vjosci, u šyrokum sviêti ne maje značenia.
U Karle Sudlera byli čorny vołosy i žarkije temny očy. Chodili čutki, što joho mati, nezamužnia akušêrka, kotora ciêły čas šastała po dorohach i pomahała mužyćkim diêtiam pojavitisie na sviêt, odnoho dnia prylahła z cihanom oddychnuti v prydorôžnum rovi.
Karle Sudler zajmavsie rozumovym sportom, choč siêty vid sportu tohdy naohuł ne byv znany, bo šče ne vydumali kryžovanok, ale koli b jich i vydumali, Karle Sudlerovi vony ne prynesli b nijakoji korysti, bo vôn ne čytav gazet. Sudler sam vydumuvav sobiê rozumovy hołovołômki, ale vony ne byli takije nevinny, jak disiêjšy, i bôlšosť z jich zvodiłasie do pytania: jak vykorystati svôj brak skrupułuv koštom ludi, u kotorych tych skrupułuv było bôlš?
Karle Sudler pryvitav moho baťka mnôhosłôvno i pyšno i podilivsie z jim svojim kłopotom poradočnoho čołoviêka. Vôn pryznavsie mojomu baťkovi jak brat, što od samoho rania starajetsie prydbati paru hniêdych, kobyłu i vałacha brandenburśkoji rasy, i što odin sukonny fabrykant choče zbyti siêtu karetnu zaprežku, kob kupiti sobiê paru mołodšych bihunkôv. Kunčla, kotore prytiahnuło joho vôz na rynok, Karle Sudler uže prodav, a na paru sukonščyka „krêpko” zbiv cinu, ale hotôvki, jakuju miêv pry sobiê, ne chvatało, kob kupiti siêty koni.
Karle Sudler rozbudiv u mojôm baťkovi ochotu kupiti zaprežnuju paru. Vôn zaproponovav, kob baťko kupiv odnoho konia, a vôn kupit druhoho, a nedilami vony mohli b zaprehati koni razom, voziti ludi na vesila i na inšy pryhody. „My jich tak pudvezemo, što až pylava kłubom pokotitsie! — skazav Sudler. — A koni dadut nam taki dochôd, što vsiê tôlko očy vyračat od zavisti!”
Zaprežku Sudler storhovav za šêsťsot marok, i to było tanio jak za paru zdatnych do roboty koni. Ale v Sudlera Karle v kišeni było tôlko dviêstie pjaťdesiat marok (prynajmi v tôj kišeni, kudy vôn sunuv ruku), koli pryjšło do zapłaty, i mojomu baťkovi stało ne po sobiê, što v joho „kumpanijona” nema hrošy, tomu vôn bez słova i velikodušno dołožyv trysta pjaťdesiat marok, i Karle Sudler zhôdno kivnuv hołovoju, bo baťko zrobiv akurat toje, čoho od joho Sudler čekav, i baťko zrobiv toje velikodušno i movčki.
Dochaty baťko i Karle Sudler voročalisie bryčkoju. Stary baťkuv rover pozvoniuvav zzadu na sidzeni dla „panstva”. Po dorozi vony zajizdžali do hospoduv i chvalilisie kôńmi dla buduščych perezvôv, i za vypivku płativ baťko, bo košelok Karle Sudlera, jak my viêdajemo...
Narešti vony dojiêchali do našoji korčmy, i tam Sudler Karle rozdiliv koni v prysutnosti mužčynśkoji połoviny žyteluv našoji vjoski, skazavšy: „Dla tvojeji chliêbnoji kołomažki potrêbna šparkosť” — i oddav baťkovi bôlš lohku kobyłu, i vsiê mužyki potaknuli, bo našy koni stanovilisie teper žytelami vjoski i povinny byli reprezentovati našu vjosku v susiêdnich vjoskach i v miêsti.
Kobyła ostałasie ode, vałach pujšov tudy. Kobyła pudchodiła dla našych potrêbuv. Diêd usio šče hniêvavsie na baťka za zmarnovanu trakenśku kobyłu, ale i vôn ne vyderžav, ohlanuv našu novu kobyłu i ne znajšov u jôj bezmała žadnoji dohany, nu bo «de bojatsie jaščura i špata, tam biduje chliêv i chata».
Diêdovi zakortiêło poprobuvati koliśniu povôznu kobyłu v roboti na poli. Vôn poprobuvav, i zdavałosie, što kobyli ne zusiêm čužyje fôra, płuh i borona — vona chutko vlahłasie v robotu i dobre chodiła v odinočku.
My rozrêzuvali bochonok viêčnosti na skibki hodin, dion i tyžniuv. Skibki my rozkryšuvali na minuty i tratili mnôho času, i dumali jakiś čas, što trymajem naše žycie môcno v rukach, ale odnoho dnia na našum pudvôrku zjavivsie Karle Sudler z svojim koniom, i toj zysk, kotory, jak zdavałosie baťkovi, vôn otrymav od pudhotovlanoji Sudlerom kupli koni, potrebuvav dopłaty i perepłaty.
Čorny očy Karle Sudlera prostrêluvali naš pudvôrok niby seryja z pulemjotu. Vôn narykav, što kôń kiepśko chodit u odinočku i što pry oraniovi ne choče iti rozpłuhoju. Sudler Karle ne môh jak sliêd obrobiti svoje pole, i vôn prosiv, vôn błahav: „Dajte mniê vašu kobyłu na korotki čas i, Bohom molu, pryučête mojoho konia do roboty”.
I diêd uziav konia na nauku. U siêtum to j było diêło. Vałach u odinočku robiv ne hôrš od kobyły, ono što byv linivy i treba było bez perstanku joho pohaniati, treba było ciêły čas trymati bič napohotovi, jak do bitia, a siête čołoviêka stomlało.
Po troch tyžniach u nediêlu ja pobrontav čerez pole na pudvôrok Sudlera: „Diaďku Sudler, vaš kôń uže pryučyvsie do płuha, viête možete joho zabrati”. Čorny očy Sudlera unikali moho zroku: „Mniê šče trošečku potrêbna kobyła, šče trošečku”.
My pudoždali šče tyždeń, i baťko znov posłav mene do Sudlera. „Šče trošečku, chłopčyku, šče trošečku!”
I znov u nediêlu baťko išov čerez pole do Sudlera, i ja išov z jim.
Baťko na kôńskum rynku vyłožyv za Sudlera pjaťdesiat marok. Vôn potrêbuvav oddati jomu siêty pjaťdesiat marok. Sudler Karle ne oddavav siêtych pjaťdesiati marok, bo vvažav, što to vôn torhovavsie na rynku, a baťko nijak pry tôm ne potrudivsie, i pjaťdesiat marok naležali jomu jak baryš za kuplu. Vôn tože ne chotiêv oddati kobyły, bo koni byli kuplany v pary, teper u nas vałach, a u Sudlera kobyła, a vperuč vałach byv u joho, a kobyła v nas, tak što vsio było v poradku.
Baťko vrodivsie v horodi Hamburgu na berezi Atlantyčnoho okijanu, u rannium ditinstvi vôn bačyv krajinu Ameryku. U joho byv charakter gentlemana, i vôn ne byv z tych, kotory mohut skazati: „Oddavaj konia, a jak niê, to rozvalu tvoju budu!” Takoho ne vypadało hovoryti šče j tomu, što my byli na pudvôrku Sudlera v menšosti, bo Sudler miêv do svojeji dyspozyciji parubka, kotoroho nazyvali Politykom, na oboronu Sudlera stała joho žônka, kotora słaviłasie jazykom ostrym jak rašpel, i na oboronu Sudlera pudniałasie joho mati, odna povitucha na siêm vjosok. Choč mati Sudlera ne była ostra na jazyk, na jeji tvarovi vse była mnôhoznačna vsmiêška, viêčno siêta mnôhoznačna vsmiêška, zusiêm pudchodiašča dla baby, kotora kłopočetsie pry brônci žytia, i tomu nichto ne chotiêv svarytisie zo staroju Sudleršoju tak sobiê.
Parubok z prôzviskom Polityk na kažnych vyborach u Reichstag hołosovav za inšu partyju. Vôn hołosovav po koliêjci za protiležny partyji: posli nimećkoji nacijonalnoji za komunistuv, a posli socijał-demokratuv na partyju jakohoś Wintera, kotory vystupav za revaloryzaciju obezciênianych banknotuv. Joho „vybur” zaležav vyłučno od partyjnoji prynaležnosti toho, chto pered vyborami postaviv jomu plašku horêłki.
Lude pohovoruvali, što Polityk raniêj trymav kjosk z gazetami v horodi Königsberg. Deń za dniom vôn čytav i perečytuvav gazety vsiêch partyj i vbirav pry siêtum impulsy protiležnych polityčnych nôrtuv, i od siêtoho v joho hołoviê odnoho dnia raptom štoś zapsyčało i nekotory kliêtki joho hołovnoho mozgu perehorêli.
Môj diêd ne miêv takoji ambiciji, kob lude vvažali joho za gentlemana. Vôn ličyv, što kobyła povinna vernutisie do nas, a pro Karle Sudlera skazav: „Chaj tôlko popadetsie nam u ruki, tohdy my jomu pokažemo!”
Kilka tyžniuv mižy baťkom i diêdom panovała sołodka zhoda, i my z siêtoho korystali jak mohli. Siêty korotki čas my prožyli bez našoji zvyčajnoji simiêjnoji dyplomaciji, bo rozkazujučy što-leń, my teper ne dumali: siêtoho ne možna hovoryti pry diêdovi, a toho pry baťkovi.
To byv ščaslivy stan, znakomy nam z tych pereryvuv u klasovuj boroťbiê, jakije nastupali na Ruzdvo i pudčas liêtnich urlopuv.
Była seredina oseni, nadvečôrok, soncie vže zachodiło, i diêd siêjav ozime žyto. Baťko propołuvav zahôn kartopel na arendovanum nami poli, pudtinajučy matyčkoju koreniê piryju v rozpłuhach, a ja čekav, poka začnut vołočyti zasiêv. Ja sidiêv, posvistujučy, na miškovi zerna, i divivsie, jak kôń ščypaje pirêj na mežê.
Skrajom našych zahonuv tiahnułasia chvojova posadka. Posadka była poseredini pola i słužyła jak schovanka dla bažantuv pomiêščyka. Mniê ne było čoho robiti, i ja začav šnyryti po siêtuj chvojinci. Po druhi bôk chvojinki tože było pole i tam tože siêjali žyto. Na vsiôj šyryniê polôv vidno było mužykôv, perevjazanych płachtami abo z siveńkami čerez pleče, kotory raz-po-raz odkiduvali ruku v bôk i opisuvali joju puvkruhi.
My žyli v krajovi žyta i siêjali naše žyto po siêtu storonu chvojinki, a z druhoji storony siêjali žyto inšy lude, kotory nazyvalisie Karle Sudler, joho Polityk i Sudleruv syn, Willi. Willi byv trochu staršy od mene i vôn uže šykovavsie do konfirmaciji. Siêty Willi tože sidiêv na vozi z miškami zerna, nudivsie i vyrêzuvav štoś na kijkovi. Ja zobačyv siête vsio, ja zobačyv našu kobyłu koło Sudlerovoho voza, i ja šče zobačyv, jak vona postaviła ucha, zobačyvšy mene, nu bo na samum diêli vona była našoju kobyłoju. Willi daliêj obdirav koru zo svoho kijka i mene ne zavvažyv.
Ja vernuvsie do našych i rozkazav diêdovi, što ja pobačyv z druhoji storony chvojinki. Puzniêj, u tiažki čas, ja doznavsie, što takaja observacija nazyvajetsie „rozviêduvalnym patrolom”, ale tohdy ja siêtoho ne viêdav. Diêd skazav: „Disiaka my jomu i pokažemo!” — i dav mniê instrukciju. Joho słova byli dla mene sviatyje, jak sviatyje byli słova Mojsieja dla diti Staroho Zaviêtu. Ja vže kazav, što była oseń, ptaški vže perestali ščebetati, u poviêtry stojała tišyna, a pryšykovana do zasiêvu zemla dychała mirom. U toj čas ja šče ne znav, što taki zatišok byvaje pered počatkom vujny i što vojovniki narodu, kotory zadumav napasti na inšy narod, zachovujutsie tak bezškôdno, jak propoviêdniki miru.
Ja schovavsie v chvojinci, trymajučy zakovznanoho vałacha na korotkum povudi; kromi siêtoho kôń byv preč hoły, bo diêd zniav z joho upraž. Hulkajučy zo svojiê schovanki, ja bačyv, što Sudlery daliêj siêjut žyto, a Willi po-raniêjšomu sidit na vozi. Vôn teper kamuškovav štyroma kruhłymi kamiênčykami. Ja ne viêdaju, jak napisati nazvu siêtoji ihrê po-nimećki, bo nikoli ne bačyv, kob u jijiê ihrali nimećki diêti. Ihrati možna odnomu, dvom, četverom i pjatiom. Ihraki siadajut i kładut pered soboju po pjať kamiênčykuv. Odin z kamiênčykuv pudkidajut u poviêtre i, poka vôn letit, treba pozbirati z zemliê ostatni štyry i toju samoju rukoju schvatiti pjaty, kob ne vpav. Abo pudkidajut štyry kamiênčyki, chvatajut z travy pjaty i łapajut tyje pudkinuty — ihra v spryt, u jakôj možna robiti mnôho komplikacij: naprykład, stiskati ruku v kułak, pokidajučy małuju dyrku, čerez kotoru pjaty kamiênčyk povinion prokovznuti do tych štyroch, pudchvačanych z zemliê: siêtu „figuru” nazyvajut hołubjačoju dyrkoju.
Napevno siêtu ihru vydumali łužyćki diêti, koli pasli korovy na kamenistych łužyćkich pasovych, bo nemałuju časť svoho ditinstva vony provodili jak braty i sestry korôv na vyhunach.
Časom mniê dumajetsie, što siêtu ihru varto było b zavesti v počekalniach nekotorych poliklinik i uraduv, nu tak, varto było b połožyti na stoły po pjať hładkich kamiênčykuv. Ihra zavezuvałasie b sama soboju, a našu terplivosť nichto b ne verediv roznošuvanymi na našych očach zbankami z kavoju, nu i pry okaziji my b u siêtuj ihrê rozvivali svôj spryt.
Teper mušu skazati, što my z koniom stojali v liêvuj časti chvojinki, bo inačej vy ne zrozumiêjete, jak nam vdałosie toje, što nastupiło daliêj. Z pravoji storony chvojinki počuvsie hołos bažanta. Ja znav, što siêty bažant — môj diêd, ale Willi Sudler ničoho ne viêdav pro mnužêń štučok moho diêda i poviêryv, što to pravdivy bažant. Vôn zliêz z voza i pujšov u pravu časť chvojinki, kob zdobyti sobiê piro z bažantovoho chvosta, i koło voza Sudleruv ne ostałosie nikoho kromi kobyły. My z vałachom pudyjšli do voza, ja môcno pryvezav konia do zadnioji kłonici, odvezav kobyłu od perednioji i vže čuť ne dojšov do samoji chvojinki, jak mene zavvažyv Polityk i pudniav gvałt. Čerez pole do mene kinuvsie biêhom Karle Sudler z hrablami v rukach, i vôn napevno ne pobojavsie b počesati mene zeliêznymi zubami, kob z chvojinki ne vyskočyv môj diêd i ne pryniav na sebe joho hniêv i hrabliê. Jak tôlko Karle Sudler zamachnuvsie na diêda, diêd zakryčav tak, što joho včuli daleko i kruhom usiê lude, kotory siêjali na polach: „Ja tôlko boroniusie! Ja tôlko boroniusie!”. Potum diêd vyrvav hrabliê z ruk osołopiêłoho Sudlera, perełomav derevjanne hrablisko, špurnuv kusok hrabliska z zeliêznymi zubami v chvojinku, a druhim kuskom sperezav Sudlera. Tohdy zakryčav Sudler, i vôn tože kryčav tak, kob było čuti vsiêm na poli, tôlko vôn klikav na pomošč. Susiêdy pudniali hołovy i pobačyli, što svaratsie dvoje, ale nikoho, chto b potrebovav pomoščy, ne zavvažyli, tomu znov opustili hołovy, kob jim ne dovełosie byti sviêdkami, koli b sprava trapiła v sud. Vony davaj siêjati daliêj i kłopotati pro chliêb na nastupny rôk.
Sudler Karle poklikav na pomošč Polityka, ale Polityk chotiêv sperša doznatisie, čy za svoju pomošč dostane butel horêłki. Sudler Karle poobiščav jomu butla, a Polityk zapytav: „Małoho čy velikoho butla?” Sudler Karle veresnuv: „Velikoho!”
Tut z chvojinki vyjšov môj baťko, i Polityk poprosiv baťka posviêdčyti potum, što joho hospodar poobiščav jomu velikoho butla horêłki. Baťko zhodivsie dati odpoviêdnie posviêdčanie, ale odnočasno pomišav Politykovi vystupiti v oboronu Sudlera protiv diêda.
Na poli rozhorêłasie bôjka, ale ja ne mohu ničoho pro jijiê skazati, bo ne miêv možlivosti vziati v jôj udiêłu. Pole siêjania stało polom bojovania — i siête tože było tak, jak byvaje na vujniê mižy narodami.
Ja zniav z kobyły upraž Sudlera, połožyv na krajovi chvojinki, nasadiv na kobyłu našu upraž, zaprôh jijiê i pohnavsie galopom dodomu, choč ničoho siêtoho diêd ne kazav mniê robiti. A Sudler Willi ciêły čas šukav u chvojinci bažanta.
Sprava dojšła do suda. Sudler podav u sud na moho baťka i diêda, obvinovativšy jich u tôm, što vony siłoju zaminiali jomu dobroho konia na nehodiaščoho.
Teper vypadaje skazati pro odnu rysu charakteru moho diêda, pro kotoru mniê naležało, bodaj, zhanuti raniêj, choč po-mojomu nema sensu na samum počatku zasypuvati literaturnych herojuv fôroju epitetuv, kob ne zanuditi čytača. Možete mniê v kažnum razi poviêryti, što ja siêtoji rysy ne prypisuju diêdovi tôlko tomu, što jijiê vymahaje chôd moho rozkazu, siête ne było b fair u mastaćkum sensi, koli b ja zachotiêv vykorystati literaturnu techniku, kotora była v modi v eposi Goethe i dosiahnuła svojiê veršyny v „Wilhelmi Meistery”.
Môj diêd byv bidovym sudotvorom, začynščykom i odkaznikom u mnôhich sudovych spravach ob znesłavleni osoby, podiêli nasliêdstva, provediêni mežê i spłati procentuv.
Baťko, kotoromu diêd navezav kilka procesuv, uvažav, što žyciova doroha diêda była vymoščana sudovymi spravami. Nažal, to była pravda, bo diêd, budučy šče preč mołodym čołoviêkom, uže zrobiv proces svojomu baťkovi. Faktyčno, diêd sudivsie z takim samym žarom, z jakim torhovav kôńmi, i jomu, musit, prynosiło duchovu nasołodu dokazuvati svoju pravdu, ale ne zabyvajte, što vôn byv łužyčaninom i prynaležav do narodu, kotoromu hospodarê, prusaki, pryznali z dobroji voli ne tak vže mnôho pravôv.
Diêd zvyčajno poperedžuvav svôj namiêr zavesti sudovu spravu słovami: „Budu v miêsti, zahlanu do Magera”.
Mager byv advokatom v okruhovum miêsti, tak zvanym kručkotvorom. Koreńkovaty, obliêzły i posiviêły vôn napominav zmerzłu chvojovu šyšku, jomu ne možna było zahlanuti v očy, bo jich prykryvali gruby poviêki. Dla diêda Mager byv uvosobliêniom litery prava i znavciom usiêch zakonnych paragrafuv i pozazakonnych kručkôv, bo vže v spravi protiv pradida Mager „oboroniav” diêda.
Jaki byv Mager, ja šče potłumaču, rozkazavšy pro zachovanie odnoho moho pryjatela, z kotorym u mołodosti ja projšov nemały kusok sviêtu. Stavšy profesijonalnym vujśkovym, poručnikom, vôn chotiêv mniê pokazati, što z siêtoji pryčyny vôn ne stav zadavakom. My z jim poprobuvali šče raz projtisie razom, ale krajovid teper stav dla poručnika tôlko strategičnym terenom, i jak tôlko my pudychodili do jakohoś zhôrka, vôn načynav prykiduvati, kôlko pulemjotuv i minamjotuv možna było b rozmistiti na pozyciji za siêtym zhôrkom, a dereva i rovčaki byli dla joho tôlko objektami dla maskovania i schovanki, vôn badav jich i staviv ociênki: „Velmi dobre”.
Poviêtrana prostora nad zemloju stała dla siêtoho poručnika prostoruju, pryznačanoju dla trajektoryj vintovočnych puluv i hranatuv; u mojôm byłôm pryjateli prorosli krêpki parustki herojičnoji smerti. Vôn i zahinuv siêtoju smertieju puzniêj koło oziera Ilmen; a mižy nami kažučy: zusiêm zvyčajnoju smertieju prostoho sołdata.
Podôbno było i z siêtym kručkotvorom Magerom, bo vsio, što zhlediv, vôn oboročuvav u sudovy procesy. Joho zemlaki istniêli ono po toje, kob dokazuvati svoje pravo abo iti protiv prava, i žycie bez sudovych sporuv stało b dla Magera žyciom, pozbavlanym egzystencyjalnoji pudstavy, nespravedlivym i nepryjmalnym.
U počekalni bjura Magera panovav sirkovaty puvzmrok, kotory stvorało žovte skło v korydornych dverach. Po korydory biêhav biêły špic, kotory tože zdavavsie žovtym u siêtum sirkovatum zmerkani. Vôn krutivsie kruhom čužych jak rozdražniana osa i časom kusavsie, a koli klijenty skaržylisie, Mager uhovoruvav jich, kažučy, što vkus špica je dobroju pôznakoju dla vyniku procesu.
Večorami advokat Mager z zatisnutymi hubami spacerovav po promenadi vzdovž ryki. Na joho zvjałych ščokach rosli serebrysty baki „zajčy łapki”. Vôn vyhladav jak dviêstie raz pomenšany Schopenhauer. Špic, ne chočučy natrudžuvati sebe postojannym pudnimaniom zadnioji łapy, truchav od dereva do dereva na troch łapach. Mager ne bačyv povorotuv ryki, porosłych verbami, i ne čuv piseń svistunki i vulšanki. Skryplivym hołosom vôn svaryv svoho špica, i kromi siêtoho špica dla Magera ne istniêli ani lude, ani inšy žyvyje stvoreni, i nad joho čornym kapelušom viłasie ne moška, a rôj pozakručuvanych paragrafuv.
Biêły špic Magera znav mene i ne brechav, koli ja prychodiv. Pud lustrom koło višaka stojav na zadnich łapach vypchany čorny špic, kotory divivsie na mene z prôśboju v sklanych očach. To byv poperedni špic Magera. Vôn stojav na zadnich łapach u pozyciji „słužy”, a v perednich łapach trymav plovalniciu, i v siêtuj plovalnici vse byv čysty biêły pisok. Koli my z diêdom chodili do Magera, ja vse veseliv Magera, plujučy do plovalnici, kotoru mniê podavav vypchany sobaka, i Mager kažny raz smijavsie z siêtoho. To byv ryplivy smiêch, kotory prypominav hołos derkača. Mager smijavsie kažny raz, jak ja plovav do plovalnici, i tiažko skazati, čy smijavsie vôn z zapobiêhlivosti pered svojimi klijentami čy, može, joho smiêch byv nastupstvom sklerozy. Ale v kažnuj čudakovatosti je svojiê pryčyny, i koli b my znali siêty pryčyny v kažnum vypadku, my chutčêj spuvčuli b čudakam, čym nasmichalisie z jich.
Mager byv impotentom, i žônka, kotoru vôn lubiv, pokinuła joho. Vôn dovho nudiv po jôj, potum uziav druhu žônku, i vôna tože pokinuła joho. Druha žônka była zamôžna, i vôn ne prozivav okaziji, kob odsuditi sobiê trochu jeji majontku. Pokôlko joho lubov była odkinuta z pohardoju, z mołodoho Magera z joho skrytym neduhom zrobivsie stary kavaliêr, z kotorym ja poznakomivsie i kotory, kob zaperečyti čutkam pro svoju impotenciju, dva razy na tyždeń chodiv do burdelu, bo burdel nachodivsie na tôj samuj hulici, de vôn žyv, de vôn poravsie zo svojimi paragrafami, de joho observovali i vsio pro joho znali.
Baču, što v svojôm rozkazi ja vydiliv žyciovi advokata Magera bôlš miêstia, čym naležało, i pozvoliv, kob čołoviêk, kotory v žyciovi zajmaje stojašče miêstie na galeryji, opynivsie na sceni. Prošu čytačôv vybačyti mniê siête i odnočasno podumati: možlivo, istniêje osoblivy stosunok piśmennikuv do realnosti, šče ne dosliêdovany našymi literaturoznavciami, i možlivo, ja teper upovnovažany žyciom vyklikati do małoho Magera tuju drôbku spuvčutia, u kotoruj jomu koliś odmovili joho spuvčasniki.
Naš proces z Sudlerom pravdopodôbno moh by zakônčytisie posli odnoho abo dvoch posidzeniuv suda, koli b posli zaprotokołovania faktyčnoho stanu spravy dopytali ludi, kotory mohli posviêdčyti, što kobyła naležała do nas, ale siêtoho ne zrobili, bo v okružnôm miêsti žyli try abo štyry advokaty, i kažnomu z jich treba było dbati pro svoju egzystenciju, tomu vony robili z sudovoji muchi sudovoho słona, i advokat, kotory dovodiv spravu do kuncia z najmenšoju kôlkostieju posidzeniuv, miêv najmenšy popyt.
Naša sprava zjiêła mnužêń hrošy, davanych u zadatok, i moja mati bidovała z siêtoji pryčyny, ale diêd osadžuvav jijiê: „Buď ticho! Ja znaju, što roblu, ja byv u Magera!”
U ostatniuj fazi procesu ja tože opynivsie v sudiê, ale do diś dnia ne znaju, jakim sposobom Magerovi vdałosie perešmuglovati mene do sudovoji sali i jak vôn zrobiv, što mene tam dopytali; musit, dav chabora.
O-vony, dvery, čerez kotory protiahom roku projšła mnužêń ludi, kotory vyjhrali abo projhrali spravy. Na dverach visiła kartka, a na tôj kartci byli vypisany naznačany na diś spravy v poradkovi jich słuchania, i tam było napisane: Sudler protiv Strittmattera — koniokradstvo.
Ja pročytav i zlakavsie: nevže môj diêd koniokrad? Čy ž koniokradom ne nazyvajut rozputnoho, chołodnokrovnoho, krovožadnoho rozbôjnika z čornoju borodoju, kosym okom, strelboju i kradianoju žônkoju? I čy rozbôjnika ne povinny pryvoditi na sud z miêsta prynajmi dva žandarmy?
Niê, nu što vy, dokazuvav Mager, diêd nijaki ne koniokrad, a poradočny čołoviêk, ničym nezaplamlany žytel našoji vjoski, a potum siêty mały čołoviêčok šyrokim gestom pokazav na mene i skazav: „Koniokrad? O-tam sidit! Zapytajte joho!”
Ja pobiliêv i ždav, što mene areštujut, ale mały Mager machnuv rukoju, kob mene vspokojiti. Hołova suda z vidôčnoju neochotoju poklikav mene vpered, dajučy vsiêm zrozumiêti, što robit štoś zusiêm nepotrêbne. Vôn zapytav mene: „Diêd skazav tobiê hnati kobyłu dodomu?”
I ja odkazav: „Ja i sam znaju, što robiti”. Słuchačê zasmijalisie posli moho odkazu, i hołova suda pryhroziv, što vydalit słuchačôv z sali. Advokat Hundertmark, kotory vystupav za Sudlera Karle, zajaviv protest protiv udiêłu małoliêtnoho v sudovuj spravi, ale jakimś sposobom moje vykazuvanie povpłyvało na vynik spravy, a same siêtoho chotiêv dobitisie Mager.
My vyjhrali spravu, i ja tože načav považati Magera, ja joho počti polubiv za toje, što vôn taki rozumny i učany v pravi, choč peršoho škôlnoho dnia posli ruzdvjanych feryjuv ja bojavsie, što v školi mniê teper dadut prôzvisko koniokrad, ale stałosie inačej. Ja stav na kilka dion herojom klasy, i vsiê mojiê kolegi chotiêli choditi zo mnoju po pudvôrku, połožyvšy ruku mniê na kark. U našuj vjoskovuj školi siête było zniêšnioju pôznakoju družby, i koli šče vsiêm ostatnim kazałosie — „My pryjateli, my pryjateli, be-ee, be-ee, be-ee” — to siête było pôznakoju družby, kotoru diś nazyvajut „neporušnoju”. Nikoli v žyci ja ne miêv tôlko pryjateluv, jak u toj čas, bo vsiê mojiê škôlny kolegi byli ščaslivy, što mohli dotykatisie do mene, čołoviêka, pryznanoho v sudiê koniokradom. Ja byv zbity z pantałyku, bo na lekcijach Božoho zakonu vsiaki rozbôj byv nazyvany lichodiêjstvom, ale Božoju karoju za môj rozbôj było, musit, toje, što ni odna z divčeniat ne połožyła ruki na mojôm karkovi, naveť taja, na kotoruj mniê zaležało najbôlš, niê, naveť vona siêtoho ne zrobiła.
Teper naša kobyła znov była v nas, i my povinny byli byti ščaslivymi, bo čołoviêk tužyt za ščastiom i dumaje, što jak tôlko vôn otrymaje toje auto, toj dôm sered zelonoji dereviny, toj sadok nad rêčkoju, toj kostium i tyje čereviki, jak tôlko vôn dohonit svoho susiêda v dobrobyti, ne vyperedžujučy joho, vôn bude ščaslivy i ničoho bôlš jomu ne bude chotiêtisie. I choč nam zdajetsie, što istniêje bôlš čym tysiača viduv ščastia, słovo „ščastie” ne maje mnôžnoji ličby. Samoje žycie tože ne velmi dbaje pro nedyjalektyčnu ujavu čołoviêka pro ščastie. I žycie ide svojeju dorohoju, i vone maje do siêtoho pravo, i vone ne maje kuncia, i my vtiahnuty v joho nôrt, i vsiê rečy, do kotorych my pryvezujemsie serciom, prochodiat, jich ciênnosť miniajetsie, i toje, što nini robit nas ščaslivymi, zastavit nas płakati raniêj, čym prospivaje treti piêveń.
Diêd i baťko vyjhrali spravu v Sudlera, a siête mało komu dosiôl udałosie. Diêd i baťko mirno i družno žyli odin koło odnoho, i my viêryli, što taki stan bude tryvati, nu bo skôl nam było znati, jakije konstelaciji tvorylisie v miêsti, kotore čołoviêk nazyvaje budučnostieju, pudnimajučysie jak mhła z ujavnoji pustoty i zhuščujučysie, kob u protivahu odsudžanuj kobyli projavitisie v vyhladi parovoza Nimećkoji zeliêznoji dorohi.
Diêd z mojim mołodšym bratom pojiêchali krytym brezentom vozom na kolejovu stanciju koło huty skła. Vony chotiêli pryvezti tovar dla našoji łavki, i diêd rozprôh kobyłu z odnoji storony. Vôn zavezav lejci na kłonici i postaviv moho brata koło kobyły jak „dvojnoje zabezpečenie”. Ale čym pomože čołoviêkovi, čym pomože naveť najmudrêjšym komisijom planovania naveť najdokładniejšy, zavčasu zroblany plan, koli raptom začne diêjati neperedbačany X, kotory ne možna było propustiti čerez nijaki komputer?
I siêtym X dla moho diêda okazałosie toje, što vôn ne dociniv zacikavlenosti moho brata mašynami.
Na stanciju vjiêchav tovarny pojizd, i bratovi spodobavsie parovôz: kobyłu vôn bačyv kažnoho dnia, a parovoza rêdko. Vôn zdezerterovav i ostavsie stojati koło parovoza, poka toj ne odjiêchav. Vôn divivsie na cylindry i na zubaty kolôska, koli mašynist zmenšav tisk u kotliê. Šypiênie i syčênie pary było prôboju nervuv dla našoji kobyły, i jeji nervy siêtoji prôby ne vytrymali, vona kinułasie navtioki, tiahnučy za soboju vôz na odnôm pastronku. Nichto i ništo ne mohło jijiê zapuniti, i šče sto metruv za stancijeju jijiê hnav upered hrukot i trêsk voza, kotory vona vołokła za soboju, hnav jijiê dodomu, do vyratovalnoho chliva. Vôz, tiahnuty odnym pastronkom, kidało z boku na bôk, poka vôn ne začepivsie za prydorôžnu berozu. Peń berozy zakliniło mižy pravym perednim kolasom i joho ôśkoju, dyšel ne vyderžav udaru, złamavsie i vbivsie v kobylin kłub.
Kobyła propała. Ničoho osoblivoho v siêtum dla tohočasnoji vjoski ne było, i lude pryniali siête tak, jak diś pryjmajut automobilny vypadki.
Chtoś z horniakôv zobačyv na poli rozbity vôz i poviêdomiv nam, a povidomlenie zvučało: „Tam vaša kobyła pryklejiłasie do berozy!”
Ja pojiêchav tudy na rovery, podivivsie na nabrakły muskuły kobyły i pomulav perełôm. Kobyła zastohnała. Ja ne čekav, poka pryjdut diêd i brat, i znov zrobiv toje, čoho mniê ne kazali: pohnavsie do vjoski i zatelefonovav hiclovi. Ja sam znaju, što robiti!
Kobyłu odvezli, i čerez svojiê slozy ja bačyv slozy diêda, ale to ne byli slozy spuvčutia, a slozy hniêvu. Diêd złovav na samoho sebe, na svoju vłasnu nesposôbnosť. Čy ž to ne vôn byv čołoviêkom, kotory vse vsio obdumuje? Byv, jasno, što byv, i od siêtoho vyrosła joho samovpenianosť, joho samovpenianosť porumniałasie z verškami dubôv, kotory rosli pered joho oknami, ale „raz na siêm liêt i na prostuj dorozi...”
I znov my z baboju musili iti do susiêduv pozyčati konia, i znov treba było jiêchati na kôński rynok, i znov my dumali: jak tôlko pojavitsie novy kôń na pudvôrku, usio znov naładitsie, i naše ščastie bude povne i nezvorôtne.
